Avrupa Birliği’nin (AB) stratejik bağımsızlığını güçlendirmeyi hedefleyen “Stratejik Pusula” isimli evrakın Brüksel’de bu hafta yapılacak AB Başkanlar Zirvesi’nde onaylanması bekleniyor.
AB’nin yeni güvenlik doktrini olarak da isimlendirilen bu doküman önderlerin onayına sunulmadan evvel, savunma ve dışişleri bakanları tarafından Brüksel’de hafta başında yapılan toplantıda kabul edildi.
AB’nin “ortak stratejik vizyonunu” temsil ettiği belirtilen dokümanda, karşı karşıya bulunulan krizler ve tehditler ile bunlara karşı koyabilmek için gelecek 5-10 yıllık devirde atılması hedeflenen adımlar sıralanıyor.
Belge, AB’nin “küresel bir aktör” olma amacının kıymetli bir göstergelerinden biri olarak görülüyor. Stratejik Pusula birebir vakitte, AB’nin güvenlik ve savunma siyasetleri alanında 2030 yılına kadar atacağı adımlar için bir yol haritası oluşturuyor.
AB, Türkiye’yi stratejik vizyonunda nasıl konumlandırıyor?
47 sayfalık Stratejik Pusula evrakında Türkiye’ye, “Karşı Karşıya Bulunduğumuz Dünya” başlığını taşıyan birinci kısımda, “Stratejik Çevremiz” alt başlığı altında değiniliyor.
“Günümüzde AB, istikrarsızlık ile ihtilaflarla çevrili ve hudutlarında bir savaş ile yüz yüze bulunuyor” sözlerine yer verilen bu kısımda, Türkiye’nin de bulunduğu AB’yi çevreleyen bölgelerdeki riskler ve tehditler sıralanıyor.
AB’yi çevreleyen bölgelerdeki riskler ve tehditler sıralanırken, “Tehlikeli bir karışım teşkil eden silahlı saldırganlıklar, yasa dışı ilhaklar, kırılgan devletler, revizyonist güçler ve otoriter rejimler ile karşı karşıya bulunmaktayız” deniliyor.
Bu bölgelerde, Avrupa’nın güvenliğini tehdit eden eşzamanlı tehditlerin yeşerebildiği vurgulanırken, bu tehditler şöyle sıralanıyor: Terörizm, şiddet içeren aşırılıklar, organize cürümler, hibrit ihtilaflar, siber taarruzlar, sistemsiz göçün araçsallaştırılması, silahlanma, silahların denetlenmesini öngörüne mimarinin giderek artan bir formda aşındırılması.
Mali istikrarsızlık kaygısı vurgulanıyor
Bu kısımda ayrıyeten mali istikrarsızlık, toplumsal ve ekonomik alanda oluşan uçurumların artmasının, tehdit niteliğindeki tehlikeli dinamikleri daha da alevlendirebileceği uyarısı yapılıyor, bunun AB’nin güvenliğini olumsuz etkileyebileceği vurgulanıyor.
Bunun çabucak akabinde sırasıyla Batı Balkanlar, AB’nin doğu sonu ile Kuzey Kutup bölgesindeki güvenlik sıkıntıları ve tehdit algılamalarına yer veriliyor.
Belgede, AB’nin güneyindeki komşu bölgelerdeki gelişmeler mercek altına alınırken, Libya ve Suriye krizlerinin tahlile kavuşturulamadığı, bunların kalıcı ve yayılan bölgesel sonuçlar doğurduğu vurgulanıyor.
Bu bölgelerin terör hareketleri, insan kaçakçılığı ve organize kabahatler tehditleriyle karşı karşıya bulunduğu, bunların Akdeniz’in her iki yakasını da etkilediği vurgulanıyor.
Doğu Akdeniz eleştirisi
Belgede, Doğu Akdeniz’de son devirde yaşanan gerilimlerede yer verilirken, Türkiye’nin siyasetleri eleştiriliyor.
Türkiye’nin, AB üyesi ülkelerin egemenlik haklarını ihlâl ettiği, bunu yaparken memleketler arası hukuka da alışılmamış hareket ettiği belirtilirken, Ankara’nın sistemsiz göçü de dış siyasette bir araç kullandığı söz ediliyor.
Bununla birlikte AB’nin Türkiye ile âlâ ilgiler geliştirmek istediğine de işaret edilerek şu dikkat cazibeli tespitlere yer veriliyor:
“Doğu Akdeniz’de, AB üyesi ülkelere karşı provokasyonlar ile tek taraflı aksiyonlar ve memleketler arası hukuka karşıt halde egemenlik haklarının ihlâlleri, sistemsiz göçün araçsallaştırılması nedeniyle tansiyonlar sürüyor, tansiyonların süratli bir biçimde tırmanma potansiyeli var, istikrarlı ve inançlı bir ortamı temin etmek kadar, iş birliğine dayalı ve karşılıklı fayda sağlayacak, uygun komşuluk ilgileri prensipleri ile uyumlu bir alaka, hem AB’nin hem Türkiye’nin çıkarınadır.”
Bu kısmın sonunda ise “Bu tehdit ve sınamaların bütünü, yurttaşlarımızın güvenliğini, kritik altyapımızı ve hudutlarımızın bütünlüğünü etkiliyor” deniliyor.
Ortak çıkarlar yerinde iş birliği
AB’nin “ortak stratejik vizyonunda” Türkiye ile alakaları nasıl şekillendirmek istediğinin ipuçlarına, iş birliklerinin mercek altına alındığı 5. kısımda yer veriliyor.
“Partnerlik, AB’nin global stratejik bir oyuncu olma maksadını destekleyecek temel bir araçtır” tabirlerine yer verilen bu kısımda, AB’nin “stratejik partnerinin” NATO olduğu, Rusya’nın Ukrayna’ya askeri saldırısının Euro-Atlantik güvenliği için bu ittifakın ne derece kıymet taşıdığını ortaya koyduğu vurgulanıyor.
Belgede ayrıyeten dünya genelinde “ikili iş birliklerine” tartı verileceği, paylaşılan ortak pahalar ve çıkarlar yerinde, mevcut alakanın yoğunluğu ve özgün niteliklerini dikkate alan, ilginin niteliğine nazaran şekillendirilecek, partnerlikler inşa edileceği kaydediliyor.
AB’nin bu gaye doğrultusunda partnerleriyle siyasi diyaloğuna, güvenlik ve savunma hususlarını sistematik bir biçimde eklemleyeceği belirtilen dokümanda, ABD ile partnerliğin “stratejik önem” taşıdığı, güvenlik ve savunma alanındaki iş birliğinin derinleştirilmek zorunda olunduğu vurgulanıyor.
Norveç ve Kanada ile “yapıcı ilişkilerin” derinleştirileceği aktarılırken, AB’nin İngiltere ile kapsamlı ve savlı güvenlik ve savunma angajmanına açık olduğu belirtiliyor.
Ankara’ya şartlı, ihtiyatlı iş birliği mesajı
İngiltere’den sonra Türkiye’ye yer verilen bu kısımda, iş birliği için şöyle bir çerçeve çiziliyor:
“Orta Güvenlik ve Savunma Siyaseti misyon ve operasyonlarına katkı sunan Türkiye ile iş birliğine ortak çıkarların örtüştüğü alanlarda devam edeceğiz. Biz karşılıklı fayda sağlayan partnerliğin geliştirilmesine bağlı olmaya devam ediyoruz. Lakin bu Türkiye tarafının da, Avrupa Konseyi’nin 25 Mart 2021 açıklaması ile uyumlu formda, tıpkı iş birliği yolunda ilerleme kaydedilmesine bağlılık göstermesini, tansiyonun düşürülmesinde süreklilik ve AB’nin tasalarının dikkate alınmasını gerektiriyor.”
Aday değil partner
Stratejik Pusula dokümanında, Türkiye’nin AB’ye aday ülke statüsüne rastgele bir atıf yapılmıyor.
Belgede, Türkiye ile bağlantılar konusunda, Ankara’nın AB’nin beklentilerine karşılık vermesi koşuluyla “ortak çıkarlar” tabanında ilerlemeye vurgu yapılması, bu çerçevede şekillendirilecek bir “ikili iş birliği” çerçevesinin öngörülmesi dikkat çekiyor.
Ankara’dan reaksiyon: “Şaşarak ‘pusula’ olmaktan çıkan belge”
AB Önderler Zirvesi’nde onaylanması beklenen Stratejik Pusula dokümanına Ankara sert reaksiyon gösterdi.
Türkiye Dışişleri Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada AB, “gerçekleri ve doğruları ıskalamış olmakla” eleştirilirken, “tam üyelik adayı olan bir NATO Müttefikini bu derece sığ bir bakışla ele alması AB için bir vizyonsuzluk ve talihsizliktir” denildi.
Açıklamada Stratejik Pusula evrakı için, “Doğru tarafı göstermekten şaşarak ‘pusula’ olmaktan çıkan belge” tarifi yapılırken şunlar kaydedildi:
“Belgenin bilhassa ülkemize atıfta bulunulan Doğu Akdeniz kısmının, Türkiye’nin ve Kıbrıs Türklerinin bu denizdeki haklarını yok sayan ve maksimalist deniz yetki alanı savları bulunan iki AB üyesi tarafından AB’ye dikte ettirildiği, bu haliyle milletlerarası hukuka, teamüle ve hatta AB’nin kendi müktesebatına ters ve gerçeklikten kopuk olduğu görülmektedir. Bu anlayışla yanlışsız istikameti göstermekten şaşarak ‘pusula’ olmaktan çıkan belgeyi ‘stratejik’ olarak görebilmek de güçtür. Bu dokümanın AB’yi Doğu Akdeniz’de, tahlillerin değil, problemlerin kesimi yapacağı ve hakikat stratejilere taşımayacağı aşikardır.”
Stratejik Pusula ile ne hedefleniyor?
AB üye ülkeleri, Stratejik Pusula ile birinci sefer ortak güvenlik ve savunma vizyonu ile maksatlarının detaylı bir halde sıralandığı bir stratejik doküman kabul etmiş oluyor.
AB bu dokümanda hedeflenen adımları atarak, krizler karşısında daha süratli ve kararla bir biçimde hareket etmeyi, süratli değişen tehditler karşısında yurttaşlarının güvenliğini sağlamayı, global bir aktör olabilmek için gereksinim duyulan askeri yetkinlikler ve teknolojilere yatırım yapılmasını, partnerlerle de ortak gayelere ulaşabilmeyi amaçlıyor.
Bu bağlamda askeri yetkinliklerin güçlendirilmesinden, nizamlı askeri tatbikatların yapılmasına, hibrit tehditlere karşı tesirli cevap verebilme kapasitesinin geliştirilmesinden, ortak siber savunma siyasetinin güçlendirilmesine ve bir AB uzay stratejisinin geliştirilmesine varan pek çok başlıkta somut atılımlar öngörülüyor.
İki yıl evvel hazırlanmaya başlanan dokümanın birinci taslağı 28 sayfa uzunluğundaydı ve Kasım ayında üye ülkelerle paylaşılmıştı. Hafta başında AB bakanları tarafından kabul edilen son halinin ise 42 sayfa uzunluğunda olması dikkat çekti.
Rusya’nın Ukrayna’ya saldırması, Avrupa’nın bir savaşa sahne olması nedeniyle dokümanın tekrar gözden geçirildiği, Rusya’ya yönelik tabirlerin sertleştirildiği belirtiliyor.
Değer Akal
© Deutsche Welle Türkçe
