Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) ısmarlama enflasyon verisi açıkladığı günün sabahında, sokakta istisnasız herkes hayat pahalılığını konuşuyordu. Yanımdan geçen iki bayandan biri, “Fiyatı her gün değişiyor ya” dedi. Yanındaki, “Ne yapacağız peki” diye sordu. Kim bilir neye deva arıyorlardı? Bir arkadaşımın kızı, sabah işe giderken metrobüste herkesin yol boyunca dolardaki artışı konuştuğunu anlattı. Toplu taşıma araçlarında iktisat üzerine küçük çaplı, geniş iştirakli açık oturumlar düzenlenir oldu. Bir diğer tanıdığım tıpkı patatesi tıpkı markette bir hafta ortayla yüzde 50 artırımla aldığını söyledi. Ben “Emin misin?” diye sorunca, o da inanamadı, kalktı markete patates fiyatını denetim etmeye gitti, fotoğraf da çekip geldi. Sonuç: Patatesin fiyatı yüzde 50 değil, 3 Aralık itibariyle iki hafta içinde yüzde 60 artmıştı.
Hemen TÜİK’in “Top 20” listesine baktım. Listenin başında patlıcan vardı. Patates listeye 12’nci sıradan girmişti, yalnızca yüzde 11, 81 artışla. “En yüksek artış gösteren seçilmiş maddeler” listesinin başındaki patlıcan bile Türkiye’nin en yaygın market zincirlerinden birinde satılan patatesten daha az artmıştı TÜİK’e nazaran. Kasım ayının artırım şampiyonu patlıcanın fiyatı, TÜİK’in manavında yalnızca yüzde 24,81’lik bir artış göstermişti.
Hadi patlıcan yaz zerzevatı, onu kışın almayalım. Patates üzere muhteşem bir besinden da vazgeçtik diyelim. Halk listeye 7’nci sıradan giren buğday ununu ne yapacak? TÜİK’in bakkalında yüzde 13,48 fiyat artışıyla satılan undan da mı vazgeçsin? Beslenme alışkanlığına bağlayabileceğiniz, lakin yoksullukla da alakalı olan bir gerçeğimiz var. Türkiye’de buğday eserleri, ekmek, makarna en temel besin unsurlarından biri. Bir tarım cenneti olabilecek Türkiye’nin son 18 yılda 59 milyon ton buğday ithal ettiğini, bu sayının ihracatı geçtiğini, buğday ekim alanlarının 2000’den 2019’a gelindiğinde 9,4 milyon hektardan 6,8 milyon hektara düştüğünü de not edelim. Sonuç: Halk, hükümetin bir orta kapatmaya niyetlendiği Halk Ekmek büfelerinin önünde kuyruklar oluşturuyor.
Şimdi TÜİK bize açıklasın! Alışverişi nereden yapıyor? Haydi fiyat artışlarına dair bilgiler her ayın 25’ine kadar toplanıyor diyelim. Yeniden de halkın maruz kaldığı fiyat artışlarından TÜİK nasıl paçasını kurtarıyor? Burada safça bir lisanla sorduğum bu soruları, kurumun eski liderlerinden, bugün DEVA Partisi’nin Sektörel Siyasetler Lideri iktisatçı Birol Aydemir’e sordum.
Gazeteci Banu Güven
Birol Aydemir, Eylül 2011’de başladığı TÜİK başkanlığı misyonundan beş yıllık mühleti dolmadan 10 ay kadar evvel ayrılmıştı. “Benim dönemimde TÜİK bağımsızdı” diyen Aydemir, gidişat görerek bu kararı vermiş olacak ki, kurum o gittikten sonra beş lider gördü. Bunların dördü vekaleten vazifede tutuldu. Asaleten atanan son lider Sait Erdal Dinçer ise, bağımsız olması gereken kurumda işlerin nasıl yürüdüğünü, TBMM’de Bayana Yönelik Şiddetin Sebeplerini Araştırma Komitesi’nde ağzından kaçırmıştı. Dinçer, bayana yönelik şiddet ile ilgili yanlışsız bilgilere, “eksikler yahut ricalar yahut protokoller sonucunda” ulaşılamadığını söylemişti.
Eski TÜİK Lideri Aydemir, bu rica düzeneğinin nasıl çalıştığına ve TÜİK’in gerçek enflasyonun yarısından az sayılara nasıl ulaştığına dair şöyle bir toparlama yaptı:
Veriler açıklanmadan hükümete bildirildi
– “TÜİK’e gelirlerin toplanması konusunda, tabi olduğu kanuna karşıt uygulamalar yaptırdılar. Damat Berat Albayrak’ın bakanlığı sırasında, toplanan enflasyon bilgilerinin sisteme girilmeden evvel Albayrak’a gönderildiği konuşuluyordu. Halbuki enflasyon bilgileri, her seferinde her ay herkese birebir anda açıklanmalıdır. Kim olursa olsun, bakan ya da Cumhurbaşkanı, kimse bu dataları halktan evvel göremez, müdahale edemez. Benim dönemimde bu daima bu türlü oldu.”
İnternette bulunan kampanya fiyatları data kabul edildi
– Korkusuz’da Ahmet Takan yazmıştı. “TÜİK enflasyon bilgilerini internetten düşük fiyatlı eserler seçerek oluşturuyor” diye. Bu argümana nazaran, “TÜİK’e Google’dan en düşük fiyatı bulun, neyse onu bilgi olarak girin” diyorlar. Meğer TÜİK olarak, hangi iş yerinde, hangi malların fiyatlarını toplayacağınızı belirlersiniz, o kümeler değişmez. Daima birebir işyerlerinde, daima tıpkı eserin fiyatlarını toplarsınız. Yolun yarısında BİM ve Şok’tan fiyat toplamaya başladılar. Data toplamaya gitmeden buralara telefon edip “Fiyatları indirin” dediler. Buna itiraz eden 10 bölge müdürü bir gecede değişti. Haydi diyelim bunlar tez.”Şüyuu vukuundan beterdir” diye bir kelam vardır. Ben TÜİK lideri olsam, bu iddiayı lisana getiren herkesle basına açık toplantı yapardım. Görevdenken de zati her yıl iki sefer basın toplantısı yapardım.
“Kemal Kılıçdaroğlu’nu kapıda karşılardım”
– Bugün misyonda olsam ve ana muhalefet başkanını TÜİK’in kapısında karşılardım. Ona misafirperverlik gösterir, ağırlar, fikir alışverişi yapar, o denli uğurlardım. Bunlar bu türlü yapamaz, zira kendilerine inançları yok, zira yanlış yaptıklarını biliyorlar. Kendine güvenen, korkacak bir şeyi olmayan bu türlü yapar mı?
Talimatla gelip, talimatla gitmek
– Evvelce Bakanlar Kurulunca atanan TÜİK Lideri, beş yıl misyonda kalır ve lakin kendi istifa ederse vazifeden ayrılırdı. Bu da kurumun bağımsızlığını teminat altına alan bir düzenlemeydi. Artık misyondan alınmanız bir talimata bakar. Vekalet de külfetli bir durumdur. Vekaleten müdürlük yapan önünü göremez.
Sonuç: TÜİK Lideri Dinçer daha evvel kendilerine “ricalar geldiğini” söylemişti, siz onu dümdüz “talimat” olarak anlayın. Enflasyon ne durumda diye de gidip TÜİK bilgilerine bakmayın. İsterseniz kendiniz her alışverişinizi birebir yerden yapıp, tıpkı eserin fiyatlarını denetim ederek maruz kaldığınız enflasyonu hesaplayın, ister milletlerarası standartlara uygun çalışan Enflasyon Araştırma Kümesi ENAGrup’un, enflasyonu TÜİK’in verdiği yüzde 21,31’lik oranın iki katından fazla, yüzde 58,65 olarak açıkladığı sayfasına bakın. TÜİK’in üretici fiyatlarında saklayamadığı artışın tüketici fiyatlarına yansımamasının da imkânsız olduğunu unutmayın. O yansımayı yaşamayan, takip ettiği eserler az artırım gören TÜİK açıklasın! Patatesi nereden alıyor?
Banu Güven
© Deutsche Welle Türkçe
