Avrupa Kurulu’nun icra organı olan Bakanlar Komitesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) 22 Aralık 2020 tarihli Demirtaş kararındaki “derhal özgür bırakılmalı” kararını hatırlatarak, o günden bu yana Türk makamlarına yapılan davetlerin sonuçsuz kaldığına işaret etti. Bakanlar Komitesi, Demirtaş’ın derhal özgür bırakılması talebine yer verilen bir orta karar aldı.
Kararda, Demirtaş’ın mevcut tutukluluk halinin AİHM kararı kapsamına girmediğine dair Türk hükümeti tarafından savunulan tezin AİHM’nin kendisi ve AİHM kararlarının infazını denetleyen Bakanlar Komitesi tarafından incelenip reddedildiği bildirildi. Anayasa Mahkemesi’nin Demirtaş’ın ferdi başvurusunu en kısa müddette ve AİHM kararları çerçevesinde sonuca bağlaması istendi. Türk makamlarından “Demirtaş’ın derhal özgür bırakılmasını sağlamaları” talep edildi.
Bakanlar Komitesi bu orta karar sonrası Demirtaş evrakını Mart 2022’deki AİHM gündemli toplantıda tekrar ele alacak. Komite bu yıl mart ve eylül aylarında mevzuyu görüşmüş, lakin Demirtaş’ın hür bırakılması için Ankara’ya yaptığı davetler sonuçsuz kalmıştı.
AİHM Demirtaş kararı ne diyor?
AİHM’nin 17 yargıçlı Büyük Dairesi tarafından alınan kararda, HDP’nin eski genel lideri Demirtaş’ın, Anayasa değişikliği ile dokunulmazlığının kaldırılması sonrasında tabir özgürlüğü kapsamında kalan açıklamaları nedeniyle tutuklanması, tutukluluk sürecinin kâfi münasebet olmaksızın uzatılması ve bu sürecin referandum ve Cumhurbaşkanı seçimi sırasında da devam etmiş olmasını Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi’nin (AİHS) “özgürlük ve güvenlik,” “ifade özgürlüğü” ve “serbest seçim” haklarıyla ilgili unsurlarına alışılmamış buldu.
Demirtaş’ın tutuklu olmasının “çoğulculuğu bastırma ve demokratik toplum kavramının özünde yer alan siyasi tartışma özgürlüğünü sınırlama tarafında ağır basan bir emel izlediğinin her türlü makul kuşkunun ötesinde tespit edildiği” sonucuna varan AİHM, Sözleşme’nin “haklara getirilen kısıtlamaların sınırlandırılması”yla ilgili 18’inci hususunun ihlaline de hükmetti. Demirtaş’ın tutukluluk halinin devamının, uğradığı hak ihlalini sürdüreceğini, bunun da Türkiye’nin AİHM kararlarına uyma yükümlülüğünü ihlal edeceğini belirtip, “derhal hür bırakılmasını” kararlaştırdı.
Kavala belgesi örnek olacak
Kavala ve Demirtaş evrakları Türkiye’nin genel olarak Avrupa ile, bilhassa de 1949’dan bu yana üyesi olduğu Avrupa Kurulu ile siyasi münasebetlerinde öncelikli gündem haline gelmeye başladı. Osman Kavala belgesinde bugün Bakanlar Komitesi önünde yaşananların önümüzdeki aylarda Selahattin Demirtaş için yaşanma mümkünlüğü yüksek.
AİHM kararlarının infazını denetleyen Bakanlar Komitesi, 2 Aralık Perşembe günü Strasbourg’da oyladığı bir orta kararla, AİHM’nin Osman Kavala kararı uygulanmadığı için Ankara’ya karşı ihlal süreci başlatma niyetinde olduğu konusunda resmi bildirimde bulundu. Komite, Kavala hür bırakılmazsa 2 Şubat 2022 günü yapacağı toplantıda bu tarafta resmi bir karar açıklayacak. İhlal sürecinin kilit aktörü pozisyonundaki AİHM, daha evvel kendisi tarafından alınan Osman Kavala kararının yerine getirilmediği tespitinde bulunursa, Bakanlar Komitesi Ankara’ya karşı yaptırım kararları alabilecek.
Kavala oylaması
Kavala kararı Komiteyi oluşturan 47 ülkeden 35’inin oyuyla alındı. Türkiye, Azerbaycan ve Macaristan karar aleyhinde oy kullanırken, Rusya, Ukrayna, Romanya, Moldova, Sırbistan, Arnavutluk ve Gürcistan “çekimser” kaldı. Polonya ve Bosna-Hersek ise oylamaya katılmadı. Tüm üyeleri tıpkı vakitte Avrupa Kurulu üyesi olan Avrupa Birliği’nin üç fire (Macaristan, Polonya, Romanya) vermesi gözlerden kaçmazken, Almanya’nın Kavala evrakında etkin rol oynadığı gözlemlendi.
“Liberal ve liberal olmayan demokrasiler”
Kavala evrakının Türkiye ötesi boyutları da var. Kimi gözlemciler bu durumu, büyük Avrupa ailesini oluşturan Avrupa Kurulu içinde “liberal demokrasiler” ve “liberal olmayan demokrasiler” bölünmesi olarak pahalandırıyor. Kavala evrakıyla ilgili oylamada aleyhte oy kullanan, çekimser kalan ve oylamaya katılmayan ülkelerin ortak paydası AİHM önünde haklarında en fazla dava başvurusu bulunan devletler olmaları. AİHM gündeminde şu anda 70 binden fazla dava başvurusu bulunuyor. Rusya, Türkiye, Ukrayna, Romanya, Polonya, Sırbistan ve Azerbaycan’dan gelen müracaatların AİHM’nin toplam iş yükünün yaklaşık yüzde 80’ini oluşturuyor. Birebir ülkelerin birden fazla Avrupa Kurulu Parlamenter Meclisi’nin kontrol sürecine de tabiler.
Avrupa Kurulu üyesi devletler, taraf oldukları AİHS gereği AİHM kararlarına uymakla yükümlüler. Bağlayıcı olan bu kararların yerine getirilmemesi durumda tüm AİHS ve AİHM sisteminin çökme riski bulunuyor.
Kayhan Karaca / Strasbourg
© Deutsche Welle Türkçe
