ABD merkezli İnsan Hakları İzleme Örgütü (HRW) örgütü, Avrupa Birliği’nin (AB) ve öbür ülkelerin Türkiye’ye gönderdiği plastik atıkların tehlikeli ve insan sıhhatine ziyanlı sistemlerle geri dönüşüm süreçlerinden geçirildiğine dikkat çekti. Hususla ilgili hazırladığı hazırladığı raporu kamuoyuyla paylaşan HRW, geri dönüşüm tesislerinde çocuklar ve göçmenler üzere en savunmasız kümelerin çalıştırıldıklarına işaret etti.
“Sanki Bizi Zehirliyorlar: Türkiye’de Plastik Geri Dönüşümün Sıhhate Etkileri” başlıklı 88 sayfalık raporda, geri dönüşüm sırasında zehirli unsurların açığa çıkarak havaya karıştığı, bunun da geri dönüşüm tesislerinde çalışanların yanı sıra kelam konusu tesislerin yakınlarında yaşayanların da sıhhatini tehlikeye attığı belirtildi.
Türk yetkililerin tedbirlerinin etkisiz olduğu, bunun da sorunu büyüttüğü kaydedilen raporda, hükümetin geri dönüşüm tesislerinin kurulmasında sert lisans kuralları uygulamadığı ve kontrollerin de kâfi yapılmadığı söz edildi.
HRW: AB, Türkiye’ye plastik ihracatına son vermeli
Raporda, bu ihlallerde Avrupa Birliği’nden yapılan plastik atık ithalatının da değerli bir hissesi olduğuna dikkat çekildi. HRW’nin etraf ve insan hakları kısmından Krista Shennum “Avrupa’nın en varlıklı ülkeleri çöplerini Türkiye’ye göndererek, çocuklar, mülteciler ve göçmenler başta olmak üzere Türkiye toplumunun en savunmasız kesitlerinden kimilerini önemli etraf ve sıhhat risklerine maruz bırakıyor” değerlendirmesinde bulundu. Shennum, AB ve plastik ihraç eden ülkelerin kendi plastik atıklarının sorumluluğunu alması, Türkiye’ye plastik ihracatına son vermesi ve ürettikleri ve tükettikleri plastik ölçüsünü azaltması gerektiğini söyledi.
Rapordaki bilgilere nazaran, Türkiye, Avrupa Birliği’nden en çok plastik atık ithal eden ülke. Plastik atık ihracatı, 2018’den 2020 yılına kadar 28 bin 804 tondan 446 bin 432 tona çıktı. Bu sayılara nazaran Türkiye tek başına Avrupa’nın plastik atıklarının yüzde 50’sinden fazlasını ithal ediyor.
Geri dönüşüm tesisleri sıhhate zararlı
HRW, raporu hazırlamak için Türkiye’de plastik atık ithalatının ve geri dönüşümünün en çok yapıldığı Adana ile İstanbul’da 2021 Aralık ile 2022 Mart ortasında incelemelerde bulundu, çok sayıda geri dönüşüm tesisini ve yakınlarındaki ömür alanlarını ziyaret etti. Yüz yüze görüşmeler yapan HRW, ortalarında İstanbul ve Adana’daki plastik geri dönüşüm tesislerinde daha evvel çalışmış yahut hala çalışmakta olan 26 kişi ile bu tesislerin yakınında yaşayan 21 kişinin de bulunduğu toplam 64 şahısla görüştü. Görüşülen çalışanlardan beşi görüşme sırasında çocuk yaştaydı, dört yetişkin ise plastik geri dönüşüm tesisinde çalışmaya çocuk yaşta başlamışlardı.
Rapora nazaran, geri dönüşüm tesislerinde çalışan çalışanlar ve bu tesislerin yakınlarında yaşayan beşerler teneffüs meselelerinde, şiddetli baş ağrılarından ve cilt rahatsızlıklarından muzdarip olduklarını anlattılar. Ayrıyeten gözetici ekipmanlarının bulunmadığını ve meslek hastalıkları için sıhhat hizmetlerine erişimlerinin çok az yahut hiç olmadığını aktardılar. İnsan Hakları İzleme Örgütü’nün raporuna nazaran, ziyaret edilen tesislerin birçok, Türkiye’deki kanunlara ve etraf yönetmeliklerine ters olarak konutlara tehlikeli derecede yakın pozisyonlarda yer alıyordu.
“Sanki bizi zehirliyorlar”
Rapora nazaran, geri dönüşüm tesislerinin yakınlarında yaşayan mahalle sakinleri, plastik geri dönüşümünden kaynaklanan ağır koku ve kirliliğin uyumalarını, pencerelerini açmalarını ve dışarıda vakit geçirmelerini engellediğini söyledi.
HRW’nin Adana’da görüştüğü, konutu plastik geri dönüşüm tesislerinin yakınında olan bir kişi, tesisten “siyah bir dumanın” geldiğini belirterek, “Evin içine kadar giriyor. Güya bizi zehirliyorlar” tabirlerini kullandı. Kelam konusu kişi sıhhat meseleleri yaşadığını da aktardı.
“Kokudan cam açamıyoruz”
DW Türkçe’nin ulaştığı Adana Seyhan’da yaşayan Cevdet Boztemur da, yaklaşık 20 yıldır bir geri dönüşüm tesisinin yakınında yaşadığını belirterek, “Dört çocuğum var. Kokudan camları açamıyoruz. Yıkama yapılırken suları taşıyor, meskenden çıkamıyoruz. Ova Mahallesi’nde toplam 5-6 tane geri dönüşüm tesisi var. Tüm mahalleli şikayetçi” dedi. Fırıncılık yapan Boztemur, sıhhat sıkıntıları yaşadığını, başvurmadığı yetkili kurum kalmadığını söz ederek dava açmaya hazırlandığını söyledi.
İstanbul’da bir geri dönüşüm tesisinde yanmış plastiklerFotoğraf: HRW
Çocuklar, mülteciler, kayıt dışı göçmenler çalışıyor
Rapora nazaran, plastik geri dönüşüm tesislerinde çalışanların birçok, çocuklar, mülteciler ve kayıt dışı göçmenler başta olmak üzere, Türkiye’deki en kırılgan kısımlardan geliyor. Kayıt dışı göçmenler ve kimi geri dönüşüm çalışanları, işyerinde hastalanmaları yahut yaralanmaları halinde sıhhat hizmetlerine erişimlerinin olmadığını belirtiyor. Personeller, ferdî gözetici ekipmana erişimleri olmadan çalışmak başta olmak üzere, tehlikeli çalışma şartları ile ilgili telaşlarını patronlarına iletmek konusunda, işlerini kaybetme korkusu nedeniyle utangaç davranıyorlar.
Kirlilik ve toksinlere maruz kalmak, çocukların sıhhati için bilhassa ziyanlı ve çocukların tehlikeli şartlarda çalıştırılması Türkiye’de kanunen yasak. Bu yasal yasağa karşın, İnsan Hakları İzleme Örgütü Türkiye’deki plastik geri dönüşüm tesislerinde çocukların çalıştırıldığını tespit etti.
Raporda, Adana’da plastik geri dönüşüm tesislerinde çalışmaya çocuk yaşta başlamış bir atık toplayıcısının “Malzemeyi pişirdikleri büyük bir kazan vardı, daima su ekliyorlardı ve bu da buhar olarak geri geliyordu. Bunu soluduğumda ciğerlerim sıkışmış ve basınç altındaymış üzere hissediyordum… İki ay evvel orada çalışmayı bıraktım lakin hâlâ nefes almakta sorun yaşıyorum” sözlerine yer verildi.
Türk hükümetine çağrı
Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı’na davette bulunan İnsan Hakları İzleme Örgütü, plastik geri dönüşüm tesisleri de dahil olmak üzere tehlikeli işyerlerinde çocuk emekçi çalıştırma yasağına uyulmasının sağlanmasını talep etti.
Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın geri dönüşüm tesislerinde bağımsız ve kapsamlı kontroller yapması gerektiğini vurgulayan HRW, Türkiye’nin Temmuz 2021’de uygulamaya koyduğu lakin kısa müddet içinde kaldırdığı geri dönüşüm gayesiyle plastik ithal edilmesine yönelik yasağın tekrar yürürlüğe konulması tavsiyesinde de bulundu.
Asıl sorun “dönüştürülemeyen” atıklar
Plastik atıkların ithalatı ve geri dönüşümü konusunda DW Türkçe’ye konuşan CHP İzmir Milletvekili ve Etraf Kurulu Üyesi Murat Bakan da plastik atık ithalatını eleştirdi.
Türkiye’nin Avrupa’dan plastik çöp ithalatına gereksinimi olmadığını savunan Bakan, geri dönüşümü mümkün olmayan eserlerin Türkiye’ye getirilmesinin büyük bir sorun olduğuna işaret etti. Bakan, şunları söyledi:
“Türkiye kendi çöplerini kaynağından ayrıştıramadığı için geri dönüştüremiyor. Geri dönüştürebileceği atığa muhtaçlık duyuyor. Biz geri dönüşüme karşı değiliz. Fakat pak geri dönüşebilecek gerecin yanı sıra geri dönüşümü mümkün olmayan ve ithalatı yasak olan eserler Türkiye’ye getiriliyor. İnterpol raporlarına nazaran mafya eliyle yapılan bu ticarette çok büyük rant var. Atığın tonu 200 euro.”
En çok ithalatın Türkiye ve Tunus’a yapıldığını söyleyen Bakan, Tunus etraf bakanının yasak eserlerin ithalatı nedeniyle tutuklandığını hatırlattı. Bakan, “Türkiye’de önemli bir kontrol sistemi kurulmadan plastik atıkların ithalatı yasaklanmalı” ihtarında bulundu.
