Almanya’nın dış siyasetinde bir ikilem kelam konusu: Federal Dışişleri Bakanlığı’nın web sitesinde, dış siyasetin temelinin, “demokrasi ve insan haklarının desteklenmesi” temeline dayandığı yazıyor. Uzun vadede barış, güvenlik, istikrar ve sürdürülebilir kalkınmanın fakat “demokratik ve anayasal prensiplerin geçerli olduğu ve insan haklarına hürmet duyulan yerlerde” mümkün olabileceği vurgulanıyor.
Ancak birkaç satır sonra, bir ticaret ülkesi olarak Almanya’nın “şirketlerin dış pazarlara açılmasına ve girişimcilik aksiyonlarının çerçeve şartlarını iyileştirmesine yardımcı olan” tesirli bir dış ticaret siyasetinin da öncelikleri ortasında yer aldığı belirtiliyor.
Almanya, insan haklarına dayalı demokratik bedelleri güçlendirmeyi amaçlıyor. Ayrıyeten tüm ülkeler üzere ulusal çıkarlarını da muhafazayı hedefliyor. Buraya kadar rastgele bir sorun yok. Lakin temel bedeller ve çıkarlar birbiriyle çatıştığında işin rengi değişiyor. Bilhassa de Arap devletleriyle münasebetler kelam konusu olduğunda bu çelişki, bariz biçimde ayyuka çıkıyor.
Zor durumdaki mültecilere kucak açıldı
Alman hükümeti, 2010 yılının sonunda pek çok Arap ülkesinde başlayan demokratikleşme uğraşları ve kitlesel protestoları memnuniyetle karşılamıştı. “Arap Baharı” olarak da isimlendirilen bu hareket, vakit içinde eski ivmesini kaybetti ve büyük ölçüde başarısız oldu. Alman siyasetçiler, Arap ülkelerinde muhalefet üyelerine yönelik azaplar ve mahpus cezalarını yahut bayanlara uygulanan baskılar üzere insan hakları ihlallerini mütemadiyen kınadı. Sonuçta Almanya, iç savaştan kaçan yaklaşık 770 bin Suriyeli mülteciyi ülkeye kabul etti. Böylelikle Almanlar, en çok muhtaçlık duyulan vakitlerde, süratli ve esnek bir yaklaşım sergileyerek mültecilere kucak açmış oldu.
Ama birebir vakitte insan hakları karnesi son derece zayıf olan ve olağan şartlarda ortaya ara konulması gerek Mısır ve Suudi Arabistan üzere ülkelerle de güçlü ticarî paydaşlıklar kuruldu. Bilhassa oldukça kârlı silah ihracatı kelam konusu olduğunda siyaset ve iş dünyasının, birtakım aksiliklere göz yumduğu görüldü. Hatta bu tavrı eleştiren çevreler, göz yummanın da ötesinde birtakım ödünler verildiğini öne sürdü. Bu tenkitlere verilen yanıttaysa ticaret yoluyla kelam konusu ülkelerde olumlu istikamette bir değişimin olmasına katkı sağlanacağı savunuldu. Fakat bilhassa Yeşiller Partisi ile Memleketler arası Af Örgütü ve Greenpeace üzere insan hakları ve sivil toplum kuruluşları, bu türlü bir argümanı reddediyor.
İç siyaset üzerindeki etki
Ortadoğu uzmanı Guido Steinberg’e nazaran Arap devletleriyle bağlantılar, bilhassa mülteci hareketlerinden sonra daha da kıymetli hale geldi. Alman Bilim ve Siyaset Vakfı’ndan (SWP) Steinberg, Deutsche Welle’ye verdiği demeçte, “2015 yılında Ortadoğu genelinde ve bilhassa de Kuzey Afrika’da yaşanan olayların, Almanya’daki iç siyaset üzerinde de çok dramatik bir tesir oluşturabileceğini gördük” diyor.
Federal Alman hükümeti üyeleri ortasında birden fazla mevzuda fikir birliği olmadığını savunan Steinberg, “Söz konusu ülkelerden artık daha fazla mülteci gelmemesinin bizim çıkarımıza olduğunu söyleyecek bir siyasetçi bulamazsınız. Tıpkı vakitte büyük ehemmiyet verdiğimiz terörizmle gayrette de birtakım önkoşulların oluşmasına muhtaçlığımız var. Lakin bu, Almanya’da neredeyse hiç tartışılmıyor” formunda konuşuyor.
Almanya’nın Ortadoğu’daki üç ana hedefi
Bu nedenle çıkarların daha kesin halde tanımlanması gerektiğini belirten Steinberg’e nazaran, Federal Almanya’nın Ortadoğu’da üç temel gayesi var: “İlki, bölgede nükleer silahların yayılmasını önlemek. İkincisi, yeni mülteci akınlarının önünü almak için mümkün olduğunca istikrarın sağlanması. Üçüncüsü, terörle aktif bir gayret.”
Alman Dış Siyaset Topluluğu (DGAP) Ortadoğu uzmanı Kerstin Müller de “Arap dünyasına yönelik daha dengeli bir dış politika” izlenmesi gerektiğini belirtiyor. DW’ye konuşan Müller, özellikle Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ile silah mutabakatlarına dikkat çekiyor: “BAE, Almanya’nın bölgedeki en değerli ticaret ortağı. Hatta Almanya, bu ülkeyle stratejik bir iştirak sürdürüyor. BAE, Yemen savaşına ağır bir halde dahil olmasına karşın, hâlâ Avrupa ve Almanya’dan silah temin ediyor.”
Kerstin Müller
Milyarlık silah ihracatı
Almanya’nın güçlü ortaklarla iş yapma konusunda pek çekincesinin olmadığı, Federal İktisat Bakanlığı’nın Ocak ayı başında Yeşiller partisinin bir soru önergesine verdiği cevapta da açıkça görülüyor: 2020 yılında Alman hükümeti, Yemen yahut Libya’daki çatışmalara karışan ülkeler de dahil, toplam 1,16 milyar Euro’luk silah ihracatını onayladı. Bu kapsamda Mısır’a 752 milyon, Katar’a 305,1 milyon, Birleşik Arap Emirlikleri’ne 51,3 milyon, Kuveyt’e 23,4 milyon, NATO partneri Türkiye’ye 22,9 milyon, Ürdün’e 1,7 milyon ve Bahreyn’e de 1,5 milyon Euro fiyatında silah ve teçhizat satılmasına müsaade verildi.
Alman Ortadoğu uzmanı, Suudi Arabistan ile alakaları de eleştiriyor. Suudi gazeteci Cemal Kaşıkçı’nın 2018 yılının Ekim ayında Suudi Arabistan’ın İstanbul Başkonsolosluğu’nda öldürülmesinden sonra Alman hükümeti, bu ülkeye silah ve askerî teçhizat satışını askıya almıştı. Kerstin Müller, süreksiz bir adımın kâfi olmadığını, Suudilere bundan bu türlü hiçbir surette silah ihracatının yapılmaması gerektiğini savunuyor. DGAP uzmanı Müller’e nazaran, tüm bunlar yalnızca tutarsız değil, birebir vakitte federal hükümetin silah ihracat yönetmeliğine de karşıt. Çünkü kelam konusu direktifle kriz vakitlerinde ve üçüncü ülkelerin dahli bulunan kriz bölgelerine silah ve askerî teçhizat satışı yasaklanıyor.
Almanya kendi pozisyonunu zayıflatıyor mu?
“Benim açımdan siyasi olarak belirleyici nokta budur” diyen Müller, Arap dünyası üzerinde insan hakları ve hukukun üstünlüğü konusunda aktif olunmak isteniyorsa, Almanya’nın evvel kendi yasal düzenlemelerine ve siyasi unsurlarına bağlı kalması gerektiğini vurguluyor ve ekliyor: “Arap ülkeleri de bu çelişkinin farkında olduğu için, Almanya bölgedeki pozisyonunu kendi kendine zayıflatıyor.”
Ortadoğu siyasetinin yeni baştan düzenlenmesi için Almanya’daki iç siyasi baskılar da artıyor. Bilim ve Siyaset Vakfı uzmanı Guido Steinberg, Alman dış siyasetinin her vakit çıkarlar ile kıymetler ortasında bir ikilemle karşı karşıya kaldığını vurguluyor. Bunun son yıllarda daha da arttığını kaydeden Steinberg, Yeşiller’in yükselişiyle birlikte etik pahaların giderek kıymet kazanmaya başladığı görüşünde.
Guido Steinberg
Daha fazla siyasi sorumluluk üstlenme çağrısı
Eylül sonundaki Federal Meclis seçimleriyle birlikte Angela Merkel’in 16 yıllık başbakanlığı da sona eriyor. Bir sonraki federal hükümet, dış siyasetteki pek çok sorunun yanı sıra ABD’nin dizginleri sıkılaştırmasıyla da başa çıkmak zorunda kalacak.
Zira Washington idaresi, Almanya’nın milletlerarası arenada daha fazla sorumluluk üstlenmesini istiyor. Bu da örneğin Alman hükümetinin, şimdiye kadar arabulucu pozisyonunda olduğu Libya ihtilafı üzere Ortadoğu’daki önemli krizlerde çok daha farklı bir siyaset izlemesi manasına geliyor.
İklim değişiklinin siyasete etkisi
Konuya çok farklı bir açıdan yaklaşan Ortadoğu analisti Stefan Lukas ise iklim değişikliği-siyaset bağına vurgu yapıyor. Global iklim değişikliğine bağlı olarak artan çok hava şartlarının, zati var olan ekonomik ve toplumsal problemleri daha da körüklediğini kaydeden Lukas, istikrarsızlaşan Afrika ve Ortadoğu ülkelerinden Avrupa’ya yeni bir mülteci akınını kuvvetle olası görüyor.
Bunun önlenmesi için şimdiden harekete geçilmesi gerektiğini savunan Lukas, iktisadı büyük ölçüde petrol ve doğal gaz üzere fosil yakıtlara bağımlı olan bu devletlere, Avrupa’nın alternatif ekonomik teşvik seçenekleri sunması gerektiğine inanıyor.
Körfez bölgesindeki güvenlik siyasetlerini ve iklim değişikliğinin tesirlerini araştıran bilim insanı Stefan Lukas, iklim değişikliğinin birebir vakitte “çok taraflı barış için bir fırsat” olarak kullanılabileceğini de umuyor. Çünkü Ortadoğu ülkeleri, olumsuz tesirlerini ziyadesiyle hissettikleri iklim değişikliğini, mümkün olduğunca hudutlu tutmayı hedefliyor.
“Bu nedenle, daha ağır bir siyasi iş birliği için tek tip bir etraf yahut iklim muahedesi âlâ ve sağlam bir taban teşkil edebilir” diyen Lukas, “Böylece temel pahalar ve çıkarlar ortasında bir köprü kurabileceğine” inanıyor.
Ralf Bosen
© Deutsche Welle Türkçe
