“Maaştaki gecikmelerden ötürü ekonomik takviyeye gereksinimim var. İstanbul’da yaşama maliyeti çok yüksek. Yedi yaşındaki çocuğum devlet okuluna gidiyor lakin okul masrafları inanılmaz sayılar. Maaşımın sistemsiz olması nedeniyle yardıma başvurdum lakin olağanda de geçinemiyorum.”
Mali müşavir Fatih Y., evli ve bir çocuk babası. Aylık geliri 17 bin 500 TL. Eşinin çalışmadığını ve üç aydır maaşını sistemsiz almaya başlaması sebebiyle İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne (İBB) toplumsal yardım başvurusu yapmak zorunda kaldığını anlatıyor. 38 yaşındaki mali müşavirin durumu münferit değil.
DW Türkçe’ye konuşan bir İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) çalışanı da İBB’ye toplumsal yardım için başvuranların birçoklarının sabit gelirli olduğunu vebaşvurucuların yalnızca minimum fiyatla geçinenler olmadığını söylüyor. Daima takviye müracaatlarında mahallî idareler tarafından TÜİK’in açlık verisinin baz alındığını belirterek “Kişi başına düşen gelir, TÜİK verisinden fazlaysa dayanak alınamıyor. Bu nedenle şu an bir sene öncesine nazaran müracaatlarda düşüş var, zira beşerler başvurmalarına karşın dayanak alamadıkları için vazgeçmeye başladı” diyor. İBB çalışanı, belediyenin mevzuyla ilgili yeni bir düzenleme yapmakta olduğunu da söylüyor.
“Çalışanlar da artık neredeyse çalışmayanlar kadar yoksul”
Aile ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı’nın 2021 Faaliyet Raporu’na nazaran, 2021 yılında tüm kamu kurumları tarafından 97,8 milyar TL toplumsal yardım harcaması yapıldı. Bu sayı, Gayrisafi Yurt İçi Hasıla’nın (GSYH) yüzde 1,74’sini oluşturdu. DİSK/Genel-İş Araştırma Dairesi tarafından Şubat 2022’de yayınlanan Gelir Eşitsizliği ve Yoksulluk raporuna nazaran de Türkiye’de çalışanların yüzde 13,5’i çalıştığı halde fakir.
İstanbul Politik Araştırmalar Enstitüsü Kalkınma Programı Yöneticisi Alphan Telek, yoksulluk kelam konusu olduğunda akla birinci olarak çalışmayanların yoksulluğunun geldiğini söz ediyor. Telek, “Sistem, ‘çalıştığınızda yoksulluğunuzdan kurtulacaksınız’ı vadediyordu. Lakin son devirde Türkiye’de çalışanların da artık neredeyse çalışmayanlar kadar yoksulluk içerisine girdiğini gözlemliyoruz” diyor.
Siyaset bilimci Telek’e nazaran çalışan yoksulluğunun yaygınlaşmasının sebeplerinden biri, Türkiye’de otoriterleşen sistem sonucu iktisadın kırılgan hale gelmesi ve istihdamın niteliğini kaybetmesi. Telek kelamlarını şöyle sürdürüyor:
“İstihdamın kaliteli, nitelikli, refaha yönelik, onurlu ve garantili olması lazım. Bugün Türkiye’de hem istihdam azalıyor hem de varolan istihdamda önemli bir kalitesizlik sorunu var. Personellere sunulan koşullar çok makûs.”
Türkiye’de çalışanların yaklaşık yüzde 90’ının minimum fiyatın biraz üstünde kazandığını vurgulayan Telek, “Türkiye’de çalışanların yalnızca yüzde 10’u kendine kâfi bir hayat sunabiliyor” diye konuşuyor. Telek, çalışan fakirlere kira yardımı yapılmasına gereksinim olduğunu da lisana getiriyor.
“Sosyal yardım tespiti için havuzlu sitelere gidiyorum”
İstanbul Sancaktepe’de toplumsal yardım ve inceleme vazifelisi olarak çalışan M. ise “Çalışan, geliri olanların toplumsal yardım talep etmesinde artış var mı? Katiyen var. Geçen sene Eylül ayında toplumsal yardım müracaatlarında büyük bir dalga oldu” diyor. DW Türkçe’ye konuşan toplumsal yardım görevlisine nazaran toplumsal yardıma başvuranların profili değişiyor:
“Eskiden minimum fiyatla de olsa çalışanlar pek müracaat yapmazdı. Lakin artık hem ekonomik külfetlerden hem de toplumsal yardım müracaatlarının dijital ortamlarda yapılıyor olmasından ötürü her kısımdan insanın müracaat artmış durumda.”
Resmi datalara nazaran, Aile ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı’nın “Alo 144 Toplumsal Yardım Hattı”na 2021 yılında 7 milyon 502 bin 576 davet geldi. E-Devlet üzerinden ise 1 milyon 130 bin 487 kişi toplumsal yardım başvurusu yaptı.
İBB çalışanının müşahedesi, küçük esnaf ortasında toplumsal yardım müracaatlarının artış gösterdiği tarafında. İBB çalışanı, “İhtiyaç tespiti için son devirde havuzlu sitelere, işyeri sahiplerinin konutlarına gidiyorum. Dokuma alanında çalışan lakin talep gelmediği için ekonomik zorluk yaşayanlar oluyor. Olağanda maddi durumu yeterli olan fakat artık emekçilerin maaşını ödeyemeyenler oluyor” diyor.
“Sosyal yardımlar çalışan fakirlere da yönelik”
Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi Çalışma İktisadı ve Sanayi Alakaları Kısmı öğretim üyesi Dr. Denizcan Kutlu, toplumsal yardımların çalışan yoksulluğunun hafifletilmesinde dolaylı olarak öne çıkan bir uygulama haline geldiğini anlatıyor. Türkiye’de toplumsal yardımların yalnızca işsiz ve dezavantajlı fakir kümelere değil, birebir vakitte çalışan fakirlerin bir kısmına yöneldiğinin de altını çiziyor:
“İstihdam, yoksulluktan kurtulmanın başat alanı olarak kabul görüyordu. Lakin iş gücü piyasası ortamı bunun zıddını doğruladı. İstihdamda olup hala fakir olanlar, düşük fiyatlı ve sistemsiz çalışarak borçlanarak yoksullaşanlar, fiyata ek niteliğinde bir fonksiyona sahip olan toplumsal yardımlara yönelme eğiliminde oldu.”
Resmi datalarına nazaran, 2021 yılında 5 milyon 903 bin 515 hane toplumsal yardımlardan faydalandı. Bunlardan 2 milyon 476 bin 457’si hane sistemli yardım, 5 milyon 276 bin 998 hane periyodik yardım alırken 1 milyon 849 bin 940 hane de hem sistemli hem de periyodik yardımlardan faydalandı.
Kutlu, Aile ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı’nın datalarından toplumsal yardımlardan yararlananların çalışan ve işsiz fakirlere nazaran dağılımını yapabilmenin mümkün olmadığını lisana getirerek “Çalışan fakirleri sayısal olarak ispatlayarak yanıtlamak çok imkanlı değil. Yalnızca toplumsal yardım alma arayışı içerisinde olmasına dayanarak çalışan yoksulluğunun artışını açıklayabilir miyiz, emin değilim fakat bu arayışa dayanarak çalışan yoksulluğunun daha şiddetli bir biçimde tecrübelendiğini söyleyebiliriz” diye konuşuyor.
