Elektrik fiyatlarına yapılan artırımlarla birlikte İstanbul’da bulunan Garip Dede Cemevi’ne “ticarethane” tarifesi uygulanarak 30 bin liralık fatura gönderilmesi, Alevileri ayağa kaldırdı. Alevi örgütleri, reaksiyon olarak faturaları ödememe kararı aldı. Türkiye, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin kararına karşın şimdi cemevlerini ibadethane olarak tanımadı ve elektrik faturası ödenmesinden muaf tutmadı. Pir Sultan Abdal Kültür Derneği (PSAKD) Genel Lideri Gani Kaplan, kendilerine bağlı cemevlerinin devlete 12 milyon TL elektrik borcu olduğunu belirterek, sorunun cemevelerinin ibadethane olarak kabul edilmesiyle çözüleceğini vurguladı. Mevzuyu gündeme getiren Garip Dede Dergahı İdare Heyeti Lideri Celal Fırat ise, cemevlerinin ticarethane değil ibadethane olduğunu belirterek, öteki ibadethanelerle eşit halde haklar tanınmasını istedi.
Elektrik fiyatlarının arttığı bir devirde İstanbul Küçükçekmece’de bulunan Garip Dede Kültür ve Cemevi Derneği’ne 30 bin 60 TL elektrik ve 11 bin 847 TL’lik doğal gaz faturası gelmesi tartışma yarattı. Faturayı gönderen CK Boğaziçi Elektrik şirketi, Garip Dede Cemevi’ni ibadethane olarak değil, ticarethane statüsünde kabul etti. Garip Dede Dergahı İdare Heyeti Lideri Celal Fırat ise Alevi Dernekleri Federasyonu olarak bu faturaları ödemeyeceklerini belirterek, yargıya başvuracaklarını açıkladı.
Peki, Cemevlerine yüklü ölçüde gelen elektrik faturası sorunun temelinde ne yatıyor?
2002 yılında çıkarılan 4736 sayılı Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Ürettikleri Mal ve Hizmet Tarifeleri ile Kimi Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’un birinci unsuruyla, kamu kurum ve kuruluşlarının üretilen mal ve hizmet bedellerinde rastgele bir kişi yahut kuruma fiyatsız yahut indirimli tarife uygulayamayacağı kuralı getirildi.
Garip Dede Dergahı Cemevi
İbadethane listesinde Cemevleri yok
12 Nisan 2002 tarihinde Bakanlar Şurası tarafından “2002/4100” sayılı kararla, elektrik abonesi kişi ve kuruluşlarından kimlerin düzenlemeden muaf tutulacağı belirlendi. Bu kapsama ibadethaneler de alındı. Kararda, ibadethaneler sayılırken cami, mescit, kilise, havra ve sinagog yer aldı.
2008 yılında değişiklik yapılan Elektrik Piyasası Kanunu’na eklenen süreksiz 17. unsurla “toplumun ibadetine açılmış ve fiyatsız girilen ibadethanelere ait aydınlatma sarfiyatları ise Diyanet İşleri Başkanlığı bütçesine konulacak ödenekten karşılanır” kararı getirildi.
Ancak Alevilerin yıllardır talep etmesine rağmen cemevleri, 20 yıldır AKP iktidarı tarafından ibadethane olarak sayılmadı.
AİHM: Cemevleri ibadethanedir
Aleviler, bu kapsamda başlattığı hukuk uğraşında değerli kazanımlar elde etti. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, 2014 yılında Cem Vakfı’nın açtığı dava üzerine cemevlerinin ibadethane olduğuna dikkat çekti. Mahkeme, Yenibosna Pir Koca Ahmet Yesevi Cem Kültür Merkezi’nin elektrik faturası ödemesinden muaf tutulmaması nedeniyle Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi’nin ayrımcılık yasağı ile din ve vicdan hürriyeti başlıklı 9. ve 14. unsurlarının ihlal edildiğine karar verdi. Kararda, “ibadethanelere uygulanan elektrik faturalarının ödenmesinden muaf tutulma konusuna ait düzenlemenin, dine dayalı bir ayrımcılık teşkil ettiği” vurgulandı.
AİHM’in bu kararının akabinde Türkiye’de açılan davalar da Aleviler lehine sonuçlanmaya başlandı. Yargıtay 3. Hukuk Dairesi, bu kapsamda açılan bir davada AİHM’in kararını uygulayarak, mahallî mahkemeden cemevinin ibadethane kapsamında değerlendirilmesini ve aydınlatma sarfiyatların tam olarak tespit edilerek buna nazaran karar verilmesini istedi. Lakin yargıdan gelen olumlu kararlar, yalnızca dava açılan cemevleri özelinde sonuç doğurdu.
Yasal değişiklik şart
Peki, Türkiye genelindeki tüm cemevlerinin elektrik masraflarının devlet tarafından karşılanması için ne gerekiyor?
Pir Sultan Abdal Kültür Derneği Genel Lideri Gani Kaplan, sorunun maddelerde cemevinin de ibadethane olarak eklenmesiyle çözüleceği görüşünde. Kaplan, şu görüşleri lisana getirdi:
“Zaten sorun da burada yatıyor. Elektrik faturasından fazla, cemevlerinin ticarethane gözükmesi. Cemevleri maddelerde ibadethane olarak tanımlandığı vakit bu meselelerin hepsi ortadan kalkacaktır. Lakin şuanda cemevlerinin ibadethane olarak bu hükümet yahut gelecekteki hükümet tarafından kabul edileceğini düşünmüyorum. Alevilerin en büyük sorunu da budur.”
12 milyon elektrik borcu
Kaplan, derneğe bağlı cemevlerinin devlete olan elektrik borcuları nedeniyle hesaplarına haciz geldiğini belirterek, şunları kaydetti:
“Biz 1988 yılından bu yana cemevlerinin elektrik faturalarını aslında ödemiyoruz. Onlar kesiyor, biz açıyoruz. Yaklaşık 10-12 milyon borcumuz var. Ödemiyoruz lakin. Onlar bizim tüm tapularımıza ipotek süreçleri gerçekleştirdi. Dernek yöneticilerini de hesaplarına bloke koyuyorlar. Biz de dilekçe ile geri kaldırtıyoruz. Şuanda derneğin devlete olan elektrik borcundan kaynaklı resmi hesap açamıyoruz. Açtığı anda çabucak içindeki paraya el koyuyorlar.”
AİHM kararından sonra devletin kendilerini Diyanet İşleri Başkanlığı’na yönlendirdiğini belirten Kaplan, buna karşı olduklarını, Diyanet’in Alevileri asimile etmek gayesiyle çalıştığını kaydetti. Kaplan, itirazlarının eşit yurttaşlık talebi temelinde olduğunu belirterek, “Biz Türkiye nüfusunun 4’te biriyiz. Bu topluluk yıllardır devlete hizmet ediyor, vergi veriyor. Bunun karşılığında onların ibadethanesini ticarethane sayarsanız, biz bu devlete bağlılığımızı gözden geçirmek zorunda kalırız” dedi.
Celal Fırat: Ticarethane değiliz
Konuyu gündeme getiren Garip Dede Dergahı İdare Heyeti Lideri Celal Fırat, sorunun önemli olduğuna işaret etti:
“Şuan bizim Garip Dede Dergahı Cemevi’ne 30 bin 60 kuruşluk elektrik, 12 bin liralık bir doğalgaz faturası geldi. Şahkulu Vakfı’na 54 bin TL, İkitelli Cemevi’ne 20 binin üzerinde, Bağcılar Cemevi’ne 14-15 bin TL faturalar geldi. Faturalarda cemevleri ticarethane olarak gösterilmiş. Nasıl bir ticaret yaptığımızı da bilmiyoruz.”
Meselenin yalnızca fatura değil, eşit yurttaşlık hakkı olduğunu belirten Fırat, “Cemevlerimiz muhakkak bir ticarethane değil, Kızılbaş Alevilerin ibadethanesidir. Kimse bize bir tarif getiremez. Başka ibadethanelere; kiliselere, havralara, mescitlere, mescitlere nasıl bir hak tanıyorsa birebirini cemevilerine tanımasını arzuluyoruz” diye konuştu.
Fırat, cemevlerinin masraflarının genel bütçeden yahut oluşturulacak bağımsız bir kuruma tahsis edilecek ödenekten karşılanabileceğini kaydetti.
İktidarın Cemevleri çalışması sürüyor
Öte yandan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 2018’de yaptığı bir seçim konuşması sırasında “Cemevlerine tüzel statü tanıyacaklarını” açıklamıştı. Adalet Bakanı Abdulhamit Gül ise istifa etmeden evvel Aralık 2021’de Tunceli’de yaptığı ziyaret sırasında “Alevi inancını ve vatandaşlarımızı reddeden siyasetleri reddediyoruz. Cemevlerine yasal statü tanınması noktasında bizler de Adalet Bakanlığı olarak mevzuat manasında çalışmalarımızı yaptık” demişti. Lakin iktidar cephesinden şimdi cemevlerine yönelik somut bir düzenleme açıklanmadı.
Alican Uludağ
©Deutsche Welle Türkçe
