Türkiye’de hükümetin minimum fiyatı 2022 için yüzde 50 artırım oranıyla net 4 bin 253 lira olarak açıklamasının akabinde minimum fiyatla ilgili vergi indirimi tartışmaları başladı. Hükümet, personel ve patron temsilcileriyle tüm emekçilerin fiyatlarındaki minimum fiyata kadar olan kısımdan gelir ve damga vergilerinin kaldırılmasını karara bağlamıştı. Bu karara rağmen AKP’nin TBMM’ye sunduğu kanun teklifinde yalnızca taban fiyatla çalışanların vergi istisnasından yararlandırılması öngörüldü. Siyasi muhalefet ile emekçi ve patron temsilcilerden gelen yansılar üzerine AKP teklifte değişiklik yaptı.
Yapılan değişikliğin akabinde TBMM Plan ve Bütçe Kurulu’nda görüşülen teklif kabul edildi. Teklif, taban ücretlilerin vergi dışında bırakılmasını, başka çalışanların fiyatlarının de taban fiyatın brüt meblağı oranında vergiden muaf tutulmasını öngörüyor. Damga vergisi uygulamasında da yapılan değişikliğe paralel biçimde muafiyet düzenlemesine gidildi.
AKP geri adım attı
TBMM Plan ve Bütçe Komitesi’nde yapılan birinci gün görüşmelerinde AKP’nin sunduğu kanun teklifine muhalefet reaksiyon gösterince, AKP’liler devayı Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’la temas kurmakta buldu. Bu temaslar sonrasında alınan kararı AKP Küme Başkanvekili Mustafa Elitaş Plan ve Bütçe Komitesi’nde açıkladı. Elitaş, yeni düzenlemeyle tüm ücretlilerin, minimum fiyata kadar olan karlarının vergi dışı olacağını söyledi.
Elitaş, “Yaptığımız istişare sonucunda yeni önergeyi vekil arkadaşlarımız imzaya açtılar. Komite kabul ederse, tüm çalışanların memurlar dahil maaş ve fiyatlarını kapsayacak biçimde brüt 5 bin liraya kadar olan kısımdan vergi sıfır olacak” diye konuştu. Elitaş, bunun bütçeye toplam maliyetinin 37,6 milyar lira olacağını duyurdu.
“AKP’nin tasarım hatası”
Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanı Vedat Alım, 16 Aralık tarihli açıklamasında “Tüm personellerin fiyat gelirlerinin, taban fiyata kadar olan kısmından gelir ve damga vergileri kaldırıldı” sözlerini kullanmıştı. Fakat meclise gönderilen yasa teklifinde vergi muafiyetinden yalnızca taban fiyatla çalışanların yararlanmasının öngörülmesi, “AKP, neden bu türlü yapıyor?” sorusunu gündeme getirdi.
Kadir Has Üniversitesi İktisat Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Erinç Yeldan AKP’li Mustafa Elitaş’ın açıkladığı üzere bir maliyet düşüncesine dikkat çekerken, Cumhurbaşkanı Erdoğan başkanlığındaki iktisat idaresinin taban fiyat başta olmak üzere iktisatla ilgili her hususta evvelce yerli yerinde bir tahlil, hesap yapamadığının görülmesi gerektiğini de söyledi. Yeldan bu bahisteki müşahedelerini DW Türkçe’yle paylaşırken şöyle konuştu:
“Asgari fiyatta yüzde 50’lik bir artış yapıldı. Her şeyden evvel döviz kurlarındaki yükselişlerle birlikte enflasyon da tırmandığı için minimum fiyattaki artış da eridi gitti. Ortada bir kar yok. Ülkenin içine sürüklendiği ekonomik kriz o kadar derin ve sarsıcı ki, bunu minimum fiyatta bir-iki aylık uygunlaştırma getirecek nefes alma operasyonlarıyla düzeltmek mümkün değil. Taban fiyatın kamu maliyesine olan boyutunun da hiç gerçek dürüst çalışılmadığı ve büsbütün bir siyasi slogan ile göz kamaştırıcı bir artışın gerisine gizlenileceği planı yapıldığı, bunun da ötesinde bir iktisadi tahlilin kelam konusu olmadığı anlaşılıyor. Burada AKP’nin bir tasarım yanlışı yaptığı açıkça görülüyor.”
“Asgari fiyatlı sayısı artıyor”
Yeldan; minimum fiyatla ilgili düzenleme yapılırken sendikaların görüşünün sorulmadığı istikametindeki tenkitleri de hatırlattı. Devrimci Personel Sendikaları Konfederasyonu’nun (DİSK) taban fiyat çalışması yakından incelendiğinde taban fiyatta gelinen noktadaki çelişkilerin açıkça görüleceğini anlatan Yeldan, Türkiye’de taban fiyat ve altında fiyatla çalışan insan sayısının 6 milyon 300 bin olduğunun dikkate alınması gerektiğini söyledi.
Yeldan, “Türkiye’nin çalışan nüfusunun yüzde 50’si, yani 9 milyon 700 bin kişi minimum fiyatlı ve bunun yalnızca yüzde 20’si kadar fazlası taban fiyatın çok az üzerinde fiyata çalışıyor. Özel kesimde çalışanların yüzde 70’i minimum fiyatlı. Siz, vergi indirimi dahil gerçek düzgün düzenleme yapmazsanız kaçınılmaz olarak patronu kontrol dışı yollara, kayıt dışı emekçi çalıştırmaya itersiniz. Hükümetin vergilendirmenin de ötesinde bu kayıt dışılık konusunda ne üzere tedbirler alacağını açıklaması lazım. Zira Türkiye’de taban fiyatlı sayısı artıyor” eleştirisi getirdi.
“Anayasaya tersliğin önlenmesi gerekiyordu”
Bilkent Üniversitesi İktisat Kısmı’ndan Dr. Burcu Aydın Özüdoğru, minimum fiyatla kontaklı vergi istisnasına ait düzenlemenin TBMM Plan ve Bütçe Kurulu’nda değiştirileceği öngörüsünde bulunmuştu. Bu öngörüsünde haklı çıkan Özüdoğru, DW Türkçe’ye “Devletin temel misyonu yurttaşlara gelir adaleti sağlamaktır. Yalnızca taban ücretlilerin gelir vergisinden istisna olmasıyla efektif olarak minimum geçim indirimi düzeneği da ortadan kalkacaktı. Bu da anayasaya terslik durumu yaratacaktı” değerlendirmesinde bulundu.
Özüdoğru; bu anayasaya karşıtlık durumuna şöyle açıklık getirdi:
“Vergi muafiyeti yalnızca taban fiyatlı için geçerli olsaydı, taban geçim indirimi sistemi minimum fiyatın üzerinde gelir alanlarda devam edeceği için ortaya şöyle bir tezatlık çıkacaktı: Devlet en düşük kümede ek sübvansiyon yapmazken, fiyatı artanlarda daha yüksek seviyede sübvansiyon yapmış olacaktı. Bu da anayasaya karşıtlık durumu oluşturacaktı. Taban geçim indirimi sistemiyle en alt seviyede gelir alanlara yardımda bulunmamış olup, daha yüksek gelir alanlara yardımda bulunmuş olacaktı. Ayrıyeten; bakmakla yükümlü oldukları çalışmayan eş ve çocuk sayısına nazaran bir farklılaştırma yapmayarak da çalışanların tıpkı fiyata tabi olmasını sağlayarak da tekrar adaletsizliğe sebep olacaktı.”
Asgari fiyat 280 dolara geriledi
Dr. Özüdoğru, minimum fiyatla ilgili “Kazananlar-Kaybedenler” başlıklı tahlil çalışmasında taban fiyattaki yüzde 50’lilik artışın hükümetin argüman ettiğinin tersine topluma refah getirmeyeceği öngörüsünde de bulunuyor. Tahlilinde satın alma gücü açısından emekçinin rastgele bir çıkarı olmadığını anlatan Özüdoğru, “Bekar bir taban ücretlinin 2021 Ocak ayında aldığı net 2 bin 825 lira, 2021 Ocak ayında yaklaşık 380 dolar idi. Halbuki 2022 yılında alınması beyan edilen 4 bin 253 lira 40 kuruş, 16 Aralık kapanış kuru prestijiyle, 280 dolara gerilemiş oldu” sözlerini kullandı.
Özüdoğru’nun çalışmasına nazaran taban fiyat üzerindeki vergi yükünün kaldırılmasının patrona tesiri, çalışanın uygar durumu ve çocuk sayısına nazaran, yaklaşık yüzde 1 ila 4 puan ortasında olacak. Örneğin bekar bir çalışana ödenecek 4 bin 253 lira 40 kuruşa karşılık SGK ve işsizlik sigorta primleri ile birlikte patrona maliyet 5 bin 879 lira 70 kuruş olacak. Bu da 2021 yılında 4 bin 203 lira 56 kuruş olan toplam maliyette yüzde 40 oranında bir artışa denk geliyor. Özüdoğru, “İşveren üzerindeki yükün artması nedeniyle kayıtlı istihdamda mümkün bir azalma, çalışana gelir yahut toplumsal teminat kaybı riskini getirir” değerlendirmesinde bulundu.
Hilal Köylü / Ankara
© Deutsche Welle Türkçe
