Ekonomi idaresi bir yandan kamu bankaları kanalıyla döviz satarak kuru durdurmaya çalışırken, öte yandan da dövize erişimi kısıtlamak için, neredeyse her gün yeni bir karar çıkartıyor. Tüm bu gayretlere karşın Mayıs ayının birinci haftasında TL’nin bedel kaybı yüzde 4’ü aştı.
Swap hariç net döviz rezervleri eksi 47 milyar dolara inmesine karşın müdahale için çok ağır döviz satışları devam ediyor. Bankacılık kaynakları geçtiğimiz Cuma günü 1,2 milyar dolar, Pazartesi günü 1,5 milyar dolar, Salı günü ise 2 milyar dolara yakın döviz satılarak kura müdahale edildiğini hesaplıyorlar. Buna karşılık Nisan’da bir ayda toplam 0,9’luk artışa karşılık, son üç gündeki TL’nin paha kaybı yüzde 4’ü aştı. Bu kayıp “artık kurları durdurmaya güçleri yetmediği” gerekçesiyle, önümüzdeki günlere ait tedirginliği artırıyor. Bu ortada piyasalarda, bayram tatili nedeniyle piyasanın kapalı olduğu günler ve çabucak bayram ertesinde satılan döviz ölçüsünün da 4 milyar doları aştığı konuşuluyor.
Dövize fren artık tutmuyor, pekala neden?
Özet olarak geçtiğimiz haftadan bu yana kura müdahale için satılan döviz ölçüsünün 8-9 milyar dolar civarında olduğu iddia ediliyor. Buna karşılık bu döviz satışlarının rezervlere tesiri ise şimdi tam olarak netleşmedi. Geçtiğimiz hafta sonunda rezervde önemli gerileme görüldüğü, bu haftaki satışların, yüzde 40’a çıkan ihracat döviz dönemlerine bağlı olarak belirlenecek rezerv tesirinin ise hafta sonunda muhakkak olması bekleniyor.
Gazeteci Erdal SağlamFotoğraf: Privat
Amerikan Merkez Bankası (Fed) kararı sonrası dolar endeksindeki yükseliş tüm gelişmekte olan ülke para ünitelerinde kıymetli bedel kayıplarına yol açtı. Türkiye iktisadının ise kurların yükselmesine -Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) hesaplarının çıkaracağı büyük fatura nedeniyle- tahammülü yok. Bu nedenle kamu bankaları aracılığıyla müdahaleye devam ediliyor ancak artık kurlar istendiği ölçüde frenlenemiyor.
Döviz erişimini kısıtlayıcı adımlar neye yol açıyor?
Bu nedenle döviz alımını kısıtlama uğraşlarına yoğunluk verilmeye başladı. Geçtiğimiz Salı günü Reuters, 3 başka banka yöneticini kaynak göstererek, BDDK ve Merkez Bankası’nın bankalardan, “kurumsal döviz süreçlerini saat 10.00 ile 16.00 ortasında yapmalarını istedikleri” haberini yayımladı.
Araştırdığımızda bu isteğin Bankalar Birliği kanalıyla değil, tek tek bankalar aranarak kelamlı olarak iletildiğini öğrendik. Tıpkı kurumlar geçtiğimiz hafta içinde de bankalardan dijital platformlarında hatırlı müşterilerine tanıdıkları döviz alım satım süreçlerini kapatmalarını istemişlerdi. Bankalar Birliği, müşterileri açısından sakıncalarını belirterek kararın kaldırılmasını istedi lakin kabul edilmedi.
Aslında uzun müddettir dövize talebi frenlemek için, bankalar ve büyük ithalatçılar bazında tek tek temasa geçilerek, döviz talebinin denetim edilmeye çalışıldığını biliyorduk. Bankalardan, bilhassa verdikleri kredileri döviz alımı yapılmasını engellemek için çok sıkı denetim etmeleri isteniyor. Bu ortada son günlerde iş etraflarından ağır olarak “alacağımız dövize giderek daha fazla müdahale geliyor, üretim ve ticareti engellemeye başladı” şikayetleri gelmeye başladı.
Hükümetin “Cari fazla vereceğiz” vaadi tutacak mı?
Peki, iktisat idaresi, açıkça bir türel kısıtlama getirmeden, dövize erişimi kısıtlayan kararlarıyla bir sonuç alabiliyor mu? Bankacılar dövize talepte bulunanların bunu “öyle ya da böyle” temin edeceklerini, zati bu durumun yaşandığını belirtiyorlar. Buna karşılık birtakım bankacılar, bu yolla kurları tutmak mümkün olmadığı üzere, bilakis bir tesir yaratıldığı görüşündeler. Bu kararlar nedeniyle yayılan telaş havası nedeniyle, işletmelerin bir an evvel döviz almak istediği, döviz talebinin öne çekilmesine bile neden olduğunu söylüyorlar.
Konuştuğumuz bankacılar, cari açığın global güç ve emtia fiyatları nedeniyle çok büyüdüğünü, hükümetin “Cari fazla vereceğiz” demesine karşılık bu yıl sonunda en az 40 milyar dolarlık bir cari açık gerçekleşeceğini söylüyorlar. Ödenecek dış borçlar, global finansman imkanının güzelce zorlaşmasına ek olarak artan cari açığın dövize talebi doğal olarak artırdığı görüşündeler. Hükümetin son “ucuz konut kredileri” kararı üzere, talebi artırarak ekonomiyi büyütecek yeni kararlar alması halinde cari açığın çok daha yüksek olacağı, bunun da kurlar üzerindeki baskının güzelce artmasını beraberinde getireceği kesin.
Serbest piyasaya ters bu kararlar neye yol açar?
Ekonomi siyasetlerindeki yanlışlığın hâlâ kabul edilmediğini hatırlatan bankacılar; artan kur baskısına, faiz oranlarında yüklü artırımlar yapmadan karşı koymanın giderek imkansızlaştığı görüşünde. Faiz artışından artık umutlarını kestiklerini kaydeden bir bankacı, “Belli ki yanlışa devam edilecek; her geçen gün yeni dövize erişimi kısıtlama kararı bekler olduk” dedi.
Aslında özgür piyasa iktisadının işleyişine ters olarak nitelendirilen bu kararların, Türkiye’ye borç verenleri olumsuz etkilediği üzere, içerideki döviz paniğini artırdığını rahatlıkla söyleyebiliriz. İktisat idaresi kur muhafazalı mevduat nedeniyle bozdurulan dövizler ile ihracatçı dövizlerini, şimdiye kadar kuru tutmak için harcadı ve bitirdi. Yeni bir döviz girişi ya da yüklü ölçüde swap temin edilmediği sürece, yalnızca turizmden gelecek dövizlerle artan toplam döviz talebinin karşılanması mümkün görülmüyor. Kura müdahale için harcanabilecek rezerv ölçüsünün da 30 milyar dolara kadar düştüğü biliniyor. Özetle; yeni döviz kaynağı yaratılamadığı ya da TL’nin pahasını, yani faizleri artırıp dövize talep kısılmadığı sürece, önümüzdeki günlerde kurları tutmak mümkün olmayabilir.
