Türkiye’nin Rusya’dan satın aldığı, Batı ve bilhassa ABD ile alakalarda son 5-6 yılın en değerli gündem hususlarından biri olan S-400 hava savunma sistemi, Ukrayna işgaliyle birlikte tekrar gündeme geldi.
Uluslararası medyada son günlerde çıkan Türkiye’nin S-400 hava ve füze savunma sistemlerini Ukrayna’ya gönderebileceği tarafındaki haberler dikkati çekti. Bu kapsamda, Wall Street Journal‘da CIA’nin eski bir yöneticisi Paul Kolbe’nin “Türkiye’nin Rus Füzeleri Ukrayna’yı Savunabilir” başlıklı tahlilinde Ankara’nın S-400’leri Ukrayna’ya vermesi teklifinde bulunuldu.
Ardından New York Times‘ta yer alan bir haberde de ABD’li yetkililerin Türkiye’nin S-400’leri Ukrayna’ya transfer etmesi istikametinde bir fikri ortaya attığı argüman edildi.
Son olarak da hafta sonu Reuters, ABD’li yetkililerin bu görüşü gayri resmi biçimde lisana getirdiğini ve ortada resmi bir teklifin olmadığını, ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı Wendy Sherman’ın Türkiye ziyaretinde mevzunun kısaca gündeme geldiğini yazdı.
S-400’lerin satın alınması ve akabinde teslimi sürecinde ABD sert reaksiyon göstermiş, Washington Türkiye’yi F-35 savaş uçağı projesinden çıkartmıştı. Ayrıyeten Türkiye için üretilmiş olan F-35 uçaklarının teslimatı da durdurulmuş ve savunma alanında kimi yaptırımlar uygulamaya konmuştu.
S-400’lerin sevkiyatı teknik olarak mümkün mü?
Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin akabinde Ukrayna’nın savunma kabiliyetlerinin artırılması tartışmaları da gündemde. ABD’nin bir müddettir Ukraynalıların kullanmayı bildiği Rus imali S-300 hava savunma sistemi arayışında olduğu ve bunların eski Doğu Bloku ülkelerinden temin edebileceğine ait haberler yayınlanmıştı.
Slovakya bu sistemi göndermeye talip oldu lakin Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, üçüncü ülkelerin Ukrayna’ya uzun menzilli S-300 hava savunma sistemleri transferi yapma yetkisi bulunmadığını ve bu tıp adımların engelleneceğini belirtti.
Savunma uzmanlarına nazaran Türkiye’nin de elindeki S-400 sistemini Ukrayna’ya devretmesi ne teknik açıdan mümkün ne de siyasi açıdan Ankara’nın siyasetleri ile uyuşuyor.
DW Türkçe’ye konuşan savunma alanında uzmanlaşmış haber ve tahlil platformu TurDef Genel Yayın Direktörü Özgür Ekşi yabancı bir ülkeden bu cins sistemleri alırken ‘end user’ sertifikası, yani en son kullanıcı sertifikası kaidesinin bulunduğuna işaret ederek, “Bu şu demektir; ben bunu alacağım ve yalnızca ben kullanacağım. Öteki hiç kimseye bunu satmayacağım, devretmeyeceğim, iletmeyeceğim, hiçbir şey yapmayacağım, bu bende kalacak” diyor.
TurDef Genel Yayın Direktörü Özgür Ekşi
Geçmiş yıllarda da tekrar Türkiye’deki sistemlerin öbür ülkelere sevk edilmesi ihtimaline dair misal tartışmalar yürütülmüş ve Rusya Türkiye’nin kendilerinin müsaadesi olmadan bu sistemi öteki ülkelere gönderemeyeceğini belirtmişti.
Almanya’nın başşehri Berlin’de bulunan Bilim ve Siyaset Vakfı’ndan Dr. Tuba Eldem de S-400’lerin öteki bir gönderilmesinin teknik açıdan zorluklarına dikkat çekiyor. Eldem, bu sistemlerin çok komplike olduğunu, aktive olabilmeleri için radar sistemlerinin kurulması, işçinin eğitimli olması, komuta denetim ve dayanak ögelerinin hazırlanması üzere çok sayıda gereklilik bulunduğunu belirtiyor.
Eldem, Türk ve Rus yazılımcıların bu sistem üstünde Türkiye’nin tehdit algılamaları doğrultusunda birlikte çalıştığını da belirterek, bu nedenle bu sistemin Ukrayna’da Rusya’ya karşı nasıl bir performans sergileyeceğinin de bilinemeyeceğini vurguluyor.
Sistemin zamanının riskleri neler olabilir?
Teknik olarak mümkün olmamakla birlikte S-400 sisteminin Ukrayna’ya mümkün periyodunun Türkiye için çeşitli riskleri de beraberinde getireceği belirtiliyor.
TurDef Genel Yayın Direktörü Ekşi “En değerli risk olarak; savaşı genişletip Türkiye’yi de göbeğine çekecek bir hareketi konuşuyoruz. Ve üstelik bu o denli bir şey ki NATO’nun da aslında riske gireceği bir şey” derken, Polonya’nın savaş uçağı vermeye çekindiğini hatırlatıyor.
Ekşi Polonya örneğinden hareketle “Türkiye hangi metotla Ukrayna’ya verecek de Polonya’nın gaye olmaktan ötürü yaşadığı kaygıyı, kaygıyı yaşamayacak?” diye soruyor.
Polonya, Ukrayna’ya savaş uçağı göndermesinin savaşa girmek manasına geleceğini belirterek, bu nedenle Ukrayna’ya savaş uçağı göndermeyeceklerini duyurmuştu.
Bilim ve Siyaset Vakfı’ndan savunma uzmanı Dr. Tuba Eldem
Bilim ve Siyaset Vakfı’ndan savunma uzmanı Dr. Eldem, bu sistemin Ukrayna’ya mümkün döneminin Türkiye’nin şu anda takip ettiği “Ukrayna yanlısı faal tarafsızlık politikasına” ziyan vereceğini söylüyor. Bu türlü bir kararın Türkiye-Rusya bağlantılarına de büyük ziyan vereceğini söyleyen Eldem, şu uyarıyı yapıyor:
“Ayrıca Türkiye şayet bu sistemi göndermeye çalışırsa Suriye, Libya, Kafkaslar üzere çeşitli yerlerde Rusya’nın misillemelerine maruz kalabilir.”
Eldem şunları da ekliyor: “Ayrıca Akkuyu nükleer santrali, Türk Akımı üzere Türkiye’nin Rusya ile birlikte yürüttüğü çok kıymetli projeler var. Bunlar da sekteye uğrayabilir. Hasebiyle Türkiye’nin Rusya ile ilgilerini bu savaş devrinde olabildiğince istikrarlı ve temkinli götürmesi gerekiyor.”
Türkiye ile Rusya ortasında turizm, ticaret, savunma sanayi üzere çok sayıda alanda son yıllarda giderek artan ve kimi açılardan Türkiye için bağımlılık olarak da görülen bağlantı ağı bulunuyor.
S-400’ler neden gündeme geldi?
Peki teknik ve siyasi olarak bu kadar tartışmalı bir bahis neden gündeme getirildi?
Eldem, sistemle ilgili yaşanan tartışmaların uzun yıllara dayandığını ve gerek Türkiye-ABD gerekse Türkiye-NATO ilgilerinin bu tartışmalardan olumsuz etkilendiğini belirterek, bu son haberler ve açıklamaları bu sıkıntıya bir tahlil bulunmasına yönelik bir efor olarak görüyor. Eldem, şunları söylüyor:
“Aslında bu hususun çözülmesi pek çok açıdan olumlu olabilir. Lakin içinde bulunduğumuz ve şu anda Avrupa’yı esir alan savaş şartları içinde S400’lerin Ukrayna’ya verilmesi hem teknik hem milletlerarası diplomasi, Rusya ve ABD ile ikili bağlar açılarından birçok sorunu beraberinde getirir.”
Eldem, S-400’lerin Türkiye’nin F35 programından çıkarılmasına neden olduğunu ve aslında Türk savunma sanayii açısından çok olumlu olmadığına işaret ederek, “S-400’lerin getirdikleri ve götürdüklerine baktığınız vakit aslında karşınızda çok olumlu bir tablo yok” diyor.
ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı Wendy Sherman son Ankara ziyareti sırasında Habertürk‘e verdiği demeçte S-400’lerle ilgili olarak “Belki artık bu sorunu çözmenin, farklı bir yolunu aramanın vakti gelmiş olabilir. Bu noktada neler yapılabileceğine bakacağız. Her şey şartlara bağlı” demişti.
ABD Türkiye’nin bu sistemi elinden çıkarmasını uzun vakittir talep ediyor. Bu sistemle ilgili durumunu koruyan Washington, Türkiye’nin S-400’leri almasının 2016 yılında Varşova’daki NATO tepesinde müttefiklerin Rus ekipmanına bağımlılığı azaltma tarafında verdiği kelamla çeliştiği görüşünde.
Savunma uzmanı Ekşi, ABD tarafından bu cins savların ortaya atılmasını bir çeşit “nabız yoklama” ve “karşı tarafın bakışını anlamaya çalışmakla başlayan bir süreç” olarak değerlendirilebileceğini söylüyor.
Gülsen Solaker
© Deutsche Welle Türkçe
