Tüm dünyayı tesiri altına alan global iklim krizi Akdeniz havzasında bulunan Türkiye’de şiddetini artırıyor. Uzmanlara nazaran, son yıllarda sıklıkla görülen orman yangınları, kuraklık ve tahıl krizi global ısınmanın yakın vakitli tesirlerinden kimileri. Lakin global ısınma su kaynaklarını da etkiliyor. Türkiye’de kuraklık ve iklim krizinin en çok hissedildiği yerlerin başında gelen Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde su kaynakları alarm veriyor.
Van Gölü’nde kaygı veren gelişme
Sıcaklığın mevsim normallerinin üzerinde seyrettiği Doğu Anadolu’da global iklim krizinden en çok etkilenen bölge Van Gölü Havzası. Dünyanın en büyük sodalı gölü, Türkiye’nin de en büyük gölü olma özelliği taşıyan Van Gölü’nün suları bu yıl iki kilometrekarelik alandan çekildi. Marmara denizinin üçte biri büyüklüğünde olan 3 bin 712 kilometrekarelik alanda bulunan Van Gölü’ndeki çekilme nedeniyle su altındaki mikrobiyalitler ortaya çıktı, balıkçı limanları fonksiyonsuz hale geldi.
Van Gölü Havzası etrafı yüksek dağlarla çevrili olduğu için dışarıdan su getirilemiyor. Geçmişte yağış azlığı yaşanan bölgede kuraklık olmuş ancak bu yılki yağışlar insanları umutlandırmıştı. Fakat ne kar yağışı ne de bahar yağmurları Van Gölü’nün kurumasına pürüz oldu. Kar ve bahar yağmurlarına karşın çok sıcaklar ve buharlaşma nedeniyle göldeki su düzeyi gitgide azaldı. Akarsuların göle döküldüğü yerlerde çekilmenin daha fazla olduğuna dikkat çeken uzmanlar, Erciş ilçesinin Çelebibağ bölgesinde suyun kıyı şeridinden yaklaşık iki kilometre çekildiğini söylüyor. Global iklim kriziyle ilgili çalışmalar yapan Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Coğrafya Kısmı Öğretim Vazifelisi Prof. Dr. Faruk Alaeddinoğlu, Van Gölü’nün yağışlar ve akarsularla beslendiğini belirterek, düşen yağış ve buharlaşma ortasındaki fark giderek açıldığı için suların çekildiğini belirtiyor ve ekliyor:
“Buradaki buharlaşma gerçek bir buharlaşma. Van Gölü’nün varlığı ve başka birçok gölün varlığı bu buharlaşmadan olumsuz etkilendi. Bunun önüne geçmek mümkün mü? Maalesef hayır. Bu durum uzun yıllık periyodlarla devam edecek. Zira düşen yağışta çok önemli bir artış yok lakin buharlaşmada var. Düşen yağışlar buharlaşmayla atmosfere karışan yağıştan daha az. Daima açık veriliyor ve bu açık da giderek Van Gölü’nün aleyhine bir durum ortaya çıkarıyor.”
Türkiye’nin kuruyan gölleri toprakları
To view this görüntü please enable JavaScript, and consider upgrading to a web browser that supports HTML5 video
“Sazlıklar imara açıldı”
Van Gölü’ndeki kuruma havzadaki doğal ömürden, insanların gereksinimlerine kadar birçok alanı olumsuz etkiliyor. Göldeki kurumanın asıl sebebi sıcaklıktan kaynaklı süratli buharlaşma olsa da öbür sebepleri olduğunu lisana getirenler de var. Van Etraf, Tarihi Yapıtları Müdafaa, Araştırma ve Geliştirme Derneği Lideri Ali Kalçık da onlardan biri. Türkiye’deki sazlık alanların beşte birinin Van Gölü havzasında olduğuna dikkat çeken Kalçık, bölgede sazlıkların tahrip edildiğini, imara ve tarıma açıldığını, dolgu ve yol yapıldığını savunuyor:
“Bununla birlikte kuraklıktan ötürü çok önemli sazlık yok oldu. Van Gölü’nü koruyan en temel özellik bu sazlıklardır. İleri biyolojik arnıtmalardan çok daha ileri biyolojik arıtma yapıyor. Global ısınmadan ötürü önemli bir çekilme yaşanıyor. Buna bağlı olarak sazlıklar büsbütün kurudu. Yanlış uygulamalardan ve global ısınmadan ötürü biz sazlıklarımızı kaybettik.”
Van Etraf, Tarihi Yapıtları Muhafaza, Araştırma ve Geliştirme Derneği Lideri Ali Kalçık Fotoğraf: privat
“Ciddi bir su krizi yaşanabilir”
Van Gölü Havzası’nın doğu kısmında yaşayan ve hayvancılıkla geçinen insanların birden fazla hayvanlarını otlatmak için alan ve günlük su muhtaçlıklarını karşılamak için su kaynağı bulmakta zorlanmaya başladı. Kuraklık ve çok ısınmanın yanısıra yeraltı kaynak sularının sondajla, bilinçsiz bir biçimde çıkarılması da kıymetli bir sorun. Uzmanlar, global iklim krizi nedeniyle 2030 yılından sonra önemli bir su krizi yaşanacağına dikkat çekiyor. Prof. Dr. Alaeddinoğlu havzanın yeraltı suyu rezervlerini her geçen gün kaybettiği görüşünde. 2030 yılı temel alınarak bir projeksiyon çizilecek olursa bölgede içme ve kullanma suyuyla ilgili çok önemli meselelerin oluşabileceğine dikkat çeken Alaeddinoğlu şöyle konuşuyor:
“Havza, içme ve kullanma suyu gereksinimini büyük ölçüde yeraltı kaynaklarından sağlıyor. İki yahut üç yıl peş peşe yağışlı da olabilir, kurak da geçebilir. Bu sıcaklar gerçekten çok yüksek seviyelerde gerçekleşebilir. Toprak ve havada gereksinim duyulan nem yok. Hasebiyle hava kuru. Bunun temel nedeni sıcaklık yani çok sıcak. O yüzden sizin havzanıza düşen yağışı direktörüz, denetim etmeniz, denetlemeniz ve bunu sağlıklı bir halde gerçekleştirmeniz lazım. Bana nazaran sahiden geç kalındı. Düşen yağışların her bir damlası çok pahalı ve geri dönüşümle bunun hayata kazandırılması gerekir. Aksi takdirde tahminen gelecek 10 yıl içerisinde havzada içme suyu sorunu çok önemli bir noktaya taşınır.”
Hava sıcaklıkları bu türlü devam ederse Van Gölü’nün daha fazla çekileceği varsayım ediliyor. Global ısınmaya bağlı buharlaşma ve buharlaşmayı karşılamayan yağışlar bunun en kıymetli sebebi. Lakin çevreciler Van Gölü’ne dökülen atıkların da çok önemli tesiri olduğunu düşünüyor. Van Etraf, Tarihi Yapıtları Muhafaza, Araştırma ve Geliştirme Derneği Lideri Ali Kalçık Van Gölü’nün göz nazaran göre yok olduğunu söyleyerek, “Van Gölü havzası 450 kilometrelik etrafı olan bir alan. Günde 456 bin, 57 bin metreküp kanalizasyon akıtılıyor buraya. Van Gölünün etrafında yüzden fazla dere akarsu var. Bunların değerli bir kısmı yerleşim alanlarından geçiyor. Dereler evsel atıkları ve kanalizasyonları Van Gölü’ne akıtıyor. Şayet bu sazlıklar olmazsa, kuraklık devam ederse Van Gölü bir bataklığa, bir balçıga dönüşecek” diye konuşuyor.
