Suriyeli ve Filistinlilerden oluşan 38 kişilik sığınmacı kümesinin Türk-Yunan sonundaki Meriç ırmağında bir adacıkta haftalar süren ömür gayreti 15 Ağustos 2022’de Yunan makamlarının tahliye operasyonuyla sona erdi.
Aralarında çocuk ve bayanların da bulunduğu küme, iltica başvurusu yapabilme umuduyla çıktığı yolda Türk-Yunan sonundaki isimsiz adacıkta mahsur kalmıştı. Adacık Yunanistan’ın Kissari köyü yakınında, sivillerin girmesinin yasak olduğu askeri bölgede yer alıyordu. Sığınmacılar cep telefonundan attıkları pozisyon ve imajlı iletilerle gazeteciler ve milletlerarası yardım kuruluşlarına ulaşmayı başardılar ve yardım davetleri böylelikle milletlerarası kamuoyunda ses bulabildi.
Ancak bu süreçte yaşananlar, Ege’de geri itme uygulamaları nedeniyle mercek altında bulunan Yunanistan’ı daha da zora sokacak soru işaretlerini içinde barındırıyor. Sığınmacılara yardımcı olmak isteyenler, kendilerine ulaştırılan GPS pozisyonlarını, fotoğraf ve bildirileri Yunan polisine bildirdi. Fakat Yunan makamlarından yapılan açıklamalarda “incelemelerin tüm teknik imkânlar kullanılarak sürdürüldüğü, buna karşın kümenin yerinin bulunamadığı” belirtildi.
Yunan Kamu Nizamı Bakanı Takis Teodorikakos, 30 Ağustos 2022’de parlamentoda yaptığı konuşmada Meriç’teki sığınmacıların aranmasında gözetleme sisteminin devreye sokulduğunu, adada insan bulunduğuna dair datalar elde edilemediğini söyledi.
Bu sırada gerek Yunan gerekse milletlerarası haber kuruluşları, kümeden Suriyeli bir kız çocuğunun akrep sokması sonucu hayatını kaybettiğini bildirdi. Yunan hükümet yetkilileri bu haberlere aralıklı durdu, Yunanistan’ın bu hususa Avrupa hukuku ve memleketler arası hukukla uyumlu bir biçimde eğildiği istikametinde demeçler verildi.
“Türkiye tarafında” iddiası
Yunan yetkililer, sığınmacıların yerini bulamadıkları argümanının akabinde sığınmacıların Türk topraklarında bulunduğunu ve Türk makamlarının durumdan haberdar edildiğini açıkladı. Gerçekte ise sığınmacılar Temmuz ayından beri adacıktaydı. Sığınmacıların avukatları Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne (AİHM) başvurarak Yunanistan’ın hemen kurtarma operasyonu başlatmasını sağlamak üzere ihtiyati önlem kararı çıkarttı. Lakin Yunanistan, yerli ve memleketler arası insan hakları kuruluşlarının tüm taleplerine karşın birinci etapta bu karara uymadı.
Uluslararası hukuk uzmanı Omer Shatz, insan hayatının tehlikede olduğu ve bir devletin bunu bildiği bir durumda o devletin yardım etme yükümlülüğü bulunduğunu hatırlatıyor. Shatz, “Sığınmacı kümesi Türk tarafında olsa bile Yunan makamları kümesi kameralar ya da diğer teknolojilerle izleyebiliyor durumdaysa çocukların hayatlarını kurtarmak, öteki şahısların güvenliğini sağlamak üzere gerekli adımları atmakla yükümlüdür” diyor.
İki kilometre uzaklıktaki gözetleme kulesi
Sığınmacı kümesinin attığı GPS pozisyonundan yalnızca iki kilometre uzaklıkta, ay çiçeği ve buğday tarlalarının ortasında yükselen bir zirve göze çarpıyor. Zirvede bulunan kulede radar, termal sensör ve kameralar bulunuyor. Bu kulenin, kısa müddet evvel genişletilen gözetleme sisteminin bir kesimi olduğu anlaşılıyor.
Fotoğraf: Aggelos Tsatis
Yunanistan son yıllarda sistemsiz göçü durdurmak maksadıyla sonlarının nezareti için insansız hava araçları, sensör ve kameralar üzere çağdaş teknolojilere milyonlarca euroluk yatırım yaptı. Mevcut Otomatik Hudut Gözetleme Sistemi (ABSS), AB’nin mali dayanağıyla genişletildi, Meriç bölgesindeki sistemin geliştirilmesi için ek 15 milyon euro kaynak ayrıldı. Meriç’teki gözetleme sistemindeki modernizasyon tedbirlerinin yüzde 75’i AB’nin iç güvenlik alanındaki fonlarından finanse edildi.
Yunan makamları sığınmacıların yerini biliyor muydu?
DW’nin bağımsız araştırmacıların katkılarıyla yaptığı araştırma, adacıktaki sığınmacıların yeni geliştirilen gözetleme sistemiyle çok daha evvelden kurtarılabileceği tarafında güçlü bulgular ortaya koyuyor. Bu sonuç, Yunan polisinin bu ve bölgedeki öbür diğer kurtarma operasyonlarıyla ilgili açıklamalarına gölge düşürür nitelikte.
Kendisi de Meriç bölgesinde doğup büyüyen, bölgeyi yakından tanıyan iltica siyasetleri uzmanı Lena Karamanidu, Meriç’teki son olay ve öbür olaylarda Yunan polisi ve hükümetinin sığınmacıların yerinin saptanamadığı halindeki açıklamalarını saçma bulduğunu söylüyor. Hudut gözetleme sistemine bağlı kulelerle ilgili aylarca süren araştırmalar yapan Karamanidu, Meriç bölgesinde sığınmacılara yönelik insan hakları ihlalleri konusunda çeşitli çalışmalarda da yer alan bir isim.
Karamanidu, kartografik çalışmalarının bir kesimi olarak bölgenin çeşitli vakitlerde çekilmiş uydu manzaralarını karşılaştırarak saha çalışmalarıyla ve Yunan medyasında yayımlanan fotoğrafları kullanarak gözetleme kulelerinin yerlerini saptamış.
DW grubu de Meriç bölgesinde bu yıl Nisan-Temmuz aylarında yürüttüğü saha çalışmalarında uydu imgeleri ile Yunan ve AB resmi evraklarını inceleyerek çeşitli gözetleme kulelerinin yerini tespit etti.
Tespit edilen kulelerden biriyle adacık ortasındaki aralık, kot farkı ve gözetlemede kullanılan teknolojiyle ilgili resmi datalar hesaba katıldığında sistemin sığınmacıları tespit etmesi gerektiği anlaşılıyor.
Sınır gözetleme sisteminin kurulmasıyla görevlendirilen özel Yunan şirketi Space Hellas S.A, Yunan polisine teslim edilen sistemin teknolojik olarak polis dokümanları ve medyada çıkan haberlerle örtüşüp örtüşmediğiyle ilgili sorumuza “verilerin gizliliği” gerekçesiyle cevap vermedi.
Fotoğraf: Giannis Papanikos/AP/picture alliance
Gerçek vakitli bilgi aktarımı
Yunan medyası 2021 sonbaharında hudut gözetleme sisteminin tamamlandığına dair haberler yayımlamış, Meriç hududunun büsbütün kapatıldığı, yeni sistemin Türk sonundan birkaç kilometre ötesine kadar her çeşit hareketi saptayabildiği üzere özelliklerini müjde havasında vermişti. DW’nin incelediği polis dokümanları de misal datalar içeriyor.
Polis dokümanlarında de genişletilmiş gözetleme sisteminin Yunan makamlarına, tüm ırmak hududu boyunca gerçek vakitli bilgi transferine imkan tanıdığı belirtiliyor. Gözetleme kulelerinden gelen, ortalarında görüntü ve radar manzaralarının de olduğu bilgiler lokal ve bölgesel nezaret merkezlerinin ekranlarına aktarılıyor ve bu merkezlerdeki vazifeliler tarafından her an görülebiliyor. Bilgiler buradan, Avrupa Hudut Gözetleme Sisteminin (EUROSUR) bir kesimi olan Atina’daki Ulusal Uyum Merkezine aktarılıyor.
“Yeni teknolojiler Meriç’te test ediliyor” uyarısı
Kanada’daki York Üniversitesine bağlı Refugee Law Lab Yönetici Yardımcısı Petra Molnar, Meriç bölgesinin, yeni hudut muhafaza teknolojilerinin test edildiği en riskli ve en az denetim edilen bölgelerden biri olduğuna işaret ediyor. Molnar, uzun menzilli akustik aygıtlar (LRAD), havadan gözetleme, elektronik yüksek güvenlik duvarları üzere teknolojilerin sığınmacılar üzerinde denendiğini, bu nedenle Türk-Yunan hududunun sığınmacılar için daha da tehlikeli bir hal aldığını belirtiyor.
Bu yılın Mart ayından bu yana AİHM, Yunanistan’ı Meriç’te sıkıntı durumdaki sığınmacıları kurtarmaya çağıran en az 17 ihtiyati önlem kararı aldı. Yunan polisi bu kararların yarısından birçoklarına uymadı. Kimi olaylarda sığınmacılar, zorla Türkiye’ye gönderildiklerini sav etti.
Lydia Emmanouilidou, Florian Schmitz
