Beykent Üniversitesi Öğretim Vazifelisi Merve Biçer Yumak, kalp rahatsızlığı sonucu geçtiğimiz haftalarda hayatını kaybetmiş, Yumak’ın vefatından bir hafta evvel sıhhat raporuna karşın üniversite giriş-çıkışlarının denetim edilerek kendisinden savunma istendiği basına yansımıştı.
Vakıf üniversitelerindeki çalışma şartları, Yumak’ın vefatından sonra bir defa daha gündeme geldi.
İstanbul’da bir vakıf üniversitesinde siyaset bilimi kısmında vazife yapan araştırma vazifelisi, lisansüstü bir öğrenci olarak maddi kaynak arayışındayken çalıştığı kısma nasıl başvurduğunu DW Türkçe’ye şöyle anlatıyor:
“ODTÜ mezunuyum. ODTÜ’den sonra akvaryumdan çıkmış balığa döndüm. Eğitim kalitesi ve haklar konusunda beklentilerim düşüktü. Çalışma şartları beklediğimden âlâ çıktı lakin kurduğumuz ilgiler sıkıntılı. Dekan beni ferdî asistanı üzere kullandı. Küfrettiği oldu.”
28 yaşındaki akademisyene nazaran, vakıf üniversitelerini devlet üniversitelerinden ayıran en değerli konulardan biri “senelik kontrat sopası”. Yani akademisyenlerin üniversite idareleri tarafından gözden kolay çıkarılabilmesi. Kontratların yıllık yapılması nedeniyle güvencesizlik meselesine dikkat çeken genç araştırma vazifelisi, “Akademisyen periyodik mukavele ile çalıştırılamaz. Hastane duvarı yapan emekçi değiliz, ‘İşimizi yaptık bitti’ olmuyor. Kamu görevlisiyiz” diyor.
“Üniversite kasasından vakfın sahibine para gittiğini duyuyoruz”
Vakıf Yükseköğretim Kurumları Yönetmeliği’nin 28’inci hususunda, “Vakıflar kendilerine yarar sağlamak gayesi ile yükseköğretim kurumu kuramazlar. Kurmuş oldukları yükseköğretim kurumundan rastgele bir surette gelir, çıkar ve hak elde edemezler” tabirleri yer alıyor. Lakin araştırma vazifelisi, vakıf üniversitelerinin kâr etmemeleri gerekmesine rağmen özel şirket üzere yönetildikleri kanaatinde:
“Üniversite işverenleri bu kurumları eğitim aşkıyla kurmuyor. Bizim üniversitenin kasasından vakfın sahibine para gittiğini duyuyoruz. Kâr eden şirketler bunlar. Mobbingin de haddi hesabı olmuyor, zira güçlerini buradan alıyorlar.”
Vakıf üniversitelerinde akademik özgürlüğün ise işverenlerinin siyasi ilgilerine nazaran şekillendiğini savunan araştırma vazifelisi, “Örneğin, iktidardan kendisini ayrıştırabiliyorsa alternatif aktiflik yapılabilir. İşveren insafına kalıyor, sorun da bu aslında. Öte yandan, her mevzuda son kelamı üniversite idaresi değil, mütevelli heyeti söylüyor” diyor.
Vakıf üniversitelerinde güvencesizliğin yanı sıra maaşlar da sorun. Yükseköğretim Kurumu (YÖK), kimi vakıf üniversitelerindeki akademisyen maaşları ve işten çıkarılmalarla ilgili şikayetler üzerine soruşturma başlatmıştı. Bu soruşturmaların akabinde YÖK Kanunu’na “Vakıf yükseköğretim kurumlarında çalışan öğretim elemanlarına, unvanlarına nazaran devlet yükseköğretim kurumlarında ödenen fiyat meblağından az fiyat verilemez” kararı eklendi ve yeni kanun Nisan 2020’de yürürlüğe girdi. YÖK, Nisan ayında yaptığı açıklamada ise işçi fiyatlarının mevzuata uygun belirlenmediği ve maaşlara artırım yansıtılmaması üzerine dokuz vakıf üniversitesinde inceleme başlatıldığını duyurmuştu.
Mevzuata nazaran vakıf üniversiteleri de devlet üniversiteleri üzere eğitim öğretim ile idari, mali, ekonomik mevzularda YÖK nezaret ve kontrolüne tabi bulunuyor.
“Tehditlerle varlığımızı sürdürmeye çalıştık”
Ekinsu İhtilal Danış, Nişantaşı Üniversitesi Sosyoloji Kısmı’nda dört seneyi aşkın müddettir araştırma vazifelisi olarak çalışırken Mart ayında işten çıkarılan 32 öğretim elemanından biri. 29 yaşındaki sosyolog, YÖK Kanunu’ndaki değişiklikten sonra iki sene boyunca maaşlarının düzeltilmesi için üniversite idaresi ile görüşmeler yaptıklarını lakin bu görüşmelerin sonuç vermediğini anlatıyor:
Vakıf Üniversiteleri Dayanışma Meclisi Üyesi Ekinsu İhtilal Danış Fotoğraf: privat
“Genel sekreterle, dekanla, yöneticilerle aldığımız toplantılarda bize, ‘YÖK üniversitemize geliyor, çeşitli kontrollerde bulunuyor fakat şu vakte kadar aldığınız fiyattan kaynaklı bir sorun yaşamadık. Size bu sene sıfır artırım yapacağız’ denildi. Dilekçe yazdık fakat fakülte sekreterliği dilekçelerimizi almadı.”
Danış, Rektör Yardımcısı’na neden işten çıkarıldıklarını sormak üzere toplandıkları harekette üniversite idaresinin hakaret ettikleri gerekçesiyle akademisyenler hakkında kabahat duyurusunda bulunduğunu da aktarıyor.
Nişantaşı Üniversitesi, işten çıkarmalar ve akademisyenlerle üniversitede yaşanan gerginliklerin akabinde yaptığı açıklamada, üniversitenin YÖK Kanunu’na uygun biçimde hukuksal bir süreç yönettiğini, alternatif uyuşmazlık tahlil tekniği olarak arabuluculuk yoluna başvurulduğunu vurgulamıştı. Açıklamada, iş akdi ile ilgili yapılan görüşmelerde akademik işçinin her türlü haklarının eksiksiz ödeneceğinin bildirildiği de tabir edilmişti.
“Her vakıf üniversitesinde işleyiş farklı”
Vakıf Üniversiteleri Dayanışma Meclisi (VÜDAM) Üyesi Danış, her vakıf üniversitesinde işleyişin bir olmadığını da ekliyor. Çalışma şartlarının üniversiteden üniversiteye değiştiğini söylüyor:
“Elbette her vakıf üniversitesinin farklı dinamikleri var. Örneğin, Koç, Sabancı üzere büyük sermaye kümelerinin yönettiği üniversitelerde performans sistemi baskı sistemi olarak kullanılıyor. Ayrıyeten lisansüstü öğrenciler burs ya da yurt hakkı karşılığında belirli bir saati doldurarak hafta içinde birçok akademik olmayan işleri üstleniyorlar.”
2020 yılından bu yana faaliyet gösteren VÜDAM üyesi Danış, yaşadıkları sıkıntıların Türkiye’de bütün yükseköğretim kurumlarında yaşanan akademik yozlaşmanın bir kesimi olduğunu düşünüyor. Devlet üniversitelerinden farklı olarak daima işten çıkarılma tasasıyla çalışmak zorunda kaldıklarını belirten Danış, “Tehdit edilerek, parmak sallanarak buralarda varlığımızı sürdürmeye çalıştık” diyor.
“Yarı vakitli hocalar yemekhanede yemek yiyemiyor”
İstanbul’da iki farklı vakıf üniversitesinde yarı vakitli öğretim üyesi olarak misyon yapan Zeynep* ise devlet üniversitelerinde takımlaşma sorunu olduğu için vakıf üniversitelerine yöneldiğini söz ediyor. En büyük sorunlardan birinin, ders saati başına ödenen düşük fiyatlar olduğunu söylüyor. Maaşlarının devlette verilen maaşlarla eşitlenmesi gerektiğine, lakin bu eşitleme yapılsa dahi en alt seviyede yapıldığına ve devlet üniversitelerindeki üzere prim alamadıklarına da dikkat çekiyor:
“Sigortamız da buna nazaran yatıyor. Bizim kontratlarımız yıllık de değil, periyotluk. Nizamlı artırım yok. Haftada iki saat ders veriyorsanız yemekhanede yemek yiyemiyorsunuz. Aşağılayıcı bir sistem natürel. Okullar yarı vakitli hocaların sırtından geçiniyor. ‘İki saat ders verip çıkıyorsun’ deniliyor ancak bunun hazırlığı, notlaması var. Kimi derslerde asistan olmuyor, ders yükü fazla oluyor.”
Eğitim-Sen İstanbul 6 No’lu Üniversiteler Şube Lideri Beyzade SayınFotoğraf: privat
Vakıf üniversitesi öğretim elemanları atamaları, Vakıf Yükseköğretim Kurumları Yönetmeliği’nin 23’üncü unsurunda düzenleniyor. Kelam konusu unsurda, “Öğretim elemanlarının atamalarında, devlet yükseköğretim kurumlarındaki atamalarda aranan koşullara ilaveten vakıf yükseköğretim kurumunun akademik istikametten gerekli gördüğü kaideler da aranabilir” deniliyor. Ayrıyeten akademik ve idari çalışanın çalışma temellerinin devlet üniversiteleri için öngörülen kararlara tabi olduğu da belirtiliyor.
Eğitim-Sen İstanbul 6 No’lu Üniversiteler Şube Lideri Beyzade Sayın, kanunlara karşın yaşanan sıkıntıların üniversitelerin şirket olarak görülmesine bağlıyor. “Yasaya muhalif olarak esnek ve garantisiz çalışmayı kural olarak uyguluyor. Çalışanları köle, öğrencileri müşteri olarak tanımlıyor. Devlet ve vakıf üniversitesinde çalışan öğretim elamanları ortasında rastgele bir ayrım olmamasına karşın akademik ve idari çalışana düşük fiyat, mobbing, işten çıkarma uygulanıyor” diyen Sayın’a nazaran, kanunlara uymayan vakıf üniversiteleri kamulaştırılmalı.
* İsmi güvenlik sebebiyle değiştirilmiştir.
