Türkiye’de orman alanlarının çeşitli emellerle öbür kullanımlara müsaade verilmesi mümkün. Güç, madencilik, otoyol ve köprülerin yanı sıra müsaade verilen alanlardan bir tanesi de katı atık bertaraf tesisleri.
Orman Genel Müdürlüğü’nün 2019 yılı Ormancılık İstatistikleri’ne nazaran 2012-2019 yılları ortasında ormanlarda 129 adet katı atık bertaraf tesisi için müsaade verildi. Tesisler için müsaade verilen toplam alan 1844 hektarı buluyor.
Son olarak 20 Ocakt’ta, Antalya’da Batı Entegre Atık Kıymetlendirme, Geri Dönüşüm, Güç Üretim ve Bertaraf Tesisleri için Antalya Büyükşehir Belediyesi tarafından ihale açıldı. İhale 5 Şubat’ta yapılacak.
Katı atık bertaraf tesislerinde evsel, ziraî ve endüstriyel faaliyetler sonucu oluşan katı atıklar, yönetmeliklere nazaran sızıntı suyu, depo gazı ve koku tedbirleri alınarak depolanırken, ayrıştırma, geri kazanım, kompost üretimi, güç eldesi üzere çeşitli proseslerden geçiyor.
Tepkiye yol açıyor
Söz konusu tesislerin orman alanlarında üretimi süratle artarken, tabiatın tahrip edilmesi ile ilgili şikayetler gündemde. Son devirde Düzce, Zonguldak, Giresun ve Bodrum’da da ormanlık alanda yapılan yahut yapılması planlanan katı atık bertaraf tesisleri reaksiyona yol açmıştı.
Düzce’de geçen yıl katı atık süzüntü sularının Melen çayına karıştığına ait savlar gündeme gelmişti. Zonguldak’ın Alaplı ilçesinde ise katı atık tesisi üretimi gayesi ile vilayet genel meclisinden geçen imar planı değişikliği kararına reaksiyonlar sürüyor. Planlanan tesisin, tarım ve orman alanlarına yakınlığı nedeniyle halk sıhhatini tehdit ettiği belirtiliyor.
Peki bu tesisler için neden ormanlar tercih ediliyor?
“Ruhsat alımı kolay”
DW Türkçe’ye konuşan Etraf Mühendisleri Odası Genel Lideri Ahmet Kahraman’a nazaran, bu durum ormanların savunmasız olmasından kaynaklanıyor. Kahraman, “Kamu faydası gözetmeyen idarelerde orman alanında faaliyet için ruhsat almanın kolaylığı şaşırtan değil. Bu uğurda gittikçe yeni yollar açılırken, kamu malı olan ormanların sermayenin insafsızlığına bırakılması talana yer hazırlıyor” diyor.
Çevre Mühendisleri Odası Genel Lideri Ahmet Kahraman
Kahraman, kelam konusu tesislerle ilgili mahallî halkın yansısını de haklı görüyor. Bu tıp tesislerin suram evresinde yer ve prosedür seçiminin çevresel açıdan en kritik etap olduğunu söyleyen Kahraman’a nazaran, şayet halkın yansısı değerlendirilmiyorsa o projenin kamu faydasına olduğu söylenemez.
Katı atığın esasen kendisinin bir etraf sorunu olduğunu söyleyen Kahraman, katı atık bertaraf tesislerinin buna ek olarak yeni sorunlar getirdiğine dikkat çekiyor.
Su ve toprak kirliliği
Kahraman, “Bu tesisler, her şeyden evvel kamu ismine ve faydasına yapılmadığında bir endüstriyel faaliyet kimliğini taşır. Yer altı sularının kirlenmesi, orman alanlarının tahrip olması, toprağın kirlenmesi, atmosferin kirlenmesi, halk sıhhati üzerindeki olumsuz tesirleri üzere bilindik riskleri vardır” diyor.
Kahraman, Türkiye’de kuraklık konuşulurken orman alanlarının bu halde tahrip edilmesinin telaş verici olduğunu vurguluyor.
DW Türkçe’ye konuşan İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Doğanay Tolunay da Türkiye’de güç, madencilik yatırımları, otoyol ve köprüler, tren yolları, yerleşkeler, sıhhat tesisleri, cezaevleri, hayvan barınakları, mezarlıklar üzere farklı hedefler için orman alanlarından verilen müsaadelerin toplamının 738 bin hektarı bulduğunu belirtiyor.
İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Doğanay Tolunay
Prof. Dr. Tolunay, katı atık depolama müsaadelerinin hektar olarak küçük bir alan üzere gözükse de yüksek riskleri olduğuna dikkat çekiyor. Bunlardan biri de orman yangınları.
Üç yılda 132 yangın
Bodrum, Marmaris, Urfa ve Manisa’da katı atık depolama alanlarından sıçrayan kıvılcımlarla çabucak etrafındaki ormanlarda yangınlar çıktığını anımsatan Tolunay, “Bu nasıl oluyor? Daha çok araç giriş çıkışı oluyor tesislere. Bunların egzozlarından çıkan bir kıvılcım çıkabiliyor. Çöplerin depolanması sırasında içlerinde organik atıklar fazla ise bunlar oksijensiz ortamda ayrışırken ısınabiliyorlar ve kızışma ismini verdiğimiz olay sonucunda da yangınlar çıkabiliyor. Tekrar çok ölçüde metan gazı çıkışı kelam konusu olabiliyor, bu da çok yanıcı ve patlayıcı bir gaz. Bu nedenle orman içinde başta orman yangını açısından çok büyük tehdit oluşturuyor” diye konuşuyor.
Çukurova Üniversitesi Su Eserleri Fakültesi’nden Doç. Dr. Sedat Gündoğdu’nun hazırladığı haritaya nazaran, Türkiye’de geri dönüşüm tesislerinde son 3 yılda 132 yangın meydana geldi.
Bazı tesislerde birden fazla yangın çıktığını lisana getiren Ahmet Kahraman, yangın riskinin orman alanlarına toplandığını, yalnızca bunun bile tek başına vahameti gözler önüne serdiğini söylüyor. Kahraman, bu nedenle Orman Bakanlığı’nın ormanı korumak, orman yangınlarına dikkat çekmek bahisli kamu spotlarını “samimiyetsiz” olarak kıymetlendiriyor.
Ormanlar parçalanıyor
Katı atık depolama tesislerinin başka bir olumsuz tesiri de ormanların parçalanmasına neden olması.
İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Öğretim Üyesi Tolunay, ormanın ortasında kurulan tesisler için ayrıyeten kamyon giriş çıkışını sağlayan yollar ve elektrik üzere alt yapı hizmetlerinin yapıldığını söylüyor. Bunların da ormanların parçalanmasına yol açtığını vurguluyor. Tolunay, “Diğer tüm orman içinde yapılan tesisler üzere katı atık depolama tesisleri de ormanın çok daha küçük kesimlere ayrılmasına neden oluyor. Başta biyolojik çeşitlilik ve yaban hayatı üzerinde olumsuz tesirlere sahip. Zira bu tesislerin yapıldığı yerdeki canlılar, hayvanlar öteki yerlere gidebiliyor. Ancak bitki örtüsünü kaldırdığınız için buradaki varsa endemik tipler, tehdit altındaki tipler ziyan görebiliyor” diyor.
Biyokütle güç santralleri
DW Türkçe’ye konuşan DOĞADER İdare Heyeti Üyesi Murat Demir ise Greenpeace örgütünün datalarına nazaran Türkiye’nin Avrupa’dan çöp ithalatında birinci sıraya çıktığını hatırlatıyor.
DOĞADER İdare Şurası Lideri Murat Demir
Demir, yeniden orman alanlarında ziraî atık ve orman atıklarını kıymetlendirmek gayesiyle kurulan biyokütle güç santrallerinin birçoklarının emeli dışı kullanıldığına ve bu tesislerde çöp yakıldığına işaret ediyor. Teknik olarak incelendiğinde akışkan yataklı kazanı olan tesislerin çöp yakma maksadıyla kullanıldığının görülebileceğini söyleyen Demir, Bursa Karaağız’da yapılması planlanan bir santral projesinin 2019’da köylülerin direnişi sonucu iptal edildiğini tabir ediyor.
Samsun’un Çarşamba ilçesinde kurulan biyokütle güç santraline karşı da protestoların sürdüğünü tabir eden Demir, santralin tarım yerlerini ve ormanları tehdit ettiği ihtarında bulunuyor.
Peki katı atık bertaraf tesislerinin üretimi için hangi alanlar kıymetlendirilebilir?
“Atıl topraklar kullanılmalı”
Hazine yerleri ya da belediye yerlerine işaret eden Doğanay Tolunay’a nazaran, atıl yerlerin bu alanda kullanımı için planlama yapılması gerekiyor. Tarım ve orman alanlarıyla mera alanlarının kamu faydası var denilerek maksat dışı kullanımlara açılmaması gerektiğini tabir eden Tolunay, “Eğer uzun vadeli düşünmez, planlamalar yapmazsak kısa vadeli maksatlar için ormanları ya da başka ekosistemleri, tarım alanlarını tahrip edersek uzun vadede evet çöplük için yer bulamayabiliriz lakin orman alanımız da tarım alanımız da kalmayabilir” diyor.
Çevre Mühendisleri Odası ise Türkiye’nin yeni atık idare planları geliştirmesi gerektiği görüşünde. Bu bahiste en kritik ögenin yer seçimi olduğunu, çevresel tesir değerlendirmesi (ÇED) raporlarının kılıf kimliğinde kullanılması yöneliminin de bu sorunu maskelediğini söyleyen Ahmet Kahraman, tarım ve orman alanlarının, yer altı su kaynaklarının, atmosferin, halk sıhhatinin korunması üzere prensiplerin çevresel tesir değerlendirmesinin kaçınılmaz ögeleri olması gerektiğini vurguluyor. Kahraman, ayrıyeten atık idaresi problemini çözmek için kesin bertaraf formülünden evvel atık azaltımı, kaynağında ayırma tekniklerinin uygulanması gerektiğini tabir ediyor.
Pelin Ünker
© Deutsche Welle Türkçe
