Türkiye’nin dördüncü sondaj gemisi Abdülhamid Han, Salı günü Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın iştirakiyle birinci misyon yeri olması beklenen Akdeniz’e uğurlanacak. Geminin bölgede ne kadar kalacağı ve tam olarak neresinde misyon yapacağına bağlı olarak Doğu Akdeniz’de suların daha ısınıp ısınmayacağı merakla izleniyor.
Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı’nın verdiği bilgiye nazaran, Türkiye’nin dördüncü sondaj gemisi olacak olan Abdülhamid Han yedinci jenerasyon teknolojisine sahip dünyadaki beş sondaj gemisinden biri. 238 metre uzunluğunda, 42 metre genişliğinde ve 52 bin groston tartısında olan dokuz katlı geminin 12 bin 200 metre derinlikte sondaj kabiliyeti olduğu belirtiliyor.
Enerji Bakanı Fatih Dönmez, hafta sonu toplumsal medya hesabından yaptığı paylaşımda ”Abdülhamid Han Akdeniz’in derin sularıyla buluşmak için gün sayıyor” diyerek geminin rotasının Akdeniz olacağını bildirmişti.
Geminin Akdeniz’in tam olarak hangi bölgesinde misyon yapacağının ise Erdoğan tarafından merasim sırasında açıklanabileceği belirtiliyor.
DW Türkçe’ye konuşan Güç Siyasetleri Uzmanı Necdet Pamir de geminin sondaj faaliyetlerini nerede yapacağının değerli olduğunu belirterek “Sondaj, deniz yetki alanı kabul ettiğimiz alanda mı yapılacak, 28 derece doğu boylamının batısına geçilebilecek mi; açıklanınca göreceğiz” değerlendirmesini yaptı.
Doğu Akdeniz’de deniz yetki alanları ile ilgili ülkelerin farklı siyasetler takip etmesi, en son 2019-2020 yıllarında Türkiye, Yunanistan, Kıbrıs’taki taraflar ve akabinde Avrupa Birliği’ni (AB) de içine alan tansiyona yol açmıştı.
Abdülhamid Han gemisi misyona çıkmaya hazır Fotoğraf: Mustafa Unal Uysal/AA/picture alliance
Türkiye’nin arama faaliyetleri ve gemileri
Kıbrıs açıklarında 2000’lerin başlarında tespit edilen hidrokarbon kaynakları Doğu Akdeniz’in değerini gerek kıyıdaş ülkeler gerekse kaynaklarını çeşitlendirmek isteyen başka ülkeler için artırırken Türkiye de bölgedeki sismik ve sondaj çalışmalarını ağırlaştırma kararı almıştı.
Türkiye’nin şu anda iki sismik araştırma gemisi (Barbaros Hayreddin Paşa ve Oruç Reis) ile Fatih, Yavuz, Yasal isimli gemilere en son Abdülhamid Han’ın da eklenmesiyle dört adet sondaj gemisi bulunuyor.
Türkiye’nin Doğu Akdeniz’de sismik araştırma ya da sondaj yapabilmek için daha evvelce gemi kiralayamadığını, zira bu uğraşların Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve AB tarafından engellendiğini söyleyen Pamir, bu nedenle kendine ilişkin gemilerinin olmasının ehemmiyetine dikkat çekiyor. Fakat bu gemilerin satın alınma süreçlerinin ihaleyle yapılmadığını ve yeteri kadar şeffaf olunmadığını belirten Pamir, gemiler alındıktan sonra yapılan hazırlık masraflarının da çok yüksek fiyatlarda olduğunu lisana getiriyor.
Şimdiye kadar Doğu Akdeniz’de bu gemilerden Fatih’in üç, Yavuz’un ise dört derin su sondajı yaptığını aktaran Pamir, Türkiye’nin sismik ve sondaj gemilerinin Avrupa ile yaşanan problemlerin akabinde Akdeniz’i bırakarak Karadeniz’e çıktığını söylüyor ve “Doğu Akdeniz’de bir yıldan fazla bir müddettir yokuz” diyor.
Akdeniz’de tansiyon nasıl tırmandı?
Peki Doğu Akdeniz’de tarafları içine alan bu tansiyon nasıl başladı ve tırmandı?
Kıbrıs’taki iki taraf ve Türkiye ile Yunanistan ortasında yıllardır süren tansiyon ve egemenlik tartışmaları, Doğu Akdeniz’de ve Kıbrıs açıklarında hidrokarbon kaynaklarının potansiyelinin keşfiyle denizlerdeki güç kaynakları ve deniz alanlarının belirlenmesi ile ilgili hususlara da sıçradı.
Necdet PamirFotoğraf: privat
Kıbrıslı Rumların Mısır ile 2003’te, Lübnan ile 2007 ve İsrail ile 2010’da imzaladığı deniz sonu belirlenmesi mutabakatları, akabinde Mısır, Yunanistan, Rum idaresi ve İsrail tarafından Kahire’de oluşturulan Doğu Akdeniz Gaz Forumu üzere gelişmeler Türkiye’nin ve Kıbrıslı Türklerin reaksiyonunu çekti.
Bu gelişmelerin ve Rum kısmının adanın güneyinde sondaj faaliyetlerine başlamasının akabinde 21 Eylül 2011’de “Türkiye-KKTC Kıta Sahanlığı Sonlandırma Anlaşması” imzalandı. Bu muahede Türkiye ve Kuzey Kıbrıs’ın bölgede petrol ve doğal gaz arama faaliyetlerini birlikte yürütmelerine imkan tanırken mutabakatın sonraki günü Kuzey Kıbrıs idaresi, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı’na (TPAO) deniz yetki alanlarında petrol ve doğal gaz arama ruhsatı verdi.
Türkiye 27 Kasım 2019’da Libya ile imzaladığı Deniz Yetki Alanlarını Sonlandırma muahedesi ile de Yunanistan’ın Girit, Kerpe ve Rodos adalarının güneyinde kalan bölgeyi kıta sahanlığı kapsamında gördüğünü ilan etmiş ve bu muahedeyi Birleşmiş Milletler’e (BM) kaydettirdi.
Bu mutabakatın kendi kıta sahanlığını ihlâl ettiğini duyuran Yunanistan ve Kıbrıs ise AB’den takviye alarak Ankara’ya reaksiyon gösterdi.
Türkiye’nin 2020 yazında Yunan adası Meis açıklarında sismik araştırmalar yapma kararı ve bu bölge için Navtex bildiriminde bulunması Yunanistan’da donanmanın alarma geçirilmesini beraberinde getirirken periyodun Almanya Başbakanı Angela Merkel’in devreye girmesiyle tansiyonun sıcak bir çatışmaya dönüşmesi önlendi. Merkel’in teşebbüsünün akabinde Yunanistan ve Türkiye istikşafi görüşmelere başlamayı kabul etti ve Türkiye’nin Oruç Reis araştırma gemisini geri çekmesi taraflar ortasında yumuşama getirdi.
AB de Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki doğal gaz arama faaliyetleri nedeniyle Kasım 2019’da ayında yaptırımlar için yasal çerçevede uzlaştı, 2020 Şubat ayında ise Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı’nın iki yöneticisi yaptırım listesine alındı. AB, 11 Kasım 2020’de Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki sismik araştırma faaliyetleri nedeniyle evreli yaptırım kararı aldı, daha sonra bu yaptırımları 2022 Kasım ayına kadar uzattı. Bu yaptırımlarda Almanya’nın da devreye girmesiyle o periyotta Türkiye’ye karşı ölçülü bir çizgi takip edildi.
2020 sonbaharında sağlanan izafi yumuşamanın akabinde Türkiye, Yunanistan ve İsrail da dahil olmak üzere bölge ülkeleriyle ilgilerini olağanlaştırmaya yöneldi.
Oruç Reis gemisi vazifeden geri çekilmişti Fotoğraf: Orhan Cicek/AA/picture-alliance
Tarafların durumları nasıl şekilleniyor?
Ankara ve Lefkoşa’nın mevzuya dair temel siyaseti “Rum kısmının kendisini Ada’nın tek temsilcisi olarak görmesinin ve bölge ülkeleriyle görüşmelerinde Kıbrıs adasını bir ‘ana kara’ üzere varsayarak deniz sonlandırma mutabakatları yapmasının yanlış olduğu” tezi etrafında şekilleniyor.
Türkiye Kıbrıs’ta Türklerin Rumlarla eşit haklara sahip olduğunu ve bu nedenle adanın zenginliklerinden eşit halde faydalanılması gerektiğini belirtiyor. Rumları Ada’nın tek temsilcisi olarak da görmeyen Türkiye, bu nedenle tek başına münhasır ekonomik bölge ilan etme ve parselleri ihaleye çıkarma üzere bir hakkı bulunmadığını da savunuyor.
Buna karşılık Yunanistan ve Rumlar ise Ada’da tanınmış resmi tek devleti “Kıbrıs Cumhuriyeti” olarak gördüğü için doğal kaynaklar konusunda hareket etme yetkisinin yalnızca kendilerinde bulunduğunu savunuyor.
İki taraf deniz yetki alanlarının sonlandırması ile ilgili de farklı kriterleri temel alarak siyasetler takip ediyor ve uyuşmazlıklar ve yetki alanlarının çakışmasına yol açabiliyor.
Rum kesiti 2007’de attığı adımla Kıbrıs Cumhuriyeti ismine ilan ettiği münhasır ekonomik bölgesini 13 parsele ayırarak milletlerarası güç şirketlerine buralarda hidrokarbon arama ve çıkarma ruhsatları vermişti.
Bu 13 parselden Kıbrıs’ın güneybatı açıklarındaki 1, 4, 5, 6, 7 numaralı parsellerin Türk kıta sahanlığı ile 2, 3, 8, 9, 12 ve 13 numaralı parsellerin de Kıbrıs Türk tarafının hak sav ettiği alanlarla çakıştığı; bölgede yalnızca 10 ve 11. parsellerde çakışma meydana gelmediği belirtiliyor.
Abdülhamid Han gemisinin Akdeniz’de nerede misyon yapacağı bu açıdan değerli görülüyor.
Yunanistan tetikte
Öte yandan Yunanistan Dışişleri Bakanı Nikos Dendias, Temmuz ayı sonunda Kıbrıs’a giderek Kıbrıs Dışişleri Bakanı Yoannis Kasulidis’le bir ortaya geldi.
Rum basınına nazaran Kasulidis, Kıbrıs’la Yunanistan’ın, kendi münhasır ekonomik bölgesi olduğunu söylediği sularda Ankara’nın yine petrol ve doğal gaz sondajı yapmaya kalkışması halinde nasıl karşılık verecekleri konusunda başka AB ülkeleriyle istişarede bulunmayı planladıklarını söyledi.
Rusya’nın Ukrayna işgalinin akabinde güçte Rusya’ya olan bağımlılığını azaltmak isteyen ve bunun için alternatifler arayan Avrupa ülkeleri için de Doğu Akdeniz’deki potansiyel kaynaklar daha kıymet kazanmış durumda.
