Alman hükümetinin Hamburg Limanı paylarının bir kısmını Çin devleti denetimindeki Cosco şirketine satmak istediğinin ortaya çıkması, Pekin yatırımlarını bir sefer daha tartışmaya açtı. Alman kamu yayın kuruluşları NDR ve WDR’nin geçen hafta yayınladığı habere nazaran Başbakanlık, sürece dahil olan altı bakanlığın itirazına karşın satışı gerçekleştirmekte ısrarcı.
Peki Çin yatırımları tüm dünyada neden tartışma konusu ve Türkiye’de durum ne?
Çin Devlet Lideri Şi Cinping tarafından birinci kere 2013’te ilan edilen Jenerasyon ve Yol teşebbüsü, Pekin’in milletlerarası arenada ayak izini büyütme gayretinin en somut örneği olarak görülüyor. Çin, 2015 yılında bir aksiyon planı ile resmiyet kazanan teşebbüs kapsamında şu ana kadar 130’dan fazla ülkeyle çeşitli yatırım ve iştirak muahedeleri imzalandı.
Ancak bilhassa Asya ve Afrika’da kâr etmeyen mega projeler ve muğlak ihale süreçleriyle Jenerasyon ve Yol, yıllar içinde tartışmalı bir hal aldı. Çin’in dış yatırımlarını arttırma, ülkeler ortası bir ulaşım ve güç ağı kurma gayesindeki teşebbüs, “yoksul ülkeleri borçlandırarak tuzağa düşürme aracı” olarak görülüyor.
Şi, geçen hafta tamamlanan Çin Komünist Partisinin 20’nci Ulusal Kongresi açılışında “Çin hegemonya ve yayılmacılık peşinde değil” diyerek telaşları gidermeye çalışırken, Sri Lanka’dan Kenya’ya geniş bir coğrafyadaki olumsuz örnekler üzerine Nesil ve Yol ile rekabete giren G7 ülkeleri son bir yılda 600 milyar dolar, Avrupa Birliği ise 300 milyar Euro’luk iki farklı finansman programı açıkladı.
Fotoğraf: Costfoto/picture alliance
Çin’in Türkiye’deki yatırımlarını hacmi
Çin yatırımları global manada tartışmalara neden olurken Pekin’in Türkiye’deki ayak izi o kadar büyük değil.
Türkiye, Çin ile Kasım 2015’te Jenerasyon ve Yol’a resmen iştirak için bir muahede imzaladı. Metin, 2017’de TBMM tarafından onaylanarak yürürlüğe girdi. Jenerasyon ve Yol ile artan yatırım iştağına rağmen, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı datalarına nazaran Türkiye’deki toplam direkt yabancı yatırım stoğunun yalnızca yüzde 0,6’sı Çin sermayeli.
Bu manada Çin, 2002’den beri toplam 1 milyar doların biraz üzerindeki meblağla, Türkiye’ye direkt yatırım yapan ülkeler listesinde Lübnan, Güney Kore ve İrlanda’nın akabinde 23’üncü basamakta yer alıyor. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) datalarına nazaran Çin, Türkiye’nin ithalatında birinci, ihracatında ise 17’inci sırada yer alıyor ve 2021’de toplam dış ticaret açığının yüzde 62’sinden tek başına sorumluydu.
En büyük yatırımlar neler?
Dış Ekonomik Münasebetler Şurası (DEİK) raporuna nazaran İstanbul’da Ambarlı liman tesisleri içerisinde faaliyet gösteren Kumport konteyner limanı, Türkiye’deki en büyük ölçekli Çin yatırımı pozisyonunda.
İthal kömür yakıtlı Adana Yumurtalık’taki Hunutlu Termik Santrali bir başka büyük Çin yatırımı. Yaklaşık 1,7 milyarlık yatırımın finansmanını da Çinli bankalar sağladı. İklim gayeleriyle çeliştiği için eleştirilen santral, yakın vakitte faaliyete geçti. İmali tamamlandığında Çin, yurt dışında artık yeni termik santral inşa etmeyeceklerini açıklamıştı.
Çinli Alibaba şirket Trendyol’u satın almıştıFotoğraf: Fan Jiashan/Costfoto/picture alliance
Çinli e-ticaret devi Alibaba, 728 milyon dolara alışveriş sitesi Trendyol’u satın almıştı. Ayrıyeten Huawei, ZTE, Xiaomi üzere telefon üreticilerinin de Türkiye’de yatırımları bulunuyor.
Çin’in bankacılıktaki yatırımları
Dünyanın piyasa bedeli ve toplam varlıklar açısından en büyük bankası ICBC, Tekstilbank’ı satın alarak Mayıs 2015’te Türkiye piyasasına girdi. Çin’in bir öteki büyük bankası Bank of China ise 2017’den beri Türkiye faaliyet gösteriyor.
Çinli bankalar, 1915 Çanakkale Köprüsü ve Hunutlu Termik Santrali projelerinin finansmanına katıldı. Ayrıyeten Çin öncülüğünde kurulan Asya Altyapı Yatırım Bankası (AIIB) Tuz Gölü Doğalgaz Depolama Projesi’ne 600 milyon dolar finansman sağladı. Bu, AIIB’nin bugüne dek tek bir proje için sağladığı en büyük kaynak oldu.
Öte yandan İstanbul’daki Yavuz Sultan Selim Köprüsü ve Kuzey Marmara Otoyolu’nun yüzde 51’inin altı Çin şirketinden oluşan bir konsorsiyuma satışının iptali, Türkiye’deki Pekin yatırımları açısından en aktüel gelişme sayılabilir. 2019’da başlayan görüşmeler 2021’in ikinci yarısında bir mutabakat olmadan noktalandı.
