Deprem: Eski binalar da yeni binalar da risk taşıyor

Marmara Bölgesi’nde 17 Ağustos 1999’da meydana gelen ve binlerce kişinin ölmesine, binlerce kişinin de yaralanmasına neden olan 7.4 büyüklüğündeki sarsıntının üzerinden yıllar geçti. Türkiye, yaşadığı bu büyük sarsıntı sonrasında yıllarca yaralarını sarmaya çalıştı. Gelecekte meydana gelmesi olası sarsıntılar için de çok sayıda adım atıldı. Kentsel dönüşüm projeleri hızlandı, kamu binaları yenilendi, zelzele konusunda eğitimler verildi, muhtemel zelzeleler için senaryolar üretildi ve yol haritaları belirlendi.

Peki şimdiye kadar yapılanlar kâfi mi? Uzmanlar İstanbul ve Marmara Bölgesi’ni önemli derecede etkilemesi beklenen yeni bir sarsıntı için hangi noktalara dikkat çekiyor? DW Türkçe bu soruların cevaplarını alanında uzman bilim beşerlerine sordu.

Deprem konusunda yıllardır çalışan uzmanlara nazaran Marmara Bölgesi’nde yakın gelecekte büyüklüğü 7.0’den fazla olabilecek bir zelzele bekleniyor. Uzmanlar bunun için net bir tarih aralığına işaret edemese de hepsinin altını çizdiği bir nokta var. O da İstanbul ve etrafının her geçen gün büyük bir zelzeleye daha fazla yaklaştığı.

Sorunlu yapı stoku tehlike yaratıyor

Bu noktada en büyük sıkıntılardan birisi yapı stoku. Türkiye’nin bir zelzele ülkesi olduğunu ve ayda 2 binden fazla zelzele yaşadığını hatırlatan Yıldız Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi Dekanı ve Tabiat Bilimleri Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Şükrü Ersoy, bu zelzelelerin çeşitli büyüklüklerde gerçekleştiğini ve Türkiye’de 5.5 büyüklüğündeki sarsıntılarda bile yapıların ziyan gördüğünü, bu durumun yapı stokunun ne kadar problemli olduğunun en büyük göstergesi olduğunu söz ediyor.

Türkiye’de bulunan 22 milyon binanın yarısından fazlasının problemli olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Şükrü Ersoy, “Binalarda çok değerli zafiyetler var. Bu çok büyük bir tehlike. Maalesef yapıların inşa sürecinde sarsıntı pek dikkate alınmamış. Üstelik ‘imar barışı’ üzere uygulamalar yapıldı. Bu binaların kayıt altına alınması onların sağlam olduğunu göstermez. Daha büyük tehlikeleri beraberinde getirir. Yapı stokunuz problemliyse yapılanlar kâfi değildir ve siz de sarsıntıya hazır değilsinizdir” diyor.

Hâlâ riskli binalarda oturuyoruz

İstanbul Teknik Üniversitesi Maden Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Kısmı’ndan Prof. Dr. Cenk Yaltırak İstanbul ve etrafında hâlâ milyonlarca insanın riskli binalarda oturduğuna dikkat çekiyor. Geçmişteki İstanbul sarsıntısında Marmara kıyılarında lüks villaları ve binaları hasar gören zenginlerin bu binaları süratle makyajladığını anlatan Prof. Dr. Cenk Yaltırak, “O binalar hâlâ risk taşıyor ve sarsıntısı bekliyor. Pandemi devrinde beşerler eski meskenlere daha fazla mecbur kaldı. Beşerler bu kentte can güvenliklerini önceliklendiremiyorlar. Aslında emekli olanların ve imkânı olanların öbür bölgelere gitmesi gerekiyor lakin o bölgelerdeki hastane üzere altyapı eksiklikleri bu gidişleri geciktiriyor. Bunun için o bölgelere de yatırım yapılmalı ve beşerler yapı stoku problemli olan bölgelerden taşınabilmeli” tabirlerini kullanıyor.

Tahminler korkutuyor

İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) ve Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Zelzele Araştırma Enstitüsü Zelzele Mühendisliği Ana Bilim Kolu tarafından yapılan İstanbul İli Mümkün Sarsıntı Kayıp Varsayımlarının Güncellenmesi Projesi’nin çıktılarına nazaran İstanbul’da 7.5 büyüklüğündeki bir sarsıntı meydana gelmesi halinde, binaların yüzde 58’si hasar görmeyecek. Yüzde 26’sı hafif hasar, yüzde 13’ü orta hasar görecek. Yeniden binaların yüzde 3’ünün ağır ve yüzde 1’inin ise çok ağır hasar görmesi bekleniyor.

1,2 milyon bina güç bir imtihan verecek

Boğaziçi Ünivesitesi Kandilli Rasathanesi ve Zelzele Araştırma Enstitüsü Zelzele Mühendisliği Ana Bilim Kısmı’ndan Doç. Dr. Ufuk Hancılar, bu çalışmanın 16 farklı senaryodan oluştuğunu ve en makus senaryonun 7.5 büyüklüğündeki bir sarsıntı için yapılan tahlil ve iddialardan meydana geldiğini belirtiyor. Hancılar, İstanbul’daki yaklaşık 1,2 milyon binanın kuvvetli bir imtihan vereceğini tabir ediyor. İstanbul’daki bina envanterini incelediklerini ve bunun yanında fay çizgilerinin mümkün hareketlerini de karşılaştırdıklarını lisana getiren Hancılar, İstanbul’un sarsıntıya tam olarak hazır olduğunu söylemenin çok sıkıntı olduğunu söylüyor.

Uzmanlara nazaran sıkıntılı yerlere yapılan binalar risk taşıyorFotoğraf: Emre Eser/DW

Giritlioğlu: Yetki ve güç çatışması tehlikeyi katlıyor

Bina stokundaki problemlere dikkat çeken başka bir isim de İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Siyaset Bilimi ve Kamu İdaresi Kısmı Kentleşme ve Etraf Sıkıntıları Ana Bilim Kısmı Öğretim Üyesi ve Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Kent Plancıları Odası İstanbul Şube Lideri Doç. Dr. Pelin Pınar Giritlioğlu.

Giritlioğlu, sıkıntılı yapıların epey fazla olduğunu üstelik imar barışı üzere uygulamalarla bu sorunun büyütüldüğünü belirtiyor. Sıkıntılı bölgelerin yenilenmesinde de çok sayıda yanlış yapıldığını anlatan Giritlioğlu, “Kentler ağırlaşıyor. Çok büyük altyapı ve donatı eksiklikleri var. Ayrıyeten kamusal yerler daima özelleştiriliyor ve gayesi dışında kullanılıyor. Yaklaşan zelzele öncesinde kâfi hazırlık yapılmıyor” diyor.

Giritlioğlu, yetki karmaşası sıkıntısını vurguluyor. İstanbul üzere sarsıntı bekleyen dev bir kentte imar ve yapı mevzularında yetkinin kimde olduğunun aşikâr olmadığını ve bunun çok büyük sorunlar doğurduğunu söz eden Giritlioğlu, “Araştırmalar ve çalışmalar yapılıyor. Raporlar hazırlanıyor. Pekala ya uygulama kısmı ne oluyor? Uygulamada pek hayata geçme durumu yok. Bunun en büyük nedeni de İstanbul’da yaşanan güç çatışması, yetki karmaşası. İBB’nin yetkileri daima elinden alınıyor. Bu kent nasıl sarsıntıya hazırlanacak? Nitekim tehlike büyüyor” tabirlerini kullanıyor.

İmamoğlu: 24 kanun, 19 farklı kurum var

Önceki gün İBB Lideri Ekrem İmamoğlu da bu noktaya dikkat çekmişti. İmamoğlu, “Şehrimizi sarsıntı riskine karşı güçlendirmek istediğimizde tam bir yetki karmaşası yaşıyoruz. İstanbul’un imarıyla ilgili 24 kanun, 11 yönetmelik var. Ayrıyeten karşınızda tam 19 farklı kurum var. Bu tam bir yetki karmaşası. İstanbul’u yönetmek ve zelzeleye hazırlamak hem bütüncül bir iş hem seferberlik işidir ancak bu kadar mevzuat ve kurum nasıl ahenk içinde çalışır açıkçası gözeten yok” diye konuştu.

Yeni binalar inançlı mi?

Peki ya yeni binalar? İstanbul ve etrafında yaşayanlar yeni binalarda kendini inançta hissedebilir mi?

Bilim beşerlerine nazaran şayet hakikat yere ve hakikat formda yapılmamışsa oturduğunuz bir yaşındaki bina bile epeyce riskli. Ayrıyeten riskli olmayan bölgede yapılan bir kentsel dönüşüm ve yenileme projesi sarsıntıya hazırlık manasında kıymetli bir katkı sağlamıyor. Uzmanlar, sarsıntıya hazırlık manasında dönüşüm projelerinde riskli taban yapılarına sahip bölgelerin ivedilikle önceliklendirilmesi gerektiğini söylüyor.

Yeni binalar da risk oluşturuyor mu? Fotoğraf: Emre Eser/DW

İstanbul Teknik Üniversitesi Maden Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Kısmı’ndan Prof. Dr. Cenk Yaltırak, zelzelede her bölgenin farklı bir ivme bedeli ile karşılaştığını söylüyor. Buna nazaran birebir yerdeki bina isterse 100 yıllık olsun isterse bir yıllık. Şayet yanlışsız yapılmamışsa bir yıllık bina yıkılırken 100 yıllık bina hakikat yapıldığı için ayakta kalabilir. Yaltırak, “Burada yetkililerin üzerine düşen hakikat tabana yanlışsız kuralları sağlayan binaları yapmak. Sıkıntılı tabanları saptamak ve riskli olan binaların yerine yenisini yapmaktır. Risksiz görünen bir semtte bulunan 60 yıllık bir binanın kolon demirleri erimiş ve temeli bozulmuş ise binanın İBB senaryosuna nazaran yıkılmayacağını söyleyemezsiniz” sözlerini kullanıyor.

Ersoy: Yanlışsız yapılmadıysa hepsi riskli

Yıldız Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi Dekanı ve Tabiat Bilimleri Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Şükrü Ersoy da zelzelenin beklendiği bölgede 28 milyon insanın yaşadığını vurguluyor. Yanlışsız yer ile gerçek yapının buluşmadığı noktalarda tehlikenin büyüdüğünü anlatan Ersoy, “Zemin ile yapıyı mühendislik olarak barıştırmanız lazım. Şayet siz hakikat tabana gerçek bina yapmazsanız ne kadar çağdaş binalar yaparsanız yapın zelzeleden ziyan görürsünüz. Maalesef işin bu tarafı çok ihmal ediliyor. İnşaat mühendisleri yer bilimcileri de dinlemeli ve onlarla bir arada çalışmalı” diyor.

Prof. Dr. Şükrü Ersoy ve Prof. Dr. Cenk Yaltırak’ın vurguladığı öteki nokta ise dere yatakları.

Ersoy, İstanbul’da dere yatakları ve yumuşak tabanların sarsıntıdan çok daha fazla etkileneceğini belirtiyor. Ersoy, geçmiş zelzelelerde yapıların daha güçlü bölgelerde ağırlaştığını lakin İstanbul’da yaşanan yoğunluk nedeniyle artık yeni yerleşimlerin riskli yerlere de kaydığını belirtiyor. Ersoy, bu bölgelerdeki yüksek binaların hem yaklaşan İstanbul zelzelesi için hem de yakın periyotta öteki etraf kentlerde yaşanacak sarsıntılar için risk barındırdığının altını çiziyor. Bu durumun can kaybını arttıracağını anlatıyor. Buna nazaran Eskişehir’de gerçekleşen bir zelzele bile riskli bölgelerdeki yüksek binaları etkileyebilir.

Yaltırak: Yıkılıp yine yapılması gerekiyor

Prof. Dr. Cenk Yaltırak da birebir sorunu işaret ediyor ve bilhassa Ayamama, Kuşdili, Ihlamurdere, Haliç etrafı, Alibeyköy ve Ayazağa üzere bölgelerdeki yapıların yıkılıp yine yapılması gerektiğini anlatıyor. Yaltırak, bunların yanında Zeytinburnu bölgesinin de büsbütün gözden geçirilmesi gerektiğini söylüyor. Zelzelede bu bölgelerde tabandan kaynaklı olarak çok farklı tesirlerin yaşanacağını lisana getiren Yaltırak, yapılan çalışmaların da bu yüzden tekrar gözden geçirilmesi gerektiğini hem yeni fay çizgilerinin hem de detaylı yer tahlillerinin bizleri gerçek sonuçlara götüreceğini aktarıyor. Yaltırak, şu ana kadar bu bölgelerin çok önemsenmediğini hatta metro üzere büyük altyapı projelerinin de bu yerlere inşa edildiğini söz ediyor.