Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), 2016 yılında dokunulmazlıkları kaldırılan ve tutuklanan 13 HDP’li milletvekili tarafından açılan davalarda hak ihlali kararı verdi.Mahkeme, Osman Kavala ve Selahattin Demirtaş kararlarında olduğu üzere, davacı milletvekillerin tutukluluk hallerinin devamının Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) daimi ihlali manasına geleceğini belirterek derhal hür bırakılmalarını istedi.
Davacı milletvekilleri Figen Yüksekdağ, İdris Baluken, Besime Koca, Abdullah Zeydan, Nihat Akdoğan, Selma Irmak, Ferhat Encü, Gülser Yıldırım, Nursel Aydoğan, Çağlar Demirel, Ayhan Bilgen, Burcu Çelik ve Leyla Birlik, 4 Kasım 2016 tarihinde gözaltına alınmış ve haklarında süreksiz tutukluluk kararı verilmişti. Davacılar 2017 ve 2018 yıllarında AİHM’ye başvurarak, haklarındaki süreksiz tutukluluk kararlarının AİHS’nin söz özgürlüğü, özgürlük ve güvenlik hakkı, hür seçim hakkı, haklara getirilecek kısıtlamaların sonlandırılması ve ferdi müracaatlarla ilgili unsurlarına karşıt olduğunu savunmuşlardı.
AİHM’nin tek belge halinde ve büyük ölçüde Selahattin Demirtaş (2) davasındaki kararları temel alarak hazırlanan kararı 1’e karşı 6 oyla kabul edildi. Karara karşı yalnızca Türk yargıç Saadet Yüksek oy kullandı. Davaya, Avrupa Kurulu İnsan Hakları Komiseri ve çok sayıda sivil toplum kuruluşu da müdahil olarak katılarak mütalaa sundu. Türk hükümetinin davanın reddedilmesi için yaptığı müracaat kâfi bulunmayarak reddedildi.
İfade özgürlükleri ihlal edildi
Mahkeme, Anayasa Mahkemesi (AYM) önünde mevzuyu gündeme getirmeyen Ayhan Bilgen dışındaki tüm davacıların tabir özgürlüklerinin ihlal edildiği sonucuna vardı. Ulusal yargının, milletvekilleri hakkında, “Anayasa’nın 83’üncü unsurunun 1’inci paragrafının sunduğu garantilere karşın ve beyanlarının yasama sorumsuzluğu kapsamında olup olmadığına bakmaksızın, siyasi faaliyetleri nedeniyle süreksiz tutukluluk kararı verdiği” not edildi.
AİHM, Selahattin Demirtaş (2) kararında olduğu üzere, 20 Mayıs 2016 tarihli Anayasa değişikliğinin “yasama sorumsuzluğunu değiştirmediğine” vurguda bulunulan kararda, milletvekillerinin hukuksal müdafaa altında oldukları not edildi. Ulusal yargı organlarının verdiği süreksiz tutukluluk kararları “keyfi ya da en azından akıl dışı” olarak tanımlandı. Bu mevzuda iç hukukun gereğince net olmadığı kaydedildi.
Dosyalara erişimleri engellendi
AİHM bu kararında soruşturma evraklarına erişim konusunda kritik bir içtihat değişikliğine de gitti. Mahkeme, davacılardan 11’inin, haklarındaki süreksiz tutukluluk kararlarına temel oluşturan ispat ögelerini iddianamelerin açıklanışına kadar görememiş olmalarını AİHS’nin özgürlük ve güvenlik hakkıyla ilgili 5’inci hususunun 4’üncü paragrafına alışılmamış buldu. Ulusal yargı ve hükümetin “davacıların bu evraklara erişiminin soruşturmayı hangi açıdan tehlikeye atacağını katiyetle açıklayamadığını” belirten AİHM, böylece milletvekillerinin haklarındaki süreksiz tutukluluk kararlarına tatmin edici biçimde itiraz edebilmelerinin engellendiği sonucuna vardı.
AİHM, yeniden Selahattin Demirtaş (2) kararında olduğu üzere, davacı milletvekillerinin tutukluluk periyotlarında TBMM’nin faaliyetlerine katılamamış olmalarını AİHS’nin özgür seçim hakkıyla ilgili hususuna karşıt buldu.
Mahkeme, davacı milletvekillerinin AYM önündeki sürecin uzunluğu konusundaki şikayetlerini ise “parlamenter dokunulmazlığı üzere hassas bir husus olması” ve “AYM’nin iş yükü” nedeniyle reddetti. AİHM, kimi davacıların avuklatları hakkındaki soruşturmaların “caydırıcı niteliğine” dair şikayetleri de “bu davalar üzerinde tesirleri olmadığı” gerekçesiyle geri çevirdi.
Yeni bir “gizli amaç” kararı
AİHM, buna karşılık, davacı milletvekillerinin, “iktidarı amaç alan eleştirel kanılar lisana getirdikleri için tutuklandıklarına” dair tezini de haklı buldu. Selahattin Demirtaş (2) kararında olduğu üzere, milletvekilleri hakkındaki süreksiz tutukluluk kararlarının “çoğulculuğun bastırılması ve demokratik toplum kavramının temelinde yer alan siyasi tartışma özgürlüğünün sonlandırılması saklı maksadı taşıdığının makul kuşkunun ötesinde tespit edildiği” kanaatine varan Mahkeme, bu tespitten yola çıkarak AİHS’nin “haklara getirilecek kısıtlamaların sınırlanması”yla ilgili 18’inci unsurunun ihlal edildiğine hükmetti.
Mahkeme, AİHS’nin 18 ve 5’inci unsurlarının birlikte ihlal edildiğine işaret ederek, davacı HDP’li milletvekillerinin tutukluluk hallerinin devamının, AİHS’nin “kararların bağlayıcılığı ve infazı” ile ilgili 46’ncı unsurunun 1’inci paragrafına muhalif olacağını belirtti ve “derhal hür bırakılmaları için Türk hükümetinin her türlü tedbiri almasını” istedi.
Karar gereği, Ankara davacılara toplam 184 bin 600 euro manevi tazminat ve mahkeme masrafı ödeyecek.
