Enflasyonla uğraşta havlu atan iktidar, yetersiz döviz rezervi nedeniyle frenleyemediği kurları bilerek gevşek bıraktı. Fakat gevşetilen kurun ipi, artık elden kaçmış görünüyor. Beklenenden çok daha evvel 9 TL’yi aşan dolar kurunun “Ne vakit 10 TL’yi aşacağı” konuşulmaya başladı. İktidarın iktisatta yaptığı yanlış tercihlerden birinin daha aksi teptiğini söyleyebiliriz. Berat Albayrak’ın bakanlığı sırasında, “rekabetçi kur” telaffuzuyla kur gevşetilmişti. Yükselen süratli yükselince de kamu bankaları kanalıyla müdahale edilmiş, biriktirilen döviz rezervi eritilmişti.
Sarayın planı neydi, sonucu ne oldu?
Büyüyen reaksiyonlar nedeniyle “görevden af talebi kabul edilen” Albayrak’tan sonra vazifeye gelen Naci Ağbal’ın Merkez Bankası başkanlığından alınmasından sonra tekrar misal bir tercih yapıldı. Buradaki kilit nokta, Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın “aşırı büyüme” hırsı. Erdoğan bu nedenle daima faiz indirimi istedi. Bu ısrar nedeniyle, artması gereken bir devirde faizlerin indirilmesine karar verildi. Döviz rezervleri de olmadığı için, faiz indirimi için bu defa “Kurların artması ihracatı artıracak, ithalatı pahalandıracak; böylelikle cari açık azalınca döviz gereksinimi da azalacak” argümanı ortaya atıldı. Hatta “Böylece kurlardaki bedel kaybının duracağı, enflasyonun ineceği” üzere uçuk fikirler bile ortaya çıktı.
Yabancı bankaların iddiası neydi?
Halbuki global emtia fiyatlarının arttığı, FED’in Kasım’da tahvil alımlarını azaltacağı, doların kıymet kazanacağı biliniyordu. Son günlerde bu hareket hızlandı ve tüm gelişmekte olan ülke paraları dolar karşısında bedel kaybetti. Türkiye’nin gevşek kur tercihi bu türlü bir periyoda denk gelince, TL’nin süratli paha kaybedeceği de varsayım ediliyordu. Siyasi iktidar buna karşın gevşek kur siyasetini uygulamaya soktu ve ipin ucunu elinden kaçırdı.
Kurlar haftaya zati 8.95 TL civarında yüksek bir düzeyde başlamıştı, Merkez Bankası Lideri Şahap Kavcıoğlu TBMM konuşmasında “Artan kurların bizim faiz indirmemizle ilgisi yok” deyince dolar 9 TL’yi aştı. Halbuki bu düzeylere Ekim ayı sonunda gelineceği iddia ediliyordu. Yabancı bankalar yılsonu dolar kuru iddialarını 9.3 TL’ye yükseltmişlerdi. Artık ise dolar kurunun ne vakit 10 TL’yi aşacağını konuşuyoruz. Yıl sonuna gelindiğinde artık 10 TL’nin üzerinde bir dolar kuru göreceğimiz beklentisi yüksek.
Ekonomi muharriri Erdal Sağlam
Değer kaybında Türk Lirası neden rakipsiz?
Kavcıoğlu’nun “kurun faiz indirimleriyle ilgisi olmadığı” savı ise geçersiz bir mazeretten öteye gidemiyor. Yılbaşından bu yana zati TL, tüm gelişmekte olan ülke para ünitelerine nazaran olumsuz ayrıştı; en fazla paha kaybeden 2-3 para ünitesinden biriydi. Faiz indirim kelamlarının başladığı Eylül ayından bu yana ise düzgünce hızlandı; son günlerde açık orta, en süratli bedel kaybeden para ünitesi oldu. Bırakın TL’nin dolara-Euro’ya karşı paha kaybını, TL tüm para ünitelerine karşı kıymet kaybeden bir para ünitesi oldu.
Türkiye’nin risk primini gösteren CDS’ler, faiz indirimi kelamlarının ortaya çıkmasından evvel 380’lerdeydi, son günlerde 440’ın üzerinde. Bu da hem riskteki artış rekorunun, hem de Türkiye’nin faiz indirimi üzere yanlış para siyaseti uygulayarak olumsuz ayrıştığının bir ispatı.
İhracatçılar bile şikayetçi, artık ne olacak?
Kurlardaki bedel kaybının hızlanması amaçlanan ihracat artışı için de artık büyük bir tehdit. Yüksek kurdan en fazla yarar sağlayan dokuma ihracatçılarının bile “Yüksek kur bize yararlı lakin istikrarsız daima yükselen kurlarla artık hesap yapamaz hale geldik, bizi olumsuz etkiliyor” dediklerini şahit oluyoruz. İhracattaki artışın asıl nedeninin “Pandemi sonrası acil tedarik için Avrupa’nın Türkiye’yi tercih etmesi olduğu” unutuluyor. Hem imalat sanayi sayıları hem de sanayicilerin ihracat eğilimi için yaptıkları anketler, Avrupa’dan gelen talebin yumuşadığını, ihracatta artış bir müddet daha devam etse de, bu yılki yüksek artış sayılarını artık yaşanamayacağını gösteriyor.
Kurlardaki artış şimdiye kadar ihracatçılara yaramış olsa da gelinen etapta artık ihracat için zorlayıcı bir hal aldı. Buna karşılık yüksek döviz borcu olan bölümler sıkıntı durumda. Bunların başında AVM inşaatçıları, döviz kredisi ağır kullanan turizmciler başta geliyor. Bir mühlet sonra bankacılık kısmını batık krediler nedeniyle zora sokması kelam konusu.
Kur artışları birinci olarak neye artırım getirecek?
Bunun dışında global emtia fiyatlarındaki artış ithal girdi kullanan tüm bölümlerde fahiş fiyat artışlarına neden oluyor. Bunların başında yerli üretimle ithal gübre üzere temel girdilerin temin edilemediği tarım kesiti başta geliyor.
En büyük sorun ise zati büyük artış içindeki dünya güç fiyatlarına kurlardaki süratli artış eklendiğinde yaşanan güç fiyatları çıkmazı. İktidar akaryakıtta vergiden fedakarlık edip artan fiyatları tüketiciyi yansıtmamıştı ancak Ekim’den başlayarak, vergi indirim imkanı kalmayınca, tüm akaryakıt eserlerine artırımlar gelmeye başladı. Doğalgazda yalnızca elektrik üreticileri ve sanayicilere bir ölçü artırım yapıldı, tüketicinin kullandığı doğalgaza artırım yapılmadı. Doğalgazda biriken artırım gereksiniminin yüzde 40’ı aştığı, BOTAŞ’ın artık karşılayamayacağı, bu nedenle artırımların geleceği aşikar.
Zam yapılmasa da faturayı hepimiz ödeyeceğiz
Aynı artırım furyası elektrik için de geçerli. Kuraklık nedeniyle ucuz kaynak olan hidroelektrik yerine ithal kömür ve doğalgazla elektrik üretimi artırıldı. Bu da artırım gereksinimini yeterlice büyütüyor.
Ayrıca yapılmayan artırımların da önümüzdeki devir Hazine’den, yani halkın vergilerinden karşılanacağını da unutmayalım.
Dar ve sabit gelirli kesim esasen yaşanan pandemi ve yüksek enflasyon nedeniyle sıkıntı durumda. Buna temel muhtaçlık olan akaryakıt, doğalgaz ve elektrik artırımları eklenecek, bu artırımlar “iğneden ipliğe” tüm mallarda fiyatları artıracak.
Kısacası; iktidarın yanlış kur siyaseti toplumun tüm kesitlerini vuracak, dar ve sabit gelirliyi daha da yoksullaştıracak.
Erdal Sağlam
© Deutsche Welle Türkçe
