Sosyal Demokrat Parti (SPD), Hür Demokrat Parti (FDP) ve Yeşillerin oluşturduğu koalisyon hükümeti, vatandaşlık yasasında kapsamlı ıslahata gitmeye hazırlanıyor.
Alman vatandaşlığına geçişleri kolaylaştırmayı ve ikili vatandaşlık önündeki pürüzü kaldırmayı planlayan hükümet, yasa değişikliği için hazırlıkları yıl sonundan evvel tamamlamayı hedefliyor.
Bakanlar Kurulu’nda son formu verilecek yasa değişikliğinin Federal Meclis’e gönderilmesi, gelecek yılın birinci aylarında da oylanması bekleniyor.
Reformun ana hatları
Vatandaşlık yasasında yapılacak değişiklikle, Alman vatandaşlığına başvurmak için karşılanması gereken, Almanya’da 8 yıl ikamet etmiş olma şartı 5 yıla düşürülecek.
Almanya’ya ahenk konusunda, iktisadi ve toplumsal bakımdan “özel başarı” kaydeden göçmenlerin vatandaşlığa geçişi “turbo hızda” yani üç yılda gerçekleşebilecek.
Reformun bilhassa Türk vatandaşları bakımından getireceği en değerli değişikliklerin başında ikili vatandaşlık hakkı yer alıyor. Bundan sonra Alman vatandaşlığına geçecek kimseye, geldiği ülkenin vatandaşlığından çıkması kaide koşulmayacak.
Bir öteki değerli değişiklik de 1960’lı yıllardan itibaren Almanya’ya gelen birinci nesil göçmenlerin vatandaşlığa kabulünün kolaylaştırılacak olması. Mevcut uygulamada karşılanması istenen Almanca lisan düzeyi, bu jenerasyonlar için yasa değişikliği ile düşürülecek.
“Hükümetin en kıymetli ıslahatlarından biri”
SPD milletvekili ve Federal Meclis İçişleri Kurulu üyesi Hakan Demir’e nazaran vatandaşlık yasasında değişiklik, koalisyon hükümetinin en kıymetli ıslahatlarından birini oluşturuyor.
DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Demir, inançlı ikamet, yurt dışında diplomatik müdafaa, vatandaşlığı kendi çocuklarına devretme ve bilhassa oy kullanma hakkının vatandaşlığa bağlı olduğuna dikkat çekerken, “Bir ülkede sahiden eşit şartlarda yaşayabilmenin en kıymetli yolu vatandaşlıktır” diye konuştu.
Demir, bu nedenle vatandaşlığa geçişi kolaylaştıracak daha kapsayıcı düzenlemeler öngördüklerini, birden çok vatandaşlığa imkan tanımanın da kıymetli bir dönüm noktası olduğunu vurguladı.
Mevcut uygulama yıllardır eleştiriliyor
Almanya’nın vatandaşlığa geçiş konusundaki mevcut düzenlemeleri, bilhassa ülkedeki en büyük göçmen kümesini oluşturan Türkler tarafından yıllardır eleştiriliyordu. Bu düzenlemeler, aslında Türk vatandaşları dışında pek çok ülke vatandaşına ikili vatandaşlık imkanı tanıyor.
AB ve İsviçre vatandaşları bu hakka sahip. Ayrıyeten birtakım ülkeler, vatandaşlıktan çıkmaya müsaade vermediği için, bu ülkelerin vatandaşları Alman vatandaşlığına geçerken, ikili vatandaşlıktan yararlanabiliyor. Afganistan, Arjantin, Brezilya, İran, Küba, Lübnan ve Meksika bu ülkelerden yalnızca birkaçı.
Alman makamları ayrıyeten, takdir yetkisini kullanabiliyor. İktisadi bakımdan dezavantajlı pozisyona girme riski olanlara, ya da mesleksel nedenler üzere özel durumlarda, istisnai olarak da ikili vatandaşlık imkanı tanıyabiliyorlar.
Uygulamada kimlere bu hakkın tanındığı ise şaşırtan bir tablo ortaya koyuyor. Örneğin 2021 yılında, Alman vatandaşlığına geçen göçmenlerin yaklaşık yüzde 70’ini, geldikleri ülkenin vatandaşlığından çıkmak zorunda olmayanlar oluşturdu. Ayrıyeten Alman vatandaşlığına geçen ABD vatandaşlarının yüzde 99,2’sine, Kanada vatandaşlarının da yüzde 95,2’sine ikili vatandaşlık hakkı tanındı.
Buna rağmen, ikili vatandaşlık hakkı talep eden ve bu talepleri kabul edilen Türklerin oranı yalnızca yüzde 9,8 ile hudutlu kaldı.
Almanya’daki mevcut düzenleme doğrultusunda, Alman vatandaşlığına geçmek isteyen Türklerin Türk vatandaşlığından çıkması gerekiyor. Fotoğraf: picture-alliance/dpa/D. Karmann
“Devlet bireyleri tercihe zorlamamalı”
SPD’li Hakan Demir, mevcut uygulamalara yöneltilen “ayrımcılık” tenkitlerini anlaşılır bulduğunu, hayata geçirilecek ıslahatın bu nedenle değerli olduğunu söylüyor.
Demir, “Ben de vatandaşlığa geçenlerin neredeyse yarısının geldikleri ülkenin vatandaşlığını koruma edebilirken, geri kalanının bu haktan yoksun bırakılmasını kabul edilebilir bulmuyorum. Bu nedenle benim için çok açık: Birden fazla ülkenin vatandaşlığına sahip olma hakkı herkese tanınmalı” diye konuştu.
SPD’li milletvekili, kendisini, ailesi ve arkadaşlarının yaşadığı Almanya’ya, Berlin’in Neukölln ilçesine bir bağ hissettiğini anlatırken, “Ama pek natürel ki büyükannelerimle büyükbabalarımın geldikleri ülkeyle, Türkiye ile bir bağım var” dedi.
Devletin, kimlikleri konusunda bireyleri bir tercih yapmaya zorlamasını yanlış bulduğunu söyleyen Demir, şöyle devam etti:
“Almanya’ya göç etmiş olanlar, ya da ebeveynleri bu ülkeye göçmen olarak gelmiş olanların, kendilerini birden fazla kimlikle tanımlamaları çok doğal. Benim görüşüme nazaran devletin şahısları bir tercihe zorlaması, aidiyet hissini perçinlemiyor. Bilakis azaltıyor.”
Hükümetin ıslahat adımıyla, göçmen kökenlilere, “Almanya’nın bir kesimi olmak için sizi siz yapan rastgele bir parçanızdan feragat etmek zorunda değilsiniz” bildirisini vermek istediğini söyleyen Demir, şunları kaydetti:
“Teniniz rengi, hangi dine mensup olduğunuz, kimi sevdiğiniz yahut öteki bir vatandaşlığınızın olup olmadığı kıymetsiz. Islahatlarla birlikte, bu ülkede 3 ila 5 yıl yaşamış olan, kâfi seviyede Almanca bilen, Almanya’daki türel ve toplumsal tertibi tanıyan, Anayasa bedellerini benimseyen, Almanya’nın bir kesimi olarak kabul edilecek.”
Ana muhalefet ıslahatı bloke edebilir mi?
SPD, Hür Demokrat Parti ve Yeşiller, geçen yıl koalisyon hükümeti kontratını imzalarken, vatandaşlık yasasında ıslahata gitme kelamı vermişti.
Ancak ana muhalefetteki Hristiyan Birlik Partileri (CDU/CSU), hükümetin Alman vatandaşlık hukukunda öngördüğü ıslahata itiraz ediyor.
CDU/CSU, geçmişte de ikili vatandaşlığa ait talepleri geri çevirmiş, yasa değişikliği teşebbüslerini de bloke etmişti. Hatta 1998-1999 yıllarında “Entegrasyona evet, ikili vatandaşlığa hayır” kampanyası düzenlemiş, periyodun SPD ve Yeşiller’den oluşan koalisyon hükümetinin vatandaşlık yasası ile ilgili ıslahat adımını engellemişti.
Ancak iktidar partileri, yasa değişikliğinin bu sefer federal mecliste kabul edilmesi için kâfi çoğunluğun sağlanacağından emin. Ayrıyeten mevcut düzenlemenin Federal Konsey’in onayına bağlı bir yasa tasarısı kapsamına girmediği bedellendiriliyor. Girse dahi, mümkün bir itirazın Federal Meclis tarafından reddedilebileceği, düzenlemelerin böylece yürürlüğe girebileceği belirtiliyor.
Almanya’nın yeni personel göçüne gereksinimi var
To view this görüntü please enable JavaScript, and consider upgrading to a web browser that supports HTML5 video
“Sadakat çatışması yaşanabilir”
DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Hristiyan Demokrat Birlik (CDU) partili Stefan Heck, şimdi yasa teklifi taslağının son halini görmediklerini, takınacakları tavır hakkında bu nedenle detay paylaşmayacağını söylemekle birlikte, “Uluslararası karşılaştırmalar dikkate alındığında Almanya’nın vatandaşlık hukukunun aslında epeyce liberal bir yasal çerçeveye sahip olduğu kanaatindeyiz” dedi.
Bu nedenle daha fazla liberalleşmeye çekinceleri bulunduğunu aktaran Heck, “Örneğin, Alman vatandaşlığına geçme mühletinin daha da kısaltılması yanlış teşviklere yol açacaktır” görüşünü savundu.
CDU/CSU, vatandaşlığa geçişleri kolaylaştıracak adımların Almanya’ya göçü ve ilticaları teşvik edebileceği, ikili vatandaşlık hakkının tanınmasının da ahenk sıkıntılarını artırabileceği görüşünü savunuyor.
Stefan Heck ikili vatandaşlığın bir kural değil, özel şartlarla gerekçelendirilecek bir istisna olması gerektiğini söylerken, şu değerlendirmeyi aktardı:
“Alman vatandaşlığının, sunduğu hak ve yükümlülükler, fırsat ve imkanlarıyla tıpkı vakitte bir bütün olarak ülkemize duyulan bağlılık ile ilintili olduğu görüşündeyim. Ben, şahısların şuurlu bir tercihle Alman vatandaşlığına geçmeleri gerektiği, bunun da fakat başarılı bir ahenk sürecinin sonunda olabileceği görüşünü temsil ediyorum. Bunun için de beşerler Alman vatandaşı olmak için, mevcut vatandaşlıklarından vazgeçmeye hazır olmalılar. Ben kural haline gelecek ikili pasaportun, sadakat konusunda ihtilaflara yol açabileceği görüşündeyim. İki ülkenin, birtakım hususlarda birbirine zıt durumlara sahip olmaları durumunda, ikili vatandaş olan şahıslar bu türlü bir ihtilaf yaşayabilir.”
İtirazların perde ardında AKP hükümeti ile tansiyonlar mi yatıyor?
Bazı Alman siyasetçilerin ikili vatandaşlığa karşı çıkmasının değerli bir nedeni de AKP periyodunda Türkiye ile Almanya ortasında yaşanan gerginlikler.
AKP hükümetinin seçim kampanyalarını Almanya’ya taşıması, Türkiye kökenliler üzerinden Alman iç siyasetine tesir etmeye çalıştığı tenkitleri, günümüzde de hararetli tartışmaların konusunu oluşturuyor.
Ancak hukukçuların büyük bir kısmı, gündeme getirilen bu meseleleri siyasalların Türk hükümeti ile tahlile kavuşturması gerektiğini, öne sürülen argümanların, göçmenlerin bir kısmının ikili vatandaşlık imkanından yoksun bırakılmasına münasebet teşkil edemeyeceğini lisana getiriyorlar.
“İkinci sınıf yasal pozisyon dışlanmayı tabir eder”
Hukukçular, ikili vatandaşlık hakkının bilhassa Türklerin de Alman vatandaşlığa geçmesini teşvik edeceğini, bu yolla ahengin, siyasi katılımcılığın ve demokrasinin de güçleneceğini savunuyor.
Osnabrück Üniversitesi’nden kamu hukukçusu Profesör Thomas Gross, DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede, “Kimi göçmenler, bazen on yıllar boyunca ikinci sınıf bir yasal pozisyonda tutulursa, bu dışlanmayı tabir eder ve bu durum ahenge da ziyan verir” dedi.
Almanya’nın onlarca yıldır bir göç ülkesi olduğuna işaret eden Gross, göçmenlerin ve onların çocuklarının vatandaşlıkla sahip olunan tüm haklardan süratlice yararlanabilmeleri için vatandaşlığa geçiş kurallarının olabildiğince hafifletmesi gerektiğine vurgu yaptı.
Göçmen kuruluşları yıllardır ikili vatandaşlık önündeki pürüzleri eleştirirken, bunun hem Anayasa’nın hem de Avrupa Vatandaşlık Sözleşmesi’nin cinsiyet, din, ırk, cilt rengi, ulusal ya da faal kökenler nedeniyle ayrımcılık uygulanmasını yasaklayan kararlarıyla çeliştiğine dikkat çekiyorlar.
Türk-Alman bağlantıları | “Almanya Türkiye’nin Avrupa’ya açılan kapısı”
To view this görüntü please enable JavaScript, and consider upgrading to a web browser that supports HTML5 video
Demokratik iştiraki güçlendirmek
Onlarca yıllardır Almanya’da yaşayan, lakin sadece vatandaşlık almadıkları için seçimlerde oy kullanamayan göçmenlerin durumu da yıllardır tartışma konusu.
Almanya’da 2021 yılında yapılan genel seçimlerde, ülkede yaşayan yaklaşık 10 milyon yetişkin, Alman vatandaşı olmadıkları için oy kullanamadı.
Bunun bir demokrasi açığı olduğunu söyleyen hukukçu Gross, “Almanya’daki yetişkin nüfusun onda birinden fazlası oy kullanma hakkına sahip değilse, bu büyük insan kümeleri parlamentoda temsil edilmiyor yahut gereğince temsil edilmiyor demektir” diye konuştu.
Bunula birlikte Thomas Gross, ahengin uygunlaştırılması için yalnızca yasal değişikliklerin kâfi olmayacağının altını çizdi. Vatandaşlık süreçlerinin çoklukla şeffaf olmayan resmi prosedürler, eğitim ve yetkinlik eksikliği ile üzere nedenlerle başarısızlıkla sonuçlandığını aktaran Gross, “Bu nedenle, kanunlara ilaveten, yetkililerin ve nihayetinde lokal halkın tavrı da değişmelidir. Yasa değişikliği hayata yansımalı, yaşatılmalıdır” dedi.
Son yıllarda Almanya’da göçmen nüfusun artması, lakin vatandaşlığa geçenlerin sayısının son derece düşük kalması hem ahenk hem de demokratik iştirak açısından önemli bir sorun olarak görülüyor.
Türk vatandaşlarının Alman vatandaşlığına geçişinde gerileme
2021 yılında yalnızca 132 bin kişi Alman vatandaşlığına geçti. Meğer vatandaşlığa geçiş için gerekli 8 yıllık ikamet mühleti şartını karşılayanların sayısı 5 milyon 7 bini aşmıştı.
Özellikle Türklerin vatandaşlığa geçiş oranında son yıllarda büyük tansiyona görülüyor. Örneğin 2000 yılında Alman vatandaşlığına geçen 186 bin 700 bireyden 82 bin 900’ünü Türk vatandaşları oluşturuyordu. 2021 yılında 131 bin 600 şahıstan yalnızca 12 bin 200 Türk vatandaşı Alman vatandaşlığına geçti.
İstatistikler, geldiği ülke vatandaşlığını muhafaza hakkına sahip olanların Alman vatandaşlığına geçtiğini, oburlarının ise bundan kaçındığını gösteriyor.
“Hem eşitsizlik hem demokrasi sorunu”
Alman İktisat Enstitisü’nün Göç, Eğitim ve İnovasyon’dan sorumlu kıdemli ekonomisti Dr. Wido Geis-Thöne, bir göç ülkesi olan Almanya’nın demokrasinin güçlendirilmesi için acilen çağdaş bir vatandaşlık maddesine gereksinim duyduğunun altını çizdi.
Dr. Wido Geis-ThöneFotoğraf: Uta Wagner
Mevcut uygulamaların bilhassa Türkiye kökenliler için olumsuzluk taşıdığını, eşitsizliğe ve bir adaletsizlik meselesine yol açtığını söyleyen Geis-Thöne, nüfusun kıymetli bir kısmının siyasi süreçler ve kamu vazifelerinden dışlanmasının toplumun gelişimini de gölgelediğine dikkat çekti.
Alman uzman, “Devlet açısından nüfusun kıymetli bir kısmının siyasi süreçlerde yer almaması, bu insanların seslerinin duyulmadığı, dikkate alınmadığı manasına gelir. İşte o vakit tüm yurttaşlar için en uygun, optimal kararlar alınmayabilir” görüşünü lisana getirdi.
Bunun tıpkı vakitte bir demokrasi sorunu olduğunu vurgulayan uzman, bu açıdan ıslahat adımını değerli bir gelişme olarak değerlendirdiğini kaydetti.
