Anayasa Mahkemesi, Devlet Denetleme Konseyi’nin (DDK) dernekleri denetlediği sırada her kademe ve rütbedeki vazifelileri açığa almasına ait yetkisini anayasaya alışılmamış bularak iptal etti. AYM; dernek kurma hakkının şahsen anayasada düzenlendiğini anımsatarak, kişi haklarıyla ilgili kararname çıkarılamayacağını kaydetti.
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçilmesinin akabinde Devlet Denetleme Şurası’nın vazife ve yetkileri 2018 yılında çıkarılan Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’yle tekrar düzenlendi. 20 Ağustos 2021’de yapılan değişiklikle ise DDK’nın yetkileri genişletilerek, konseye meslek odaları, sendikaları, kooperatifleri, birlikleri, dernek ve vakıfları da denetleme yetkisi verildi. Kontrol sırasında Küme Lideri’nin, her kademe ve rütbedeki vazifeliler hakkında vazifeden uzaklaştırma önlemi uygulayabileceği yahut bu önlemin uygulanmasını yetkili makamlara önerebileceği belirtildi.
Kararnamede, bunun için “Denetlemeler sırasında kontrolü güçleştiren yahut engelleyen davranışlarda bulunma,” “Görevde kalması halinde kamu ziyanını artıracağının anlaşılması,” “suç kanıtlarını karartılması” ve “kamu hizmetinin gerekleri istikametinden misyonu başında kalmasında sakınca görülmesi” kuralları arandı.
CHP iptal davası açtı
CHP; DDK’ya verilen yetkilerin iptali istemiyle dava açtı. Anayasa Mahkemesi, kararnamedeki “tedbiri uygulayabilir veya” ibaresinin anayasaya ters olduğuna ve iptaline karar verdi. İptal kararıyla birlikte DDK’nin kontroller sırasında direkt açığa alma yetkisi iptal edilmiş oldu. Lakin DDK, koşulları oluştuğunda misyondan uzaklaştırma önlemini yetkili makamlara önerme yetkisini ise kullanmaya devam edecek.
AYM’nin münasebetinde ne var?
Anayasa Mahkemesi’nin kararının münasebeti Resmi Gazete’de yayımlandı. Kararda, örgütlenme özgürlüğünün bir formu yahut özel bir tarafı olan dernek hakkının; kişi açısından, dernek kurma özgürlüğünün yanı sıra derneğe üye olma, derneğin aktifliklerine katılma ve mensuplarının menfaatlerini korumak üzere faaliyetlerde bulunma üzere hakları da içerdiği belirtildi. Kararda, “Dernekler ise muhakkak bir emelin gerçekleştirilmesi ya da izlenmesi için bireylerin bilgi ve çalışmalarını daima olarak birleştirdikleri, örgütlenmiş ve hukukî kişilikle donatılmış kişi topluluklarıdır. Anayasa’nın 33. hususu temel olarak dernek hakkının kullanılması sırasında kamu makamlarının keyfî müdahalelerine karşı korunmayı amaçlamaktadır” denildi.
Kararda, Anayasa’nın 108. unsuru yeterince DDK tarafından derneklerde yapılacak denetlemeler sırasında küme liderinin hususta yer alan şartların varlığı hâlinde vazifeliler hakkında uygulayabileceği misyondan uzaklaştırma önleminin, Anayasa’nın 33. hususunda yer alan dernek kurma hakkına yönelik bir sınırlama niteliğinde olduğu vurgulandı.
Bu bağlamda kuralın, kapsamı prestijiyle Anayasa’nın “İkinci Kısım İkinci Bölüm”ünde yer alan kişi hakları ve ödevleri ile ilgili düzenlemeler içerdiği anlatılan kararda, “Bu prestijle kural, Anayasa’nın 104. unsurunun on yedinci fıkrasının ikinci fıkrası uyarınca CBK ile düzenlenemeyecek yasak alan içerisinde kalmaktadır. Anayasa Mahkemesi açıklanan nedenlerle kuralın bahis bakımından yetki istikametinden Anayasa’ya muhalif olduğuna ve iptaline karar vermiştir” sözü kullanıldı.
Alican Uludağ
© Deutsche Welle Türkçe
