Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan üç Afrika ülkesini kapsayan çeşidini sürdürürken, son periyotta sürat kazanan Afrika açılımı, dış siyasette sıkışan Türkiye için gerek yeni alan açması gerekse savunma endüstrisine katkı sağlaması açısından giderek kıymet kazanıyor.
Erdoğan’ın hala devam ettiği Kongo, Senegal ve Gine Bissau temasları ile Afrika’da ziyaret ettiği ülke sayısı 33’e çıkmış oldu.
Türkiye’nin Afrika ile kurduğu alakalar yalnızca üst seviye ziyaret ve temaslar ile sonlu değil. Büyükelçilik ve diplomatik misyonların sayısı süratli bir formda artırılırken, Türk İşbirliği ve Uyum Ajansı Başkanlığı (TİKA), Türk Hava Yolları (THY), Yunus Emre Enstitüsü (YEE) ve Türkiye Maarif Vakfı (TMV) üzere kurumların tesir alanlarının da giderek genişlediği gözleniyor.
Batı Afrika ülkelerinden Gine Bissau’nun başşehri Bissau’da 44’üncü büyükelçiliğini açmayı planlayan Türkiye, kıtadaki büyükelçilik sayısını 50’ye yükseltmeyi hedefliyor. THY Afrika’da 61 noktaya uçarken, kıtada evvelden çok tesirli olan Fethullah Gülen okullarının yerini ise Maarif Vakfı’nın okulları almış durumda.
Öte yandan hala binlerce Afrikalı öğrenci Türkiye’deki üniversitelerde çeşitli alanlarda eğitim görüyor.
Erdoğan Afrika gezisi kapsamında Kongo, Senegal ve Gine Bissau ülkelerine gitti
İsmail Cem’e uzanan açılım politikası
Özellikle son yıllarda sürat kazanan ve “Afrika’ya açılım” olarak isimlendirilebilecek siyaset aslında çok yeni değil. Afrika ile tarihi bağların da tesiriyle Türkiye makul devirlerde Afrika ülkeleri ile bağlara daha fazla ehemmiyet vermeyi hedeflediği dikkat çekiyor.
Bu çerçevede Afrika’ya birinci açılım teşebbüsleri aslında 1978 yılına, Bülent Ecevit devrine kadar uzanıyor. Akabinde ikinci teşebbüs 1988-89 yıllarında Turgut Özal periyodunda, üçüncü teşebbüs ise 1998’de İsmail Cem’in dışişleri bakanlığı devrinde başlatıldı.
İsmail Cem vaktinde temelleri birinci kere yazılı bir halde atılan açılım siyasetinin mimarlarından birisi de Emekli Büyükelçi Numan Hazar.
DW Türkçe’ye konuşan Hazar, Afrika’ya açılım hareket planını hazırladıklarını lakin evvel 2001 ekonomik krizi ve akabinde seçimle iktidarın el değişmesi ile duraklama yaşandığını aktararak, dingin bir periyodun akabinde 2005’de birinci defa Türkiye’de Afrika Yılı ilan edildiğini ve sonra da atılımlar olduğunu hatırlatıyor.
Hazar, Türkiye’nin Afrika’ya açılım siyasetini hükümetlerden bağımsız bir biçimde ve bir bütün olarak “stratejik bir başarı” olarak kıymetlendiriyor. “Şunu görmek lazım; hangi noktada başladık ve artık hangi noktaya geldik” diyen Hazar, Afrika ülkeleri ile alakalarda değerli bir aralık kat edildiğini belirtiyor.
Emekli Büyükelçi Hasan Servet Öktem ise DW’ye değerlendirmesinde Afrika ile münasebetleri geliştirmede tepelerin kıymetine şu sözlerle dikkat çekiyor:
“Hangi ülkeler Afrika ile yakındır diye bakıldığı vakit, aslında bunun bir kriteri var, o da doruklar düzenlemek. Afrika ile doruklar düzenleyen ülkelerin sayısı üçü, beşi geçmiyor.”
Türkiye, 2005’te Afrika Birliği’ne “gözlemci üye” olurken; 2008’de de Birlik, Türkiye’yi “stratejik partner” ilan etti. Bu kapsamda birincisi 2008’de İstanbul’da, ikincisi 2014’te Ekvator Ginesi’nin başşehri Malabo’da yapılan Türkiye-Afrika İştirak Tepesi’nin üçüncüsü 16-18 Aralık 2021’de İstanbul’da düzenlendi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan 2016’da Somali’yi ziyaret etmişti
Afrika’nın Türkiye için önemi
Peki Afrika Türkiye açısından neden değerli? Bu sorunun tek ve kısa bir karşılığı yok.
Dış Siyaset Enstitüsü Lideri, ODTÜ Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hüseyin Bağcı’ya nazaran Afrika ile bağlar “Avrupa ile bağlarında sıkışan Türkiye’ye dış siyasette alan açması ve yumuşak gücünü kullanması açılarından” kıymetli ve başarılı.
İnsani ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi’nde (İNSAMER) Afrika uzmanı Dr. Serhat Orakçı’ya nazaran ise Türkiye ile Afrika ortasındaki bağlar bir açıdan yeni görülebilir lakin aslında ortada dört asırlık bir ortak geçmiş kelam konusu.
Türkiye’nin Afrika ile 2005’ten sonra sürat verdiği ilgilerin temelinde siyasi, ticari, insani, sıhhat, eğitim ve güvenlik üzere alanlarda işbirliğinin yattığını belirten Orakçı, “Burada Türkiye’nin her türlü enstrümanı bağlantılarını güçlendirmek için kullandığını görüyoruz” diyor.
Resmi bilgilere nazaran Türk firmaları Afrika genelinde toplam pahası yaklaşık 70 milyar doları geçen 1150’den fazla proje üstlenmiş durumda. Afrika ile toplam ticaret hacminin ise şimdikinin üç katına yani 75 milyar dolara çıkartılması hedefleniyor.
Öte yandan son periyodun çok dikkat çeken enstrümanlarından biri ise savunma alanında. Türkiye’nin Afrika ülkelerine sattığı SİHA’ların lokal çatışmalarda kullanılması ve vakit zaman istikrarları değiştirebilmesinin, şimdiye kadar insani alakaları ve yumuşak gücünü ortaya koymaya çalışan Ankara’nın işini zorlaştırabileceği belirtiliyor.
Prof. Dr. Bağcı pek çok Afrika ülkesinin başta zırhlı araçlar olmak üzere Türkiye’den silah da dahil savunma gereçleri temin ettiğini söyleyerek, “Türkiye’nin değerli bir silah pazarı oldu Afrika ve o denli gözüküyor ki bu bu türlü de kalkmaya devam edecek” tespitinde bulunuyor.
Kıtadaki güç dengeleri
Türkiye’nin Afrika’da artan aktifliğine emsal ve hatta daha fazla kıtada tesirli olan aktörlerin başında Fransa ve Çin, akabinde da Rusya geliyor.
Tarihi bağları olan Fransa’nın yanı sıra Çin’in bölgedeki varlığı çok bariz. Öktem, Türkiye’nin bu iki ülkenin akabinde kıtada kelamı geçen ülkelerden birisi olduğunu belirtirken, Orakçı kıtadaki güç istikrarlarının son yıllarda bariz değiştiğini ve Batılı aktörlere yönelik hayal kırıklığının görünür hale geldiğini vurguluyor.
Orakçı, kıtadaki son güç istikrarını şöyle aktarıyor:
“Batılı ülkeler insani kalkınmaya kıymet vermeyip, kendi istedikleri rejimleri iş başında tutma yolunu benimsedikleri için biriken bir reaksiyonla karşılaşıyor. Bu durumda fırsatları Çin ve Rusya değerlendirirken, Türkiye’nin de tesir alanı oluşturmaya başladığını görüyoruz. Burada Türkiye ticari ve insani alanlarda ön plana çıkarken, riskten uzak daha makul bir profil çiziyor. Sanırım bu durum da batı ve Çin-Rusya eksenlerine sıkışmaya zorlanan ülkeler için Türkiye’yi değerli ve stratejik hale getiriyor.”
Prof. Dr. Bağcı, Afrika projesinin Türk dış siyaseti açısından ihmal edilen bir alan olduğunu lakin artık süratli bir giriş yapıldığını belirterek, “Türkiye geç kalınmış bir süreci hızlandırmaya çalışıyor” diyor.
ODTÜ Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hüseyin Bağcı
Fransa’nın Mali’den askerlerini kaydırmasına karşın kıtadan büsbütün çekilmesinin mümkün olmadığını, Çin’in ise büyük altyapı yatırımları olduğunu söyleyen Bağcı, Afrika’nın kazanan ülkesini Çin olarak gösteriyor. Bağcı, “Türkiye’nin bu ülkeler ortasındaki avantajı eserlerini daha ucuza satması. Tahminen dezavantaj olarak Afrika’yı daha yeni yeni tanıyoruz, kabileler ortası bağlantıları mesela şimdi çok güzel bilmiyoruz” diyor.
Gülsen Solaker
© Deutsche Welle Türkçe
