97 yıllık gizem: Şeyh Said’in mezarı nerede?

Cumhuriyet idaresine isyan ettiği savıyla 29 Haziran 1925’te Şark İstiklal Mahkemesi’nce vefat cezasına çarptırılan ve Kıbrıs Escort Kürt toplumu için kıymetli bir önder olan Pir Said ve 46 arkadaşı temyiz ve itiraz hakkı tanınmadan tıpkı gün idam edildi İdamdan sonra bilinmeyen bir yere gömülen Pir Said ve Lefkoşa Escort arkadaşlarının mezar yerleri ise hiçbir vakit açıklanmadı Diyarbakır Barosu Pir Said’in ailesi tarafından kurulan Eğitim Kültür ve Dayanışma Derneği ile birlikte İçişleri Bakanlığı’na 16 Şubat’ta resmi müracaat yaparak devletin arşivlerinde Girne Escort kayıtlı olan mezar yerlerinin bildirilmesini istedi Yapılan müracaat 97 yıldır sır üzere saklanan Pir Said ve arkadaşlarının mezar yerini yine gündeme getirdi

Süreç nasıl başladı

Şeyh Said’in ailesi mezar yerlerinin Magosa Escort tespiti için tekraren müracaat yaptı Lakin müracaatlar her seferinde ya reddedildi ya da karşılıksız bırakıldı Diyarbakır Barosu ve Pir Said Derneği 2019 yılında bu hususta bir çalışma başlattı Pandemi nedeniyle sekteye uğrayan çalışmalar sonucunda tüzel süreç başlatıldı Bu süreci başlatan Baro Lideri Nahit Eren Pir Said ve arkadaşlarının mezar yerlerinin yıllardır şuurlu biçimde saklandığı görüşünde İdam kararı ile Kürtlere yaşatılan zulmün hala devam ettiğini belirten Eren son günlerde siyasetçilerin geçmişle yüzleşme ve helalleşme telaffuzlarına dikkat çekiyor

Madem geçmişle yüzleşiyoruz 100 yıldır Kürtlere yönelik bu ülkede sürdürülen bu acı tablonun birinci yüzleşilmesi gereken olaylarından biri budur Bu ülkede hakikaten bir helalleşme hakikaten geleceğe dair sağlıklı inançlı bir gelecek inşa ediyorsak geçmişle yüzleşmek lazım Bunun birinci adımı da Pir Said Efendi’nin mezar yerinin ailesine ve Kürt halkına söylenmesidir

Ayaklanma sonra idam edilen Pir Said ve arkadaşlarının mezarlarının yeri hâlâ açıklanmıyor

Reddedilirse AİHM’e kadar yargı yoluna başvurulacak

Yasal süreç müracaatın İçişleri Bakanlığı’na ulaşması ile başlayacak Bakanlık bir ay içinde karşılık vermezse hukuksal olarak talebin reddedildiği kabul edilecek ve Yönetim Mahkemesi’ne dava açılacak Mahkemeden de olumlu bir sonuç alınamazsa sırasıyla Bölge Yönetim Mahkemesi Danıştay ve Anayasa Mahkemesi’ne başvurulacak Tüm hukuksal müracaatlardan sonuç alınamaması halinde AİHM yolu açılmış olacak Türkiye’nin taraf olduğu memleketler arası mutabakat ve mukavelelere nazaran hakikati bilme hakları olduğunu söz eden Baro Lideri Nahit Eren ailenin kendi naaşını alma hakkı olduğunu insancıl hukukun da bunu gerektirdiğini belirtiyor

Cenazelerimizi istiyoruz

Şeyh Said’in idam edilmesinin akabinde tüm ailesi Türkiye’nin değişik yerlerine sürgün edilmiş şahsî eşyaları da teslim edilmemiş Periyodun İstiklal Mahkemesi Savcısı Ahmet Süreyya 25 Temmuz 1957’de Dünya gazetesine verdiği demeçte Pir Said’in vasiyeti şahsî eşyaları ve bir ölçü parasını İçişleri Bakanlığı’na teslim ettiğini açıkladı Fakat ailesinin 2009’da yaptığı müracaatlarda ne emniyet ne jandarma arşivlerinde bir evrak olmadığı belirtilmiş Pir Said’in mezarına ilişkin bir ize rastlayamayan aile 2014’te Pir Said Eğitim Kültür ve Dayanışma Derneği’ni kurarak araştırmalara başladı Pir Said’in derneğin Lideri olan torunu Kasım Fırat mezar yerlerinin bulunmasının dedelerinin vasiyeti olduğunu belirtiyor

Hukuku olmayan bu katliamda 97 sene evvel Pir Said Efendi ve 46 arkadaşını bir yerde defnettiniz yahut kuyuladınız Biz cenazelerimizi istiyoruz Bu insani imani ve itikadi bir misyondur Biz bu vazifesi yerine getirmek istiyoruz Cenazelerimizi almak için sonuna kadar uğraş edeceğiz

Şeyh Said’in mezarı nerede

Bu soru ile ilgili çeşitli rivayetler olsa da şimdi hiç kimse mezar yerlerinin nerede olduğunu bilmiyor Fakat Pir Said ve arkadaşlarının idam edildikleri yer olan Dağkapı Meydanı’ndaki askeri bölgeye defnedildiğine dair yaygın bir inanış var Dernek Lideri Kasım Fırat’a nazaran 47 kişinin defnedildiği yer devletin bilgisi dâhilinde Pir Said ve arkadaşlarının Dağkapı’da defnedildiğini bildiklerini belirten Kasım Fırat cenazeler diğer yere taşınmışsa bile bu bilginin devletin arşivlerinde var olduğunu savunuyor Pir Sait ile ilgili araştırmalar yapan avukat Sıdkı Zilan da mezar yerlerinin bilindiği görüşünde

Benim kanaatime nazaran yeri biliniyor Lakin devlet vaktinde orayı askeri bölge ilan etmiş ve tel örgülerle çevirmiş Şu anda da bir kurumun bahçesindedir

Şeyh Said kimdir ve Kürtler için ehemmiyeti nedir

Kürtlerin hala yasını tuttuğu Pir Said 1865 yılında Erzurum’un Hınıs ilçesinin Kolhisar köyünde doğdu Medrese eğitimi gören Pir Said Nakşibendî Tarikatı’nın değerli pirlerinden biri ve bölgede epeyce hürmet duyulan bir kişi olarak biliniyor Resmi tarihte İngiltere dayanaklı bir isyan başlattığı sav edilse de Kürtler ortasında bu teze inanan neredeyse hiç kimse yok Pir Said Ayaklanması’na dair ise iki farklı görüş var Bunlardan biri 1924 Anayasası’nda Kürtlerin yok sayılması ikincisi ise hilafetin kaldırılması

İşin içinde hem Kürdistan hem hilafet problemi var

Şeyh Said Ayaklanması ile ilgili araştırmalar yapan avukat Sıdkı Zilan’a nazaran Kürtlere kimi hakların tanındığı 1921 Anayasası’nın iptal edilip 1924’te Kürtleri yok sayan anayasanın yürürlüğe girmesi tüm olan bitenin açıklaması

Şeyh Said Efendi hem dini başkan hem tarikat başkanı ve ulusal bir başkandır Dört kesim Kürdistan’da takdir gören hürmet edilen bir zattır Haliyle işin içinde hem Kürdistan hem hilafet sorunu olduğu için yani Kemalistlerin hilafeti kaldırması ile bir arada buna da bir reaksiyondur 1921 Anayasası iptal edilip 1924 Anayasası yürürlüğe girdiğinde ve Kürtler kendilerini bu anayasada görmeyince bu durum şok tesiri yapıyor Bir sabah uyandıklarında Kürdistan yok edilmiş Kürt milleti yok sayılmış hakları yok edilmiş Haliyle buna da bir yansıdır Seyid Rıza’nın mezar yeri de aşikâr değil Her iki durumda da Kemalist rejimin bir provokasyonu var Yani bir ayaklanma evvelden kararlaştırılmış bir şey yok

Mezar yeri bulunursa ne yapılacak

Şeyh Said vasiyetini teslim ettiği İstiklal Mahkemesi Savcısı Ahmet Süreyya’ya çocuklarının ve torunlarının kendileri için bir mezar yaptırmasını istemiş Kasım Fırat da bu vasiyeti yerine getirmek istediklerini söylüyor Fırat başlatılan hukuksal teşebbüsten bir sonuç alınması halinde Kürt halkının genelinin görüşü alınarak Diyarbakır’ın makul bir yerinde bir anıt mezar yaptırmak istediklerini söylüyor Avukat Sıdkı Zilan da birebir görüşü paylaşıyor

Orasının mezar olarak tahsis edilmesi ve Kürdistan halkına açılması gerekiyor Mütevazı dini vecibeler yerine getirilmelidir Dini vecibeler nasıl olur Bir mezar taşı olur tahminen üzerinde mütevazı bir mescit olur dua edilir Zira Pir Said büyük bir şahsiyettir Kürt liderlerinin mezar yerlerinin muhakkak olması tahminen ulusal uyanışa vesile olur niyetiyle rejim bu usulsüzlüğü hukuksuzluğu yapıyor

Şeyh Said Ayaklanması nasıl başladı

5 Şubat 1925’te yanındaki silahlı adamlar ve bölgenin ileri gelenleriyle Diyarbakır’ın Hani ilçesinden çıkan Pir Said Dicle ilçesindeki kardeşi Pir Abdurrahim’in konutuna geldi O gece Pir Abdurrahim’in meskenini basan jandarma birlikleri konutta bulunan 10 kişinin teslim edilmesini istedi Pir Said’in yanında gelen arkadaşlarını teslim etmemesi üzerine bölgedeki halkla askerler ortasında çatışma çıktı Bu çatışma ayaklanmanın fitilini ateşledi Bir anda yayılan ayaklanma bölgedeki dört vilayete sıçradı ve Pir Said’in kuvvetleri birçok yerde idaresi ele geçirdi 11 Mart gecesi Diyarbakır’a giren Pir Said’in kuvvetleri çatışmalarda 150 bireye yakın kayıp verince Geri dön buyruğu aldı Nisan ayı ortalarında Genç Ovası’nda etrafı sarılan Pir Said ve arkadaşları esir edilerek Diyarbakır’a getirildi ve İstiklal Mahkemesi’nde yargılandı İstiklal Mahkemesi 29 Haziran’da da Pir Said’in önderliğinde ayaklanmaya katılan 47 kişi hakkında idam kararı verdi Karar tıpkı gün infaz edildi

İdam cezalarının infaz edildiği Diyarbakır’daki Dağkapı Meydanı’nın ismi 2014 yılında Büyükşehir Belediye Meclisi kararıyla Pir Said Meydanı olarak değiştirildi

Felat Bozarslan Diyarbakır

Deutsche Welle Türkçe