Türkiye’de son yıllarda artan anti-demokratik uygulamalar nedeniyle AB ile münasebetler çıkmaza girerken, üyelik süreci de fiilen rafa kalktı.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, insan haklarına hürmet, çoğulcu demokrasi ve hukuk devletinin gerilemesine yol açan siyasetleri, Türkiye’yi AB üyelik gayesinden uzaklaştırırken, Avrupa ülkeleriyle siyasi bağlar de zora girdi.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) Osman Kavala’nın tahliye edilmesi kararını uygulamamakta direnmesi Türkiye’yi, Avrupa Kurulu’nda oy hakkının ya da üyeliğinin askıya alınmasından, üyelikten çıkarmaya kadar gidebilecek bir yaptırım süreciyle karşı karşıya getirdi.
Avrupa başşehirlerinde Seyahat davasının tek tutuklusu olan Osman Kavala, Türkiye’de sivil toplumun “sistematik” olarak kriminalize edilmesinin örneklerinden biri olarak görülüyor.
Sivil toplum ve muhalefet üzerindeki baskı ve hak ihlallerinin önemli ve daima bir nitelik kazanması, Türkiye’nin AB ile bağlarında de keskin bir yol ayrımı kaygısını artırıyor.
Bununla birlikte, “Türkiye Erdoğan’dan ibaret değil” telaffuzunun sıklıkla lisana getirildiği Avrupa başşehirlerinde, yeni bir iktidarla demokratik ıslahat sürecinin yine canlanabileceği umudu korunuyor.
Avrupa başşehirlerinde Kavala, Türkiye’de sivil toplumun “sistematik” olarak kriminalize edilmesinin örneklerinden biri olarak görülüyor.
Bağlar sivil toplum ile güçlendirilebilir mi?
Almanya’nın saygın fikir kuruluşlarından Siyaset ve Bilim Vakfı (SWP) bünyesindeki Berlin merkezli Uygulamalı Türkiye Araştırmaları Merkezi’nin (CATS) yayımladığı yeni bir raporda, bu kritik süreçte, AB ile Türkiye ortasında, gençler ve sivil toplumlar ortasında diyaloğun güçlendirilmesi gerektiğine dikkat çekildi.
Akademisyenler Bezen Balamir Coşkun, Cihan Dizdaroğlu, Dimitrios Triantaphyllou tarafından kaleme alınan makalede, Avrupa ile Türkiye ortasında toplumlar ortasında yanlış anlamaların önlenmesi, önyargıların giderilmesi, karşılıklı anlayışın geliştirilmesi için bu çeşit programların kıymetli katkılar sağladığına işaret edildi.
Raporda, bilhassa son devirde krizlerle birlikte karşılıklı güvensizliğin arttığı, halklar ortasında inancın tekrar inşası için de sivil toplum diyaloğunun kilit ehemmiyet taşıdığı belirtildi.
Rapor, CATS’ın, “Avrupa Güvenliği için hem partner hem sorun olarak Türkiye” isimli projesi kapsamında hazırlandı ve “Gençlik ve sivil toplum ortasında diyalog ve inanç inşası” başlığıyla yayımlandı.
“Güçlü bir sivil toplum var”
Raporu kaleme alan memleketler arası münasebetler uzmanlarından, İzmir Siyasetler Merkezi Koordinatörü Doçent Dr. Bezen Balamir Coşkun, DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede, “AB ile Türkiye alakaları, son yıllarda daima krizlerle gündemde yer alıyor. Lakin daha düzgün bir gelecek umudu varsa, ki bu var, bu nüve, gençlik, sivil toplum ortasında olan diyalogdan ortaya çıkacak ve gelişecek” dedi.
Türkiye’de güçlü bir sivil toplum olduğunu vurgulayan Balamir Coşkun, “Türkiye’de konjonktür ne olursa olsun, ne kadar baskı görürse görsün yılmayan dirençli bir sivil toplum yapısı var. Bilhassa AB’den ve öbür memleketler arası kuruluşlardan gelen dayanaklar değerli bir kaynak oluşturuyor. Bu yüzden sivil toplum genelinde ve gençlik çalışmaları özelinde bu çalışmaların muhakkak desteklenmesi gerekiyor” değerlendirmesini aktardı.
“Destek artırılmalı”
Ancak son yıllarda Türkiye’nin AB’den uzaklaşmasına yol açan siyasi gelişmeler AB’nin, üyelik müzakereleri kapsamında sağladığı IPA isimli iştirak öncesi mali yardımlarda kesintiye gitmesini beraberinde getirdi.
Müzakere sürecinin artık fiilen askıda olması, son gelişmeler ışığında da resmen durdurulması ihtimalinin bulunması, sivil toplum ve gençlik projelerine sağlanan takviyeyle ilgili telaşa yol açıyor.
AB’nin bu mali kaynaklarda gittiği kesintilerden en çok sivil toplum ve gençlik programlarının etkilendiğine dikkat çeken Balamir Coşkun ise şunları söyledi:
Dr. Bezen Balamir Coşkun
“Dünyanın pek çok ülkesine olduğu üzere Türkiye’de de şayet hükümet yanlısı bir sivil toplum örgütü değilseniz çok yalnız kalabiliyorsunuz. Bu nedenle sivil toplumun Türkiye’nin demokratikleşmesi alanında yaptığı çalışmaların AB fonlarıyla desteklenmeye devam edilmesi, hatta cesaretlendirici düzeyde artırılması gerekiyor.”
AB-Türkiye bağlarındaki tansiyonlara karşın tarafların pek çok alanda birlikte çalışmalarını gerektirecek ortak çıkarları da bulunduğuna işaret eden Balamir Coşkun, değerlendirmesini şöyle tamamladı:
“Ne AB Türkiye’ye ne Türkiye AB’ye sırtını dönebilir. 60’lı yıllardan bu yana, güç, inişli çıkışlı devirler yaşanmış olsa da her iki tarafta da, hem akademide hem sivil toplumda hem de bürokraside, bağlantıların devam etmesi için canla başla çalışan beşerler var. Bunlar göz gerisi edilemez, edilmemelidir.”
“Siyasi momentum gelene kadar dayanak artırılmalı”
Önerdiğimiz linkler
“Türkiye’de bir idare krizi olduğu çok açık”
Almanya’dan çarpıcı Türkiye raporu: Kurumlar felce uğratıldı
Adar: “Türkiye’de iktidarı bırakmamaya kararlı bir idare var”
Scholz periyodunda Almanya-Türkiye ilgileri nasıl şekillenecek?
Türkiye-AB bağlantılarını yakından takip eden isimlerden olan Avrupa Parlamentosu (AP) Türkiye Forumu Genel Sekreteri Laura Batalla Adam da siyasi tansiyonların süreceğine işaret etti, buna karşın AB ve üye ülkelerin, Türkiye ile sivil toplum ve gençlik programlarına takviyesini güçlendirerek sürdürmesi gerektiğini söyledi.
Demokrasideki gerileme nedeniyle Türk Hükümeti’ne sağlanan IPA fonlarının kesintiye uğradığını, AB’nin mali kaynakların bir kısmını direkt sivil topluma aktarmaya yöneldiğine işaret eden Batalla Adam, “Bu yolla bir istikrar sağlanmaya çalışıldı. Fakat ne yazık ki sağlanan kaynaklar azaldı. Tansiyonlardan kaynaklı bu kesinti sivil toplumu da olumsuz etkiledi ve artık daha fazla kesintiye gidilmemesi büyük ehemmiyet taşıyor” dedi.
Türkiye’nin AB’nin gençlik, inovasyon, araştırma ve geliştirme üzere pek çok programında yer aldığını, bu alandaki işbirliği ve diyalog uğraşlarının artırılması gerektiğini vurgulayan Batalla Adam, kelamlarını şöyle tamamladı:
“Siyasi bahislerin görüşülmesi için uygun siyasi momentum gelene kadar, sivil toplum temaslarının, karşılıklı ziyaretin, gençlik değişim programlarının güçlendirilmesi gerekiyor. Ne yazık ki koronavirüs salgını da karşılıklı ziyaret ve temasları etkiledi lakin zahmetlere karşın bunların sürdürülmesi büyük ehemmiyet taşıyor.”
“Değişim içeriden gelecek”
Türkiye’de artan otoriterleşme en çok sivil toplum aktörlerini etkiliyor. Türkiye-AB ilgileri ve AB’nin sivil topluma dayanağı alanında çalışmalar yürüten Dr. Özge Zihnioğlu, bu nedenle sivil toplum aktörlerinin direncinin güçlendirilmesi gerektiğini söyledi.
Liverpool Üniversitesi Siyaset Kısmı’ndan Zihnioğlu, Türkiye’deki mevcut periyodun geçeceğine olan inancını vurgulayarak, “Türkiye’de demokrasi ve insan hakları alanındaki değişim içeriden gelecek. Dışarıdan sivil toplumu ya da farklı aktörleri destekleyerek değişimin gelmesi mümkün değil. Bu nedenle sivil toplum desteklenmeli derken kastettiğim şey, otoriterlik periyodunda bir değişim olana kadar, ki olacak, o an gelene kadar sivil toplumun ayakta durabilmesi için direncinin artırılmasına dönük dayanak verilmeli” görüşünü aktardı.
Dr. Özge Zihnioğlu
İnsan kaynağı çıkışı büyük kayıp
Türkiye’de bilhassa hak temelli sivil toplum kuruluşlarında çalışmanın artık bir risk olarak algılanmaya başlandığını, bu kümelerde son devirde kıymetli bir insan kaynağını çıkışı olduğuna işaret eden Zihnioğlu, “Uzun müddette yetişen, birikim ve deneyime sahip, kurumsal hafızası olan insanların öteki yerlerde iş aramaya başlaması, sivil toplum için çok büyük bir sorun ve kayıp. Bu insanların tutunabiliyor olması gerekiyor” dedi.
AB’nin projelere takviye verdiğini fakat hak temelli örgütlerin mevcut konjonktür nedeniyle artık projeleri hayata geçirmekte zorlanabildiğine işaret eden Zihnioğlu, “Bu süreçte sivil toplum örgütleri ya da bağımsız medya kuruluşlarının sürekliliklerini sağlayabilmeleri ve insan kaynağı yetiştirebilmesi için kaynak sağlanmalı” diye konuştu.
‘Diyalog teşvik edilmeli’
Zihnioğlu ayrıyeten cumhurbaşkanlığı hükümet süreci ile birlikte sivil toplumun siyaset imal sürecine tesirinin azaldığına işaret ederken, “Meclis siyaset üretim sürecinde fonksiyonsuz hale gelince, sivil toplumun tesir alanı azaldı. Bu nedenle AB, farklı altyapı projeleri için kamu kurumlarına mali kaynak sağlarken, daha geniş tabanlı, sivil toplumun tekrar siyaset üretim sürecine dahil edilmesini sağlayacak kriterleri koşul koşabilir. Bu, kamu kurumu çalışanları ile sivil toplum ortasındaki önyargıların giderilmesini sağlayacak diyalog platformlarının oluşmasını da sağlayabilir” dedi.
Son devirde farklı alanda çalışan sivil toplum kuruluşları ile mahallî idareler, siyasi partiler ve odaların daha sık bir ortaya geldiğini gözlemlediğini söyleyen Zihnioğlu, AB’nin sağladığı fonlarla bu diyaloğu daha da teşvik edebileceğini kaydetti.
Halen bakanlıklarda, kamu kurumlarında özveriyle çalışan bürokratlar olduğunu, Türkiye’nin kazanılması için kamu kurumları ile sivil toplum kuruluşlarının diyaloğunu teşvik edecek süreçler öngörülmesi gerektiğini vurgulayan Zihnioğlu, fonların politize olmasına yol açacak adımlardan da mümkün mertebe kaçınılması gerektiğini vurguladı.
Özge Zihnioğlu, “AB fonlarının tahsisinde Türkiye’de AB Başkanlığı üzere Türkiye’deki kamu kurumlarının bir biçimde bu fotoğrafın içinde olması sağlanmalı” dedi.
7 Aralık 2021’de koalisyon mukavelesini imzalayan SPD, Yeşiller ve Hür Demokratlar, bu kontratta Türkiye’deki sivil toplum ile ilgilerin güçlendirilmesine vurgu yaptı.
Almanya da dayanağını artıracak
Bu ortada Aralık ayında vazifeye başlayan yeni Alman Hükümeti de Türkiye’de gençler ve sivil toplumun güçlendirilmesine takviyesini artırmayı hedefliyor.
Sosyal Demokrat Partili (SPD) Olaf Scholz başbakanlığında, Yeşiller ve Hür Demokratların iştirakiyle kurulan koalisyon hükümeti bu amacına, koalisyon kontratında yer verdi.
Sözleşmede, Türkiye’deki sivil toplum ile alakaların güçlendirilmesine vurgu yapılmış, “Demokrasi, hukukun üstünlüğü, insan, bayan ve azınlık hakları büyük ölçüde kısıtlandı. Bu nedenle iştirak müzakerelerinde fasıl kapatmayacağız ve yenisini açmayacağız. AB-Türkiye Diyalog Gündemini canlandıracağız, sivil toplum ile diyaloğu, gençlik değişim programlarını genişleteceğiz” denilmişti.
Değer Akal
© Deutsche Welle Türkçe
