“En büyük çevre sorunumuz zihinsel kuraklık”

İstanbul Teknik Üniversitesi Uçak Ve Uzay Bilimleri Fakültesi Meteoroloji Mühendisliği Kısmı öğretim üyesi Mikdat Kadıoğlu, Dünya Etraf Günü nedeniyle DW Türkçe’nin sorularını yanıtladı.

Türkiye’nin en büyük etraf sıkıntısının fiziki olmadığını, bir zihniyet sorunu olduğunu anlatan Kadıoğlu, hükümetin ve lokal belediyelerin kendi eksikliklerini iklim değişikliğine bağladığını söyledi.

Afet Kanunu’nuna nazaran kuraklığın resmen bir afet sayılmadığını belirten Kadıoğlu, geçen yıl yaşanan orman yangınları ile ilgili de “Kurumlar birbirleri ortasında çalışma yapsalar bu yangınlar olmayabilirdi” dedi.

Türkiye’de afet idaresi ve meteoroloji konusunda tanınan uzmanlarından Prof. Dr. Mikdat Kadıoğlu’na yönettiğimiz sorular ve karşılıkları şöyle:

Prof. Dr. Mikdat KadıoğluFotoğraf: DW/S. Ocak

DW Türkçe: Dünya iklim değişikliği ile büyük bir gayret içerisinde. Etraf meseleleri artık hükümetlerin öncelikli sorunu. Türkiye’de de sizce bu türlü mi? Günümüzde Türkiye açısından yaşadığımız en büyük etraf sorunu sizce nedir?

Mikdat Kadıoğlu: En büyük etraf problemimiz zihinsel kuraklık. Samimiyetsizlik. Etraf sorunları dünyanın her tarafında muhakkak fakat Türkiye’de tahlile yaklaşımda sorun yaşıyoruz. Topu tacı atıyoruz. Dünyanın her yerindeki eski kentlerde “kent selleri” artarak yaşanıyor. Eski kentlerdeki altyapı bu selleri kaldıramıyor. Ülkeler seller karşısında kapasite artırmaya çalışıyor. Türkiye’de de birebir sorun var. Bizde kapasite geliştirme yok. Çok bir yağış olduğunda bütün caddeler, sokaklar dere oluyor. Sular en çukur yerlerde birikiyor. Mazgal bile yapılmıyor. Sonra hatası iklim değişikliğine atıyoruz. Bu da bizi çözümsüzlüğe götürüyor. Dünyanın en büyük etraf sorunu kent selleri. Yağmur suları caddelere vermemek gerekir. Bizde çatıdan gelen yağmur suları direkt sokağa veriliyor. Yağmur suyu şebekesi kurulup oraya verilmesi gerekiyor. Kimse “Çatıdan gelen suları yola vermememiz gerekiyor” demiyor. Zihinsel olarak olayı anlamış değiliz. Yeşil aklama yapıyoruz. Kentsel alt yapıdaki tüm eksiklerimizi, yapmadıklarımızı iklim değişikliğine atıyoruz.

İklim değişikliğinin sonuçlarını toplum olarak nasıl yaşıyoruz?

Aşırı iklim olayları artıyor. Yağışın görülmediği devirler sıklaşıyor. Sıcak geçen günlerin sayısı yükseliyor. Türkiye’de afetler kanunla belirlenmiş durumda. 7269 sayılı kanun. Kuraklık kanuna nazaran afet sayılmıyor. Sıcak hava dalgaları afet olarak geçmiyor. Türkiye’de şimdi bilinmeyen bir afet, bu sıcak hava dalgaları. Kışın donan insanlara devlet yardım ediyor lakin yazın sıcaktan yananlara bakılmıyor. Sıcak hava dalgaları nedeniyle 2003 Ağustos ayında Fransa ve İspanya’da 35 bin kişi öldü. Türkiye’de kimse ölmüyormuş üzere duruyor fakat Türkiye’de bunun kaydı tutulmuyor. Hastanelerde yaz aylarında artan vefatlar olduğunda bunlara bizim hastaneler sıcak hava yazmıyor. Kalp yetmezliği organ yetmezliği vs yazıyor.

Türkiye’de bunun ismi bile yok. Sıcak hava dalgaları olduğunda bilhassa üst katlarda yaşayan obez, yaşlı, hasta ve de çocuklar bunlardan çok etkileniyor. Batı’da bu türlü devirlerde halka su dağıtılıyor, soğuk noktalar oluşturuluyor. Belediyeler yaşlıların konutuna klima koyuyor. Nasıl ısıtma yardımı varsa soğutma yardımı da yapılıyor. Amerika’da var bu. Türkiye’de ismi bile yok.

Türkiye’de geçen yıl Cumhuriyet tarihinde gibisi görülmemiş yangınlar meydana geldi. Sizce bu yangınlar neden kısa müddette söndürülemedi? Hükümet yangınları söndürme noktasında ne üzere kusurlar yaptı?

Orman teşkilatında ormancıdan oburu çalışmıyor. Meteoroloji mühendisi yok. Mevsimsel orman yangını kestirimi yapılması gerekiyor. Geçen yılki yangınlar kışın yağışlardan iddia edilebilirdi. Kışın yağış olmadıysa sıcaklık yazın daha fazla olacak demektir. Kurumlar birbirleri ortasında çalışma yapsalar bu yangınlar olmayabilirdi. Bir evvelki yıl kuraklık oldu. Yağış çok azdı. Yangınlar da çok oldu.

Uzun vadeli hava varsayımları yapılmalı. Buna nazaran bütçeler ayrılmalı. Meteoroloji sıcaklık ve nem olaylarını tahlil ederek yangınları 3-5 gün evvelden iddia edebilirdi. Bu evvelce belirleyebilseydi o bölgelere destek güç sevkedilir, ormana girişler yasaklanabilirdi. Risk idaresi mantığı yok. Biz de dereyi görmeden paçayı sıvamıyorlar. Dumanları görmeden hareket geçilmiyor. Evvelden riski görüp hareket etmek yok, Türkiye’de.

Uzun vadeli riskleri görmek üzere bir alışkanlığımız da yok. Kimsenin konuşmadığı, global iklim değişikliği ile birlikte birtakım hastalıklarda artış olacak. Sıtma, kırım kanamalı kongo ateşi üzere, hayvanlardan insanlara geçen hastalıklarda tropik jenerasyonda olduğu üzere Türkiye’de de bir artış olacak. Sıhhat Bakanlığı’nın bunu şimdiden görüp üniversitelerle işbirliği yapması lazım. Bunları da yapmıyoruz. Daima konuşuyoruz. Yalnızca konuşuyoruz.

Akdeniz ormanları yanıyor yeniden gidip yanıcılığı yüksek sarı çam dikiliyor. Neden? Zira süratli büyüyor, çabucak yeşilleniyor. Artık dünyada karışık tıp dikiliyor.

Hatay’da orman yangınlarıFotoğraf: DHA

Türkiye iklimle gayret konusunda dünya ülkelerinin attığı en kıymetli adımlardan biri olan Paris İklim Anlaşması’na 2016’da taraf oldu. Ekim 2021’de de muahede Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Türkiye’de bilhassa etraf konusunda gayret eden sivil toplum örgütleri, ömür savunucuları bu muahedeye büyük umut bağlamıştı. Sizce hükümet atması gereken adımları attı mı?

Paris Anlaşması’nı imzaladılar ancak o biraz da yeşil kredilerden para almak için üzere geliyor bana. Yoksa ben çok fazla bir samimiyet görmüyorum. İklim değişikliğine, iklim bilimine uygun davranışlar görmüyorum. Gidiyorlar su olmayan Konya’da teşvikler veriyorlar. Türkiye’nin ulusal ve milletlerarası siyasetleri uygun değil.

Karadeniz’de yapılan tesisler, binalar… İklim hiç değişmemiş üzere davranıyorlar. Samimiyet yok. En âlâ proje sıfır atık projesi. Öteki da bir somut adım görmüyorum.

Devlet kuraklık konusunda nasıl bir yol haritası çizmeli?

Kuraklık bir sefer resmen afet değil. Evvel bu düzeltilmeli. Afet kapsamına alınmalı. Kuraklıkla uğraş konusunda, bilhassa büyük kentlerde suyu yönetim formülünü “Boruyu döşeyelim abi” mantığı ile hareket ediyor. Su idare mantığı yok. Bir defa su yılı diye bir kavram var. Nasıl mali yıl varsa su yılı da var. Bütçe nasıl hazırlanıyorsa su idaresi de yapılmalı. Su da para kadar değerli. Fakat Türkiye’de belediyeler ortasında su bütçesi planı yapan yok. Su ezbere yönetiliyor. Yeraltı suları takip edilmiyor. Toprağın nemi bilinmiyor. Ne kadar yağış olmuş, daha ne kadar yağış olacak bilinmiyor. Mevsimlik iddialardan kimsenin haberi yok. Su izlenmiyor. Havasıyla, buharlaşmasıyla bütüncül olarak su izlenmesi yok.

Her yıl 1 Ekim su yılında su bütçesi yapılıp devreye sokulmuyor. Her belediye vilayet ilçe kuraklıkla çaba planı yok. Kuraklık olduğunda su nereden, nasıl kesilecek bunun planı yok. Su yok lakin belediyenin araçları meydanları yıkıyor. Sorduğunda bu kuyu suyu deniliyor.

Bir defa belediyelerin gelişim planları yok. Sonsuza kadar gelişecekmiş üzere halleri var. Kentlerin su havzası var, bir kapasitesi var. Talep çok arz yetmiyor. Tüm kentlerde arz talep istikrarını sağlayacak bir planlama yapılmalı. Belediyenin kaç milyonluk bir nüfus olacağını bilmesi, bütçesini yapması lazım. Ne kadar su tarımda gidiyor, ne kadarı konutlara gidiyor. İklim değişikliği ile birlikte sular nasıl değişecek. Önlerini de görmüyorlar. Türkiye’de ayrıyeten İstanbul, Melen’den suyu getiriyor. Çok büyük elektrik gücü harcıyor.

Van Gölü’nde kuraklıkFotoğraf: Özkan Bilgin/AA/picture alliance

Belediyelerin, hükümetin uygun bir su idaresi için neler yapması gerekiyor?

Devlet Su İşleri’ne (DSİ) nazaran, Türkiye’nin 112 milyar metreküp suyu var. DSİ’nin 2023 projeksiyonuna nazaran de 112 milyar suyun 112 milyar metreküpünü kullanıyor olacağız. Kaç yıldır suyun yarısını kullanırken dahi su kıtlığı yaşıyoruz. Su stresindeyiz. 2023’ten sonra her yağmur damlasını toplamamız gerekiyor. Suyun bir kısmını heba etme lüksümüz kalmıyor. Yağmur suyunu toplamamak en büyük sıkıntılardan biri olacak. Yeraltı suyunu da besleyemiyoruz. Kentlerde betonlaşma nedeniyle sular toprakla buluşamıyor.

Yerel siyasetçilerin baskısı ile ulusal çıkarları gözardı ederek tropikal bitkiler de ekmeye başladık. Avokado üzere şeyler. Türkiye’nin her yerinde yaygınlaştırmaya çalışıyor. Günübirlik kar etmek için. Sonra su yok deniliyor. Tropik ülkesi miyiz biz, neden yetiştiriyoruz? Yeraltı suları 400-500 metreye indi. Suyun yüzde 70’i tarımda kullanıyor. Tarımda yapılacak yüzde 10 tasarruf bile herkese yetebilir.

Atatürk Barajı üzere dev barajlar yapmışız fakat çiftçiyi eğitmemişiz. Hâlâ çiftçi tarlaya ne kadar su dökülürse o kadar verimli olacağını düşünüyor.

Tarım eserleri çürüyüp çöpe atılıyor. Bunlar da su kaybı demek.

İhraç ettiğimiz dokumacılık eserleri Türkiye’nin su açığına neden oluyor. Sattığımız mallarla aldığımız mallara bakınca su ayak izi bizim aleyhimize. Örneğin 1 kilogram pamuk 12 top su demek. Biz pamuk ihraç ediyoruz. 1 ton pamuk alıyor fakat aslında 12 ton suyu ücretsiz alıyor. Evvelce İngiliz kumaşı vardı meşhur. Artık o kalmadı. Zira su yok. İngilizler dokumadan çıktı. Bizim üzere ülkelerden alıyorlar. Su bitince de iklim değişikliği diyoruz.

Avrupa’da birçok ülkede çeşmelerden su içilebiliyor. Lakin Türkiye’de bilhassa büyükşehirlerde bu türlü bir alışkanlık yok. Örneğin İstanbul’da su içilebilir mi?

İstanbul’da su arıtılıyor. İçme suyu kalitesinde su var lakin kullanma suyu olarak kullanılıyor. İstanbul’da su yönetimi en az 40 değişik noktada suyun kalitesi numune alarak ölçüm yapıyor. Bu türlü bir denetim, satılan hiçbir suda yok.

Binaların kendi şebeke ve depolarında meşakkat yoksa, konutun, apartmanın tesisatı temizse İstanbul’daki çeşmelerden akan su içilebilir.

İstanbul’da o kadar masraf yapılıp dışarıdan getirilen su, kullanma suyu oluyor. Kullanma suyu olan yağmur suyu kullanmıyor kanalizasyona veriliyor. Sonra ortalık plastik çöpe dönüyor.

Özellikle kentlerde afetler konusunda belediyeler neler yapmalı?

Kentlerde afet denince herkesin aklına sarsıntı geliyor. Sarsıntı denilince de kağıt üzerinde planlar akıllara geliyor. Türkiye Afet Müdahale Planı’na misal şeyler akıllara geliyor. Bunlar kağıt üzerinde kalıyor. İstanbul’da yıllardır bina stoğunu inceleyip inceleyip duruyoruz. En son sayı belirlendi, 55 bin binanın yıkılması gerektiğini biliyoruz. Şayet bir zelzele olursa 55 bin bina yıkılacak. Afet idaresi insanları enkaz altından çıkarmak değildir. 55 bin binayı 50 bin binanın altına düşürmektir.

Biz şu anda kağıt üzerinde arama kurtarma birlikleri kuruyor, arama kurtarma köpekleri yetiştiriyor, çadırlar buluyor, planlar yapıyoruz. Beşerler afet anında binanın altında kalacak ve biz nasıl insanları enkaz altından kaldırırız planları yapılıyor. 55 bin binanın yıkıldığı bir yerde dünyanın neresinde olursa olsun afet idaresi olmaz.

Kentsel dönüşüm rantsal dönüşüme dönüştü. Müteahhitlerin kar edebileceği yerlerde yapılıyor. Normalda çürük meskenlerde yaşayan yerlerde dönüşüm olamadı.

55 bin bina yıkılması için devlet gerekirse borçlanacak vs. lakin deva bulunacak.