Türkiye’de gazeteci Faruk Bildirici tarafından ifa edilen “medya ombudsmanlığı” vazifesi, aşikâr ölçüde resmiyet kazanıyor.
Birçok yayın organı, Bildirici’nin yaklaşık iki yıldır kendi internet sitesinde yayımladığı yazılarla tek taraflı olarak yerine getirdiği bu misyonu resmen tanıdığını duyurdu. Şu ana kadar Bildirici’yle ombudsmanlık mukavelesi imzalayan medya kuruluşları şunlar: BirGün, Yeni Asya, KRT, ANKA, T24, Gazete Duvar, Gerçek Gündem, Turktime, Gazete Pencere, İkinci Yüzyıl, Muhalif.
Böylece bu kuruluşlar, yaptıkları haberlerin Bildirici tarafından “medya ombudsmanı” sıfatıyla değerlendirilmesini ve tecrübeli gazetecinin bu mevzuda kaleme aldığı yazıları kendi mecralarında yayımlamayı taahhüt etmiş oldu. Kelam konusu kuruluşların yaptıkları muahededen doğan öbür yükümlülükleri de 1998 tarihli Türkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesi’ndeki unsurlara uymak ve muhtemel bir sıkıntıda Bildirici’nin hakemliğine başvurmak.
Anlaşmanın içeriğine dair DW Türkçe’ye bilgi veren Bildirici, kendisine düşecek misyonuysa şöyle özetledi:
“Medya ombudsmanlığı” tanınmaya başlayan gazeteci Faruk Bildirici
“Medya ombudsmanı olarak benim yükümlülüğüm de onların içeriklerini denetlemek, onların incelenmesi gerektiğini düşündüğü mevzularda incelemeler yapmak ve okurla alakalarını düzenleyip okurla ya da öteki rastgele bir haber kaynağıyla çıkabilecek sorunlarda hakemlik yapmak. Yani hem etik kontrol hem hakemlik hem de okur ilgilerini kapsıyor.”
“Bu işin benimle kaybolmamasını istiyorum”
Hürriyet’te 2010-2019 yılları ortasında ombudsmanlık (okur temsilciliği) misyonunda bulunan ve yaptığı işin tabiatı gereği vakit zaman kendi gazetesini de eleştirdiği için hem patronajla hem de editoryal yöneticilerle problemler yaşayan Bildirici, bu kurumdan ayrıldıktan sonra farukbildirici.com sitesinde “medya ombudsmanı” sıfatıyla tüm medyadaki etik sorun ve eksikliklerle ilgili tenkitlerini yayımlamaya başlamıştı. Bildirici, 19 Ocak’taysa medya ombudsmanlığının kurumsallaştırılması ve yeni bir medya ombudsmanlığı modeli yaratılması için Türkiye’deki yayın organlarına davette bulunmuş ve bu kuruluşları kendisiyle bir muahede imzalamaya davet etmişti.
Bildirici, neden bu türlü bir teşebbüste bulunma gereği hissettiğini şöyle söz etti:
“Kurumsallaşma muhtaçlığını şundan hissediyorum: Bir sefer bu işin benimle kaybolmamasını istiyorum. Yani bunu yalnızca ben yaptım, bitti gitti, olmasın istiyorum. İkincisi, kurumlarla bir yandan aidiyet bağlantısı kurarken bir yandan da onlardan bağımsız olmanın, medya ombudsmanlığını daha fonksiyonel hâle getireceğine inanıyorum.”
Medya ombudsmanlığının kurumsallaşması hâlinde kendisinden sonra da bu misyonu üstelenebilecek gazetecilerin çıkabileceğini ümit eden Bildirici, “Sonuçta ben bir gün bu işi yapamaz hâle gelsem de birileri bu yoldan gidebilecek. Türkiye’deki gazetecilik meslek örgütleri, bu usulü devam ettirebilirler diye umuyorum” dedi.
Hürriyet gazetesinde vakit içinde yaşadığı sıkıntıların benzerleriyle bu defa karşılaşmamayı bekleyen Bildirici, “Buradaki medya kuruluşlarıyla istekli bir birliktelik olduğu için ve onların da taahhütlerinden ötürü daha az sorun yaşanacağını düşünüyorum” dedi.
Maddi kaynak
Medyayı hem daha tertipli hem de daha ağır halde izlemek için bir grup kuracağını ve vakit içinde tahminen bir ofis de gerekebileceğini belirten Bildirici, maddi kaynağı ise imzaladıkları mutabakatlarla ombudsmanlığını tanıyan kuruluşlardan sağlamayı planlıyor:
“Verebilen medya kuruluşlarından, ne kadar verebilirlerse, rastgele bir şey istemeden, onlardan maddi dayanak alacağım. Bir çeşit aidat üzere. Lakin verebilenlerden yalnızca. Kim verebilirse o kadar.”
Fonlanma ya da sponsorluk dayanağı yerine medya kuruluşlarının direkt kendilerinin maddi katkıda bulunmasının, ortalarındaki bağlantıyı “daha dinamik ve organik tutacağı” görüşünde olan Bildirici, “Tamamen bağımsız olmak için bu usulün daha âlâ olacağını düşünüyorum” dedi.
Bildirici medya ombudsmanlığı vazifesini yerine getirirken yalnızca mutabakat yaptığı kuruluşlardaki haberlerle ilgili görüş bildirme üzere bir yol izlemeyecek. Tıpkı yoğunlukta olmasa da öteki medya organlarının haberleriyle ilgili yazılarını da kendi sitesinde yayımlamaya devam edecek.
“İşbirliğini somutlaştırdık”
Bildirici’nin medya ombudsmanlığını tanıyan kuruluşlardan BirGün gazetesinin Yayın Koordinatörü İbrahim Varlı, bu türlü bir teşebbüsün kesimi olmaktan duydukları memnuniyeti lisana getirirken “Faruk Bildirici daha evvel de tenkitlerini dikkate aldığımız bir isimdi. Daha evvel de bir işbirliğimiz vardı. Bunu somutlaştırmış olduk. Daha sistematik bir işbirliğine giriştik” dedi.
BirGün Yayın Koordinatörü İbrahim Varlı
“Dışarıdan, bağımsız, tarafsız bir gözün bizim gazetemizi de denetlemesi, varsa eksiklerimizi, yanılgılarımızı, yanlışlarımızı bir biçimde bize aktaracak bir göz olması her vakit güzeldir. Bu tip içerikler bizi besler” sözünü kullanan Varlı, Bildirici’nin yapacağı işi “önemsediklerini” ve “zenginlik olarak kabul ettiklerini” söyledi.
Bu işbirliğinin nasıl bir taraf izleyeceğinin vakit içinde aşikâr olacağını belirten Varlı, “Biz bu adımı attık fakat ucu açık bir süreç. Ne kadar geliştirebileceğimizi vakit içinde göreceğiz. Sonrası karşılıklı düzgün niyet ve karşılıklı işbirliğinin gelişim sürecine nazaran belirlenecek. Başarabilirsek Türk medyası kazanacak, hepimiz kazanacağız” diye konuştu.
Bildirici’nin medya ombudsmanlığını “hak eden” bir gazeteci olduğunu belirten Varlı, bu vazifesi üstlenebilecek başka meslektaşlarına kıyasla “bir adım önde” gördüğü Bildirici’yi “daha görünür ve kendini bu hususa vakfetmiş bir isim” olarak tanımladı.
“Diğer ülkelere örnek olabilir”
DW Türkçe’ye konuşan Üsküdar Üniversitesi Bağlantı Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Süleyman İrvan da Bildirici’nin kabul görmüş bir “medya ombudsmanı” olduğunu belirtti.
Bildirici’nin Hürriyet’te bu işi yaparken kazandığı prestijin ehemmiyetine ve ardından kendi sitesinde kaleme aldığı görüşlerinin de birçok yayın organı tarafından alıntılandığına dikkat çeken İrvan, “Bu, bir takviye göstergesidir. Demek ki aslında Faruk Bildirici’nin gazetecilik konusundaki değerlendirmelerine ait ya da onun akil insanlığı konusunda bir kabullenme vardı” dedi.
İleride öteki şahısların de bu vazifesi üstlenebileceğini belirten İrvan, “Önemli olan bu modelin benimsenmesi ve sürdürülebilir hâle gelmesi” sözünü kullandı.
Bildirici’nin planladığı ombudsmanlık modelinin dünyada örneği olmadığını söyleyen İrvan, “İsveç’te basın kurulunun ombudsmanı var. Basın kurulu, ombudsmanı seçiyor. Fakat burada bağımsız ve daha süratli hareket eden bir sistemden kelam ediyoruz. Başarılı olursa başka ülkelere de uygun bir örnek olabilir” diye konuştu.
Ancak muvaffakiyete ulaşılması için Bildirici ve kuracağı takımın maddi olarak desteklenmesinin koşul olduğunu belirten İrvan, mutabakat yapılan medya kuruluşlarından fiyat alınmasına yönelik planın gerçek bir yaklaşım olduğunun altını çizdi.
“Tam da ombudsmanlığın olması gereken model bu aslında. Zira ombudsmanın bağımsız hareket edebilmesi, biraz da mali bağımsızlığından geçiyor. Mali olarak şayet siz fiyatınızı tek bir medya kuruluşundan almıyorsanız, örneğin 10 medya kuruluşu ödüyorsa sizin fiyatınızı, o vakit hiç kimse ‘Ben ödüyorum senin paranı’ diyemez. Zira 10 kişi var orada. Münasebetiyle bu modelin bu türlü bir avantajı da var.”
“Şeffaflık” beklentisi
Geçmişte uzun müddet Sabah gazetesinin okur temsilciliğini yapan Daily Sabah Genel Yayın Direktörü İbrahim Altay da Bildirici’nin kuracağı sistemin “finansal bağımsızlığının” değerine dikkat çekti.
Daily Sabah Genel Yayın Direktörü İbrahim Altay
“Mali altyapısının ne olacağı çok muhakkak olmazsa, süreklilik ve sürdürülebilirlik manasında birtakım sıkıntılar çıkması mümkündür. Bu düzeneğin finansal bağımsızlığının sürdürülebirliğini nasıl sağlayacağını bilmemiz lazım” diyen Altay, kurulacak sistemin çalışma formunun de ayrıntılı biçimde kamuoyuna açıklanması gerektiğini tabir etti.
“Kurulacak olan kurumun nasıl çalışmayı planladığını en ince detayına kadar kamuoyuyla paylaşması lazım ki sonradan o kurumun adil, objektik ya da istikrarlı olup olmadığını kıymetlendirme imkânımız olsun. Aksi takdirde bu, Türkiye’deki siyasi tartışmaların uzantısı olan bir tartışma olarak bir mühlet tartışılıp unutulabilir.”
Her şeyin “çok şeffaf ve net” olması gerektiğini belirten Altay, “Bu kuruluşun kuruluş unsurları ve prensipleri şunlar şunlardır, bize yapılacak müracaatları değerlendirirken şu kriterlere uygun davranacağız, önceliklerimiz şunlar olacaktır üzere mevzularda bir yol haritası olması gerekir diye düşünüyorum” sözünü kullandı.
“Sosyal deney” benzetmesi
Altay ayrıyeten bilhassa internet yayını yapan medya kuruluşları her gün yüzlerce haber yayımladığı için kontrol açısından “ciddi bir iş yoğunluğu” olacağını belirterek “Bunun için bu bahiste birikim sahibi, önemli bir takımın oluşması lazım. Kurulacak takımın nasıl çalışacağı, kimlerden oluşacağı, kaç kişi olacağı üzere mevzular da çok net biçimde anlatılmalı” dedi.
Şu an başlatılan teşebbüsün muvaffakiyete ulaşıp ulaşmayacağını anlamak için “ciddi bir zamana” gereksinim olduğunu düşünen Altay, “Biraz olayların gelişimini görmek lazım. Bunu şu an maalesef lakin bir toplumsal deney olarak görebiliyorum. Muvaffakiyete ulaşıp ulaşmayacağını, kurumların eleştiriyi nasıl karşılayacağı konusu da dâhil olmak üzere biraz vakit geçmesi lazım ki anlayalım” değerlendirmesinde bulundu.
Cengiz Özbek
© Deutsche Welle Türkçe
