“Dezenformasyon yasası” olarak bilinen ve Basın Kanunu ile kimi kanunlarda değişiklik öngören kanun teklifi Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Adalet Komitesi’nde tartışmalar eşliğinde kabul edildi.
Teklifin önümüzdeki hafta TBMM Genel Heyeti’ne gelmesi bekleniyor. Düzenleme yasalaştığında “halkı kaygı, panik ve tasaya sevk etmek ya da kamu barışını bozmak hedefiyle aldatıcı bilgiyi alenen yayma” aksiyonu, cürüm kapsamına alınacak. Bu cürmü işleyenler için 1 yıldan 3 yıla kadar mahpus cezası öngörülüyor.
Siber hukuk uzmanı Yaman Akdeniz, binlerce kişinin toplumsal medyadaki paylaşımları nedeniyle yargılanabileceği ihtarında bulundu. Yeni düzenleme ile “ülkemizde yeni bir boyutta endişe iklimi oluşturacak” diyen Akdeniz’e nazaran yasa gereği toplumsal medya platformlarından kullanıcı bilgisi talep edilebilecek ve anonim hesaplara ulaşılabilecek. Pekala düzenleme ne manaya geliyor? Yaman Akdeniz, kanun teklifi ile ilgili DW Türkçe’nin sorularını yanıtladı.
DW Türkçe: Hukukta “yanıltıcı bilgiyi yayma“ üzere bir cürüm tarifi olabilir mi? Teklifte, bilhassa de mahpus cezası öngören unsur tam olarak ne manaya geliyor?
Yaman Akdeniz: Kamuoyunda dezenformasyon cürmü olarak uzun vakittir tartışılan ve önümüze ‘halkı aldatıcı bilgiyi’ alenen yayma kabahati olarak çıkan unsur Meclis’te kurullardan geçti. Teknik olarak bu hatanın ne manaya geldiğine baktığımız vakit tanımlamasında sadece ‘halk ortasında kaygı, endişe yahut panik yaratmak’ saikiyle denilmiş. Sonlu bir bilgi çizilmiş aslında. Ülkenin iç ve dış güvenliği, kamu sistemi ve genel sıhhatiyle ilgili gerçeğe muhalif bir bilginin paylaşılması durumunda. Ve doğal halk ortasında telaş, endişe yahut panik yaratmak saikiyle paylaşılmış olması gerekiyor. Tıpkı vakitte tehlike kabahati olarak tanımlanmış. Yani ‘kamu barışını bozmaya elverişli halde alenen yayan bireyler bir yıldan üç yıla kadar mahpus cezasıyla cezalandırılır’ denilmiş. Buradan birçok sorun tespit etmek mümkün. Zira gerçeğe karşıt bir bilgi olup olmadığı değerlendirmesi kim tarafından yapılacak. Natürel ki, kıymetlendirme öncelikle cumhuriyet savcılıkları tarafından yapılacak. Gerisinden şayet iddianame hazırlanırsa yargı makamları yani mahkemeler bunun değerlendirmesini yapacak.
Düzenleme bu haliyle ne üzere sakıncalar doğurur, ne cins sonuçlara yol açar?
O kadar geniş tanımlanmış ki; halk ortasında tasa, kaygı yahut panik duyan vatandaşlar ‘endişelendim’ diyen vatandaşlar, internette muhalif kesim tarafından yahut gazeteciler tarafından yapılmış haber ve içerikleri cumhuriyet savcılıklarına sıklıkla şikayet edecekler. Kaldı ki savcılıklar tarafından resen soruşturmalar başlatılacak. Münasebetiyle 2023 seçimlerine yanlışsız yaklaşırken yüzlerce hatta binlerce kişi bu yeni hata tiplemesinden soruşturulmak yahut yargılanmak ile karşı karşıya kalacak. Doğal ki bu geniş tanımlamanın yapılmış olması, ülkemizde yeni bir boyutta endişe iklimi oluşturacaktır.
Hangi haberler ya da içerikler “kamu barışını bozmaya“ yönelik olarak kıymetlendirilebilir? Örnek verebilir miyiz? Bunun ucu nereye kadar gidebilir?
Türkiye özelinde vatandaşların rahatsız olduğu her türlü içerik yahut halk ortasında infial yarattığı tez edilen olaylar kamu barışını bozmaya elverişli olacaktır. Hasebiyle aslında bir taraftan yüksek bir kriter konulmuş gözükse dahi toplumsal medyada sıklıkla gördüğümüz üzere vatandaşların her türlü içerikten yahut hoşlanmadıkları haberden rahatsız olmaları mümkün ve natürel ki ‘biz bundan tasa duyduk. Ortamızda endişe yahut panik yaratıldı’ denebilir. ‘Enflasyon yüzde 150 olacak’ denildi yahut ‘Dolar sene sonunda 30’a çıkacak’ denildi üzere açıklamalar yaptığınızda spekülatif açıklamalar yaptığınız yahut gerçeğe karşıt bilgi paylaştığınız tez edilerek en azından hakkınızda çarçabuk kabahat duyurusunda bulunmak mümkün olacak. Ve bundan sonra siz bu tezler karşısında aylarca kendinizi savcılık makamlar karşısında yahut mahkemelerde savunmak durumunda kalacaksınız. Ve hasebiyle söz ve basın özgürlüğünüz kısıtlanmış ve bir nebze de doğal otosansüre itilmiş olacaksınız. Zira bu tehlikeyle karşı karşıya kalan gerek gazeteciler gerek basın mensupları, gerek olağan vatandaşlar, sade vatandaşlar, otosansür uygulamaya başlayacaklar, zira aksi takdirde yargılanmaları yahut soruşturulmaları kelam konusu olacaktır. Ben bunu söylediğim için bile, bu tezde bulunduğum için dahi bu unsur meclisten geçtikten sonra soruşturulmam yahut yargılanmam kelam konusu olacaktır. Ben bu bahiste çalışan bir uzman olarak kendi birikimim dahilinde ve alışılmış ki başka uygulamaları da bilen kişi olarak bunu öngörebiliyorum. Fakat öngördüğünüz bir şeyin gerçek bilgi olmadığını söyleyebilecekler.
Gerçek olduğu bilinen bir bilgi dahi, bu kapsamda kıymetlendirilebilir mi?
Bir örnek vermek gerekirse Türkiye’de binlerce kişi cumhurbaşkanına hakaret kabahatinden soruşturuluyor ve yargılanıyor. Ve resmi istatistikler de Adalet Bakanlığı tarafından açıklanıyor. Ancak resmi bilgiler elimizde olmasına karşın sayın cumhurbaşkanı çıkıp Türkiye’de o denli bir şey yok diyebiliyor dış basında. Münasebetiyle buradaki sorun hangi bilginin gerçek olduğuna kim ne formda karar verecek. Burada da alışılmış Türkiye’deki yargı organlarının bağımsızlığı da sorgulanacaktır diye düşünüyorum.
Teklif yasalaştığında toplumsal medya kullanımını nasıl etkileyecek?
5651 sayılı kanun ve internet kanununda yapılacak değişikliklerle toplumsal medya platformlarından bilhassa anonim hesaplardan yapılan paylaşımların kimler tarafından yapıldığını anlamak için bilgi talep edilecek. Toplumsal medya platformları bu bilgileri makamlarla paylaşmazsa cezalandırılacak. Hatta Türkiye’den erişimleri kısıtlanabilecek.
VPN kullanılsa dahi toplumsal medya platformları, bu şahısların bilgilerini yetkili makamlara verebilecek mi?
Türkiye’de yumurta hesap dediğimiz yahut farklı isimler kullanılarak yani insanların kendi isimlerini kullanmadan oluşturdukları hesapların irtibat bilgileri toplumsal medya platformlarının elinde var. En azından elektronik posta adresleri yahut kullandılarsa telefon numaraları olduğu için bunların VPN kullanılsın yahut kullanılmasın kim olduklarının tespit edilmesi mümkün olacaktır toplumsal medya platformları bakımından. Lakin natürel toplumsal medya platformlarının bu bilgileri bugüne kadar pek de paylaşmadıklarını Türk makamları bilmekle bir arada bundan sonraki süreçte ve bilhassa Türkiye’de kurmuş oldukları şirketler ve o şirketlerde vazifeli bireyler aracılığıyla bu bilgilerin talep edilmesi kelam konusu olacaktır.
Sosyal medyada suça mevzu olan paylaşımı retweet yapan, alıntılayan şahıslar de mi cürüm işlemiş olacak?
TCK’ya eklenecek olan hususta ‘açıkça alenen yayan kimse’ denilmiş. Hasebiyle aslında bu tip içerikleri yalnızca birinci paylaşan şahıslar değil, birebir vakitte yayan, münasebetiyle toplumsal medyada beğenen yahut paylaşan şahıslar, hatta o bireyler hakkında açılan soruşturmalara reaksiyon gösteren ve yargılananlar hakkında ‘bu kadar da olmaz’ yansısı gösterenlerin de şayet o içerikleri paylaşması kelam konusu olursa yargılanmaları kelam konusu olacak. Bu da keyfiyete müsaade veren sistem olacaktır. Bu da natürel endişe iklimini ve otosansürü tetikleyecek bir yapıya işaret etmektedir.
Eylemin örgütlülük halinde yapıldığı tespit edilirse cezası yarı oranında artırılacak. Örgütlülük halinde yapılıp yapılmadığı tespit edilebilir mi?
Türkiye’de olağan örgüt dediğiniz vakit tam olarak ne manaya gelmediği yahut işte OHAL sürecinde biz irtibat, iltisak üzere kavramları da Türk hukukunda görmüş olduğumuz için burada da tekrar natürel geniş tanımlanmış ve keyfiyete müsaade veren bir durumla karşı karşıyayız. Zira kanun hususunun ikinci paragrafında bir örgütün faaliyeti çerçevesinde bir paylaşım yapıldığı argüman edilirse o vakit cezanın yarı oranda artırılması kelam konusu olacak. Hasebiyle birlikte düşündüğümüzde bunlar hükümetin 2023 seçimlerine hazırlığı ve münasebetiyle oluşturulacak endişe iklimiyle hükümete yönelik tenkitleri azaltmak, devam eden tenkitleri ise cezalandırmak emelinde olduğunu değerlendirmekteyim.
