Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın kur muhafazalı TL mevduat hesabını açıklamasıyla birlikte dolar kurunun nasıl olup da bir gecede 18 TL’den 12 TL’nin altına indiği, iktisat etraflarında ağır bir tartışma konusu olmaya devam ediyor. Merkez Bankası bilançosunu düzgün izleyen iktisatçılar, kurun düştüğü gece rezervin 6-7 milyar dolar seviyesinde eridiğini hesaplıyorlar.
Ekonomi idaresi bu türlü bir satışın olmadığını söylerken, Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati’nin misyona geldiği gece bakanlıkta yapılan vazifeden almaların bu olayla ilgili olduğu konuşuluyor. Kulis bilgilerine nazaran Bakan Yardımcısı Şakir Ercan Gül ile Kamu Finansmanı Genel Müdürü Abdullah Bayazıt, kamu bankaları kanalıyla döviz satışı için Merkez Bankası’na gönderilen talimata imza atmayı reddettikleri için vazifeden alındı.
“Halk güvendiği için döviz düştü” dediler ama…
Merkez Bankası geçtiğimiz günlerde kura direkt müdahale ederken, rezervin eridiği söylenen 20 Aralık’ı 21’e bağlayan gece tıpkı yolu uygulamadı. Onun için de Berat Albayrak’ın bakanlığı periyodundaki üzere, kamu bankaları kanalıyla, art yollardan döviz satarak kurların düşürüldüğü argümanları güzelce öne çıkmaya başladı. Buna karşılık kimi kamu bankası yöneticileri “O gece dövizi olan vatandaşların dövizlerini bozdurmaları nedeniyle kurların bu kadar indiğini” söylediler. O gece 1 milyar dolar, sonraki sabah 11.00’e kadar toplam 1.7 milyar dolarlık dövizin bozdurulduğu söylenirken, bu yolla “halkın yeni açıklanan pakete güvendiği” propagandasının yapıldığını izliyoruz.
“128 milyar dolar” modeliyle müdahale
Kurları durdurmak için kamu bankaları kanalıyla döviz satışı konusu, 128 milyar dolarlık döviz rezervinin eritilmesi tartışmalarında sıkça konuşulmuştu. Bu müdahalelerin olduğu günlerde birebir iktisatçılar tekrar bilanço sayılarını inceleyip, “doğrudan değil lakin dolaylı satışlar yoluyla kurların durdurulmasına çalışıldığı” yolundaki kuşkularını aktarmış, iktisat idaresi bu tezleri geçiştirmişti. Örneğin bu tezlerin olduğu günlerde Japon basınına röportaj veren Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak kamu bankalarının kuru frenlemek için dolar sattığı hakkındaki bir soruya, “Serbest piyasa kuralları dahilinde, kamu bankaları hem kamu faydasını hem de kârlılığı izlemektedir ve bu bu türlü devam edecektir” karşılığını vermişti.
Erdal Sağlam
Elvan gitti, Albayrak sistemleri geri geldi
Kulislerde konuşulanlara nazaran o devir Bakan Albayrak’la yakın çalışan Nureddin Nebati, bakan olarak atandığı gün, Merkez Bankası’na gönderilmek üzere bir talimat hazırlattı. Albayrak devrindeki uygulamaları çağrıştıran talimatta, “Merkez Bankası’ndaki Hazine’nin hesabından şu ölçüde dövizin alınıp, belirtilen banka ve KİT’lerdeki Hazine hesaplarına gönderilmesi” isteniyordu. Bakan, talimatın bürokratik kademelerden geçirilmesini, ardından kendisinin imza atacağını söyledi.
Kamu Finansmanı Genel Müdürü Abdullah Beyazıt ve Bakan Yardımcısı Şakir Ercan Gül bu talimatı imzalamayı reddettiler. Tekrar birebir kulis bilgilerine nazaran bu kararın tam olarak ne manaya geldiğini, neye imza attıklarını netleştirmek için bu yetkililer, vazifeden alınan eski Bakanları Lütfü Elvan’ı arayıp danıştılar. Elvan da 128 milyar dolarlık tartışma sırasında aralıklı olduğunu söylediği bu kararın ne manaya geldiğini eski bürokratlarına anlattı. Bunun üzerine Genel Müdür Bayazıt ve Bakan Yardımcısı Gül, bu kararı imzalamayacaklarını söylediler.
Yeni model: KİT’ler de müdahalede araç oldu
Bunun üzerine “Getirin ben imzayı atarım” diyerek Bakanın talimatı imzaladığı, akabinde Merkez Bankası’na gönderdiği ve süreci yaptırdığı argüman ediliyor. Bu ortada talimata imza atacak öbür bürokratlar buldu mu, yoksa yalnızca Bakanın kendisi mi imzaladı, o kısmını bilmiyoruz. İmza atmayı reddeden iki kıymetli bürokrat, çabucak ardından Erdoğan’ın imzasıyla misyondan alınmıştı.
İşte bu kulis bilgileri, iktisatçıların söylediği üzere kamu bankaları kanalıyla o gece döviz rezervlerinden satış yapıldığı argümanlarını güçlendiriyor. Merkez Bankası doğal olarak rezervlerden harcayarak Hazine’nin TL hesabının bir kısmını dövize çevirip, Bakanlığın istediği kamu bankaları ve KİT’lere göndermiş olma ihtimali çok yüksek.
Zaten Nebati’nin bakanlığa gelmesinden sonra, “kamu bankaları kanalıyla art kapıdan döviz satışlarının yapıldığı” piyasalarda konuşulmaya başlamıştı. Anladığımız kadarıyla bu kere kamu bankalarının yanısıra seçilen KİT’ler de piyasaya alıcı yahut satıcı olarak girip Hazine ismine döviz alım satımı yapıyorlar.
Atamadan iki gün sonra devreye sokuldu
Bu kulis bilgileri tıpkı vakitte “eski Bakan Lütfü Elvan’ın misyonundan olmasında en kıymetli faktörlerden birinin kamu bankaları kanalıyla dolaylı döviz satışına müsaade vermemesi” olduğu istikametindeki söylentileri de doğrulamış oluyor. Bakan Elvan özgür piyasa şartlarına ters gördüğü için bu metoda karşıydı. Bakan Nebati gelene kadar kurlara müdahalenin direkt döviz satışları kanalıyla yapılmak zorunda kaldığını unutmayalım. Bakan Nebati geldikten 2 gün sonra, bir müddettir konuşulan, ismine sonradan “kur korumalı” denilen, dövize endeksli TL mevduat hesabı açılması kararı alınıp açıklandı. Bu kararın tesirinin güçlü gözükmesi ve piyasada güçlü bir önlem algısı yaratılması için de kurlarda şok düşüşler yaşanması gerekiyordu, böylelikle bu da sağlanmış oldu.
İşte kamu bankaları ve KİT’ler kanalıyla, motamot 128 milyar dolarlık rezervin eritilmesinde gördüğümüz sistemin tekrar devreye sokulduğu tezleri, bu kulis bilgileriyle tamamlanmış oluyor.
Erdal Sağlam
© Deutsche Welle Türkçe
