Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, Tahran’da 19 Temmuz’da yapılan üçlü doruğun akabinde Cuma günü Soçi’de Rusya Devlet Lideri Putin ile tekrar bir ortaya geliyor. Erdoğan’ın Soçi’deki bu görüşmesini Putin’le baş başa gerçekleştirmesi öngörülüyor.
Erdoğan ile Putin 29 Eylül 2021’de tekrar Soçi’de bir ortaya gelmiş, yalnızca tercümanların katıldığı yaklaşık üç saat süren baş başa görüşme diplomatik teamüllere uyulup uyulmadığı tartışmalarına yol açmıştı.
Putin-Erdoğan görüşmesinin gündeminin kimi başlıklarının tahıl koridoru mutabakatının sürekliliği ve kurumsallaşmasının sağlanması, Ukrayna savaşında ateşkes umutları, Türkiye’nin Suriye’ye düzenlemek istediği operasyon, ikili ekonomik ilgiler üzere sıcak mevzular olması bekleniyor.
Tahıl koridoru ateşkese umut olur mu?
Türk yetkililer görüşmenin ana gündem unsurlarından birisinin tahıl koridoru mutabakatının uygulanmasının ehemmiyeti olduğunu belirtiyor. Türk tarafının bu muahedede sağlanan muvaffakiyetin taraflar ortasında bir yumuşamaya yahut ateşkese taban hazırlayıp hazırlamayacağına ait Rus tarafından bir sinyal almaya çalışacağı da beklentiler ortasında.
DW Türkçe’ye konuşan Nişantaşı Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Ali Semin, masadaki en değerli mevzunun tahıl koridoru muahedesinin işleyişi olacağını belirterek kelamlarını şöyle sürdürüyor:
“Şu anda baştayız ve bir pürüz şimdi göremiyoruz fakat vakit içinde problemler çıkabilir, bu türlü bir potansiyeli de olabilir bu mutabakatın. Bu nedenle bana nazaran görüşmeye damga vuracak en kıymetli bahis tahıl koridorunun kurumsallaşması ve devamlılığı olacak. Bu mevzu Türkiye için çok değerli, son aylarda önemli bir uğraş harcandı. Koridorun başarısı global ölçekte Türkiye’nin başarısı olarak görüldüğü için devamı da Türkiye için çok kıymetli.”
Tahıl koridoru mutabakatı ile oluşturulan Müşterek Uyum Merkezi geçtiğimiz günlerde misyonuna başlamış ve mısır yüklü birinci gemi koridordan geçmişti. Mutabakatın muvaffakiyetinin yanı sıra kimi muhtemel riskler barındırdığına ve Türkiye’nin istikrar siyasetini zorlayabileceğine dikkat çekilmişti.
Razoni isimli gemi İstanbul Boğazı’ndan geçti Fotoğraf: Tolga Ildun/ZUMA/IMAGO
Moskova’da yaşayan Siyaset Bilimi ve Dış Siyaset Uzmanı Ümit Nazmi Hazır ise Tahran doruğunun üstünden çok uzun bir vakit geçmeden bu görüşmenin yapılacak olmasını değişik bulduğunu belirterek tahıl koridoru sürecinin başarısıyla Soçi’ye gidecek olan Ankara’nın isteğinin barış görüşmelerinde de arabuluculuk yapabilmek olduğunu belirtiyor.
Dr. Semin de bu noktaya dikkat çekiyor ve Türkiye’nin Batı ile Rusya ortasında merkezi bir rol oynadığını, koridorun devamlılığının sağlanması durumunda tahminen Rusya üstündeki yaptırımların revize edilmesinin gündeme gelebileceğini söylüyor.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bu türlü bir durumda rol almak isteyebileceğini tabir eden Semin, “Türk tarafının isteği tahıl koridorunun muvaffakiyetinin devam etmesi. Tahminen sonraki evrede Türkiye’nin Rusya üstündeki ekonomik yaptırımların hafifletilmesi ve ateşkes konusunda teşebbüsleri de olabilir” diyor.
Almanya’nın eski Başbakanı GerhardSchröder, tahıl muahedesinin Ukrayna’da ateşkesin sağlanmasının önünü açabileceğini ileri sürmüştü. Schröder, Alman basın kuruluşlarına verdiği demeçte, “İyi haber şu ki Kremlin müzakere edilmiş bir tahlil istiyor” diyerek “İlk muvaffakiyet tahıl muahedesidir, tahminen bu yavaş yavaş ateşkese kadar genişleyebilir” demişti.
Bu ortada Schröder’in Putin ile dostluğunu ve Rus şirketlerindeki yöneticiliğini sonlandırmaması birtakım imtiyazlarını kaybetmesine neden olmuştu.
Suriye’ye operasyon konusu yeniden gündemde
Soçi görüşmesinin bir öteki değerli gündem hususunun Türkiye’nin aylardır yapacağını söylediği fakat Rusya ve İran’dan şimdi olumlu bir sinyal alamadığı Suriye operasyonu olması bekleniyor.
Suriye’ye mümkün operasyon konusunun son Tahran tepesinde zati konuşulduğunu hatırlatan Hazır, “Şimdi ise bence Türkiye ile Suriye rejimi ortasındaki istihbarat alanındaki münasebetin biraz daha geliştirilmesi Moskova tarafından gündeme getirilebilir” yorumu yapıyor.
Tahran doruğunun yapıldığı günlerde orada bulunan Suriye Dışişleri Bakanı Faysal Mikdad, Türkiye’den Suriye topraklarına yönelik rastgele bir harekatın ve “sözde inançlı bölge oluşturulmasının bölgedeki güvenlik ve istikrarı zedeleyeceğini” lisana getirmiş, Suriye’nin toprak bütünlüğüne ve egemenliğine vurgu yapılan Astana doruğu ortak bildirgesinden şad olduklarını söz etmişti.
Ankara, Suriye’nin kuzeyine yeni bir operasyon düzenlemek istiyor Fotoğraf: Getty Images/AFP/O. Haj Kadour
Hazır, Türkiye’de seçime yanlışsız Suriye rejimi ile diyaloğun artırılmasını muhtemel bir ihtimal olarak gördüğünü söylüyor ve “Çünkü mülteciler sorunu seçim açısından çok değerli ve seçimin çabucak öncesinde hükümet bu sorunu çözerek muhalefetin elindeki kozu almaya çalışabilir. Soçi’de bu bağlamda iki önder ortasında Esad’la görüşme sürecinin hızlanması da konuşulabilir” öngörüsünde bulunuyor.
Peki Ankara, Moskova’dan operasyon için yakılmasını istediği yeşil ışığı bu kere elde edebilir mi?
Semin’e nazaran Türkiye bu operasyon için evvel iç kamuoyunu hazırladı ve bundan sonra güvenlik siyasetleri doğrultusunda Erdoğan’ın söylediği üzere operasyonu “bir gece ansızın” yapması hâlâ gündemde. Tahran’daki doruktan sonuç alınamadığını anımsatan Semin, artık bu hususun yeniden gündemde olacağını düşünüyor.
Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın geçen hafta yaptığı açıklamada, Suriye’nin kuzeyine yönelik mümkün operasyon hakkında “Bunun için de biz kimseden müsaade alacak değiliz. Kimseye bir takvim açıklamak zorunda değiliz lakin kendi güvenlik risklerimizle ilgili kıymetlendirmemiz bağlamında bu türlü bir operasyon her an yapılabilir” tabirlerini kullanmıştı.
Ekonomik ilgiler ve güçte işbirliği
Erdoğan-Putin görüşmesinin bir başka değerli gündem başlığının ise Batı’nın uyguladığı yaptırımlara katılmayan ve istikrar siyasetini sürdüren Türkiye’nin Rusya ile ikili ekonomik alakaları ve güç alanındaki işbirliği olması bekleniyor.
İki ülkenin iktisat münasebetlerini Moskova’dan kıymetlendiren Hazır, Ukrayna savaşının akabinde iki ülke ortasındaki ekonomik göstergelerin yüksekliğine işaret ediyor. Hazır, son durumu şöyle aktarıyor:
“İki ülke ortasındaki yıllık ticaret hacmi olağanda 20 milyar dolar civarında iken daha bu yılın birinci yarısında 27 milyar dolar oldu ve yıllık 60 milyar dolara ulaşılacağı varsayım ediliyor. Bunun en kıymetli nedenlerinden birisi İtalya üzere birtakım ülkelerdeki markalar eserlerini Rusya’ya Türkiye üzerinden satıyor.”
Hazır, Türkiye’nin şu anda biraz Rusya’ya ambargo uygulayan ülkelerin üzerinden mal aktardığı ülke pozisyonunda ve bunun da göstergelere yansıdığını belirterek “Bu da Türkiye lehine. Ankara ekonomik bağları daha da canlandırarak seçim öncesinde zorda olan ekonomiyi biraz düzeltmenin yollarını araştırıyor olabilir” diyor.
Mersin’deki Akkuyu Nükleer Santrali’nin imali devam ediyor Fotoğraf: Serkan Avci/AA/picture alliance
Ukrayna işgalinin akabinde Batı ambargolarıyla karşı karşıya kalan Rusya 30 Mart’ta yaptığı açıklama ile ülkede yabancı eserlere yönelik talebi karşılayabilmek için paralel ithalatın onaylandığını duyurmuştu. Bu da Türkiye üzere birtakım ülkeleri “transit taşımacılık” merkezine dönüştürmüştü.
Görüşmenin bir öteki gündem hususunun ise güç alanındaki işbirliği olması bekleniyor.Akkuyu nükleer santralinin inşaatını üstlenen bir Türk şirketin kontratının feshedilmesi son günlerde tartışmalara yol açmıştı.
Semin, Rusya’nın Batı ile alakaları nasıl olursa olsun Türkiye ile Rusya’nın güç alanındaki işbirliğinin devam etmesi gerektiğini söyleyerek “Batı’ya karşı doğal gaz konusunda birtakım kesintiler ve yaptırımlar uygulasa da Rusya’ya Soçi görüşmesinde Türkiye’nin uygulamakta olduğu istikrar siyasetinin hatırlatılacağını düşünüyorum” yorumu yapıyor.
Rusya’nın doğal gazı Avrupa’ya karşı bir silah olarak kullanma ihtimali başta Almanya olmak üzere tüm Avrupa ülkelerini kış öncesinde huzursuz ediyor. Ülkeler kış için yeni planlar geliştirmeye çalışsa da Rusya’ya doğal gaz konusunda olan yüksek bağımlılık bu bahiste değerli bir dezavantaj oluşturuyor.
