Almanya’nın saygın niyet kuruluşlarından Bilim ve Siyaset Vakfı (SWP) tarafından yayımlanan tahlilde, yaklaşan 2023 seçimleri nedeniyle yine Türkiye siyasetinin gündemine taşınan Kürt sıkıntısı ile ilgili çarpıcı tespitler yer aldı.
Uzun yıllardır Kürt sorunu üzerine yürüttüğü akademik çalışmalarla tanınan Mesut Yeğen tarafından kaleme alınan tahlilde, Halkların Demokratik Partisi (HDP) ve seçmenlerinin, 2023 seçimlerinin sonuçlarını belirleyecek ehemmiyette olduklarına dikkat çekildi, bunun Türkiye siyasetinde yol açacağa değişim mercek altına alındı.
Değişim süreciyle ilgili olarak DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Yeğen, iktidar ve muhalefet bloklarının seçimi kazanmak için yürüttükleri çabada HDP ve Kürt seçmenleri konusunda izleyecekleri stratejiler, atmaya hazırlandıkları beklenen adımlar hakkında dikkat alımlı değerlendirmelerde bulundu.
Muhalefetin oluşturduğu ittifakın Kürt oylarını yanına çekmeye, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın MHP ile Cumhur İttifakı’nın ise Kürt oylarını etkisizleştirmeye çalışacağını söyleyen Yeğen, AKP iktidarının HDP’nin kapatılması ve buna eşlik edecek adımlarla bu oyların seçimler üzerindeki tesirini nötralize etmeye çalışacağını anlattı.
Mesut Yeğen Fotoğraf: Sehir-Universität in Istanbul
Çalışmalarını, SWP bünyesindeki Uygulamalı Türkiye Araştırmaları Merkezi’nde (CATS) sürdüren Mesut Yeğen’e yönelttiğimiz sorular ve karşılıkları şöyle:
DW Türkçe: SWP için yazdığınız tahlilde, 2023 seçimleri yaklaştıkça Kürt sıkıntısının tekrar Türkiye siyasetinin gündemine taşındığına, seçimlerde HDP’nin ve seçmenlerinin, sonuçları belirleyebilecek kilit bir pozisyonda olacağına dikkat çekiyorsunuz. Seçimler öncesindeki siyasi tabloyu nasıl değerlendiriyorsunuz, HDP neden kıymetli?
Mesut Yeğen: HDP’yi belirleyici yapan işin matematiği. Hem 2019 lokal seçimlerinin işaret ettiği, hem de kamuoyu yoklamalarının gösterdiği, bir seçmen dağılımı aritmetiği var. Cumhur İttifakı dediğimiz AK Parti-MHP bloku, yüzde 40 ile 45 ortasında değişen bir oy oranına sahip, bu oran yüzde 40’a gerçek çekiliyor yavaş yavaş. Bunun karşısında, merkezinde CHP ve Düzgün Parti’nin olduğu Millet İttifakı var. Bu ittifakın da oy oranı yüzde 40 civarına sabitlenmiş durumda. Geride yüzde 20’lik bir kesim kalıyor, bunun bir çeyreğini Millet İttifakı ile hareket etmeye hazır görünen, AK Parti’den kopmuş muhafazakarlar oluştururken, yaklaşık yüzde 13 kadarını da HDP, Kürt oyları oluşturuyor. Millet İttifakı şayet AK Parti’den uzaklaşmış muhafazakarları ve HDP’li Kürtleri de yanına çekerse, o vakit neredeyse pürüzsüz bir biçimde seçimleri kazanacak üzere görünüyor. Lakin muhalefetin gördüğünü, çok olağan ki iktidar da görüyor…
Peki bu durum Erdoğan’ın stratejisini nasıl etkiliyor?
Muhalefet bloku, bu ortadaki yüzde 20’lik bölümü yanına çekmek için elinden geleni yaparken, iktidar da bu yüzde 20’nin muhalefete katılmaması için elinden geleni yapıyor… İşte bu aritmetik dağılım, seçimler öncesinde her iki blokun merkez aktörlerini Kürt problemine, HDP’ye ait tavırlarını gözden geçirmeye sevk etmiş durumda. Tarafların bu durum değişikliğinin sonuncu hedefi da Kürt sıkıntısında demokratikleşmenin önünü açmak değil, seçimleri kazanmak. Millet İttifakı Kürt oylarını yanına çekmeye, Cumhur İttifakı ise Kürt oylarını etkisizleştirmeye, bu oyların seçimler üzerindeki tesirini nötralize etmeye çalışıyor. Ana stratejiler bunlar.
İktidarın HDP’yi etkisizleştirme stratejisinden kelam ettiniz. Size nazaran bu gayeyle atabilecekleri adımlar neler olabilir?
AK Parti, hatırlarsanız 2019 öncesinde yalnızca HDP’lileri, PKK’lıları değil, bütün bir Kürt kimliğini kriminalize eden bir siyaset izledi… Artık ise Erdoğan, Kürt sıkıntısındaki konumunu revize ederken çok daha karmaşık bir siyaset izliyor. Asıl hedefi, HDP oylarının seçim sonuçlarına tesirde bulunmasını engellemek. Erdoğan’ın planı, farklı enstrümanları içeren daha karmaşık bir plan. Bu planın en başında HDP’nin kapatılması geliyor. Bu dava süratle ilerliyor ve büyük bir ihtimalle bu yazın sonunda karar çıkmış olacak. Yanılabilirim ancak büyük bir ihtimalle HDP kapatılacak. Büyük bir ihtimalle de 500’e yakın HDP’li siyasetçi, siyaset yasağı alacak. Bu sonucun oluşmasını önlemenin tek yolu, HDP’nin kendisini feshetmesi ve öteki bir partiye katılmasıdır. Lakin HDP bunu yapar mı yapmak ister mi bilmiyorum…
Peki HDP’nin kapatılması durumunda, bu önümüzdeki seçimlerin sonuçlarını nasıl tesirler?
Parlamento seçimlerine çok değerli bir tesiri olur, AK Parti ve MHP’yi çok rahatlatır. Yapılan hesaplar, bugünkü oy oranıyla seçime girdiği takdirde HDP’nin 80 civarında tahminen de 100’e ulaşabilecek sayıda milletvekili çıkarabileceğini gösteriyor. Bu da Cumhur İttifakı için parlamentoda çoğunluğu imkansızlaştıran bir durum. Dolaysıyla HDP’nin kapatılması parlamento seçimleri bakımından Cumhur İttifakı açısından çok kıymetli bir sonuç doğurur. Lakin HDP’nin kapatılması tıpkı vakitte HDP’lileri, Kürt seçmenlerini, neredeyse fire vermeden muhalefetin adayına oy vermeye sevk edebilir. O prestijle, Erdoğan’ın cumhurbaşkanlığı seçimlerini kaybetmesini daha da kolaylaştırabilir… Bu nedenle büyük bir ihtimalle HDP’nin kapatılmasına öbür adımlar da eşlik edecektir. Bunların da işaretlerini almış bulunmaktayız…
Nedir bu işaretler? HDP’nin kapatılmasına ne cins adımlar eşlik edebilir?
Bunlar bir yandan manipülatif öteki yandan da Kürtlerin kendilerini uygun hissetmesini sağlamaya matuf, daha kapsayıcı adımlar olabilir… Manipülatif adımlar daha çok HDP takımları ortasında ikilikler oluşturmak biçiminde olur. Ki onun bir örneğini Erdoğan’ın Öcalan ile Demirtaş ortasında tansiyon olduğuna dair açıklamaları oluşturuyor. “Demirtaş Öcalan’a hesap vermek zorunda olacak” cinsinden telaffuzlarla bu süreci başlattılar ki, bunun ardının da geleceğini düşünüyorum. Yalnızca Öcalan ile Demirtaş ortasında değil, Demirtaş ile HDP, HDP ile Kandil ortasında sorunlar olduğu tarafında kamuoyu oluşturularak manipülatif adımları atacaklardır. Yalnızca bunlar da değil, bölgede HDP kapatılırsa, HDP’nin oylarına bir halde talip olacak, HDP’yi ikame edecek fakat AK Parti için büyük sorun teşkil etmeyecek yeni inisiyatiflerin, siyasi oluşumların önünü açmak isteyeceklerdir. Bunların da işaretlerini yavaş yavaş vermeye başladılar. Son olarak da kapsayıcı adımlar atacaklardır, buna hazırlandıkları bilgisi var.
AKP’nin Kürt seçmenlerin oylarını kazanmaya dönük, daha kapsayıcı adımlar da atabileceğini söylediniz. Bununla kastettikleriniz neler?
AK Parti, Kürtçe seçmeli ders hakkının kitlesel olarak kullanılmasının önünü açmış durumda. Bildiğim kadarıyla partinin kimi genel lider yardımcıları son periyotta, 5-6 aydır daima bölgede, bölgedeki kanaat başkanları ile görüşmeler yapıyorlar. Bu görüşmelerin bir şey üretmesini beklemiyorum ancak bu görüşmeler kulaktan kulağa şu fikrin yayılmasına yol açıyor: “AK Parti, Kürt sıkıntısında mevcuttakinden öbür bir şey yapmaya çalışıyor. Bu işi CHP’nin Yeterli Parti’nin halledeceği yok hallederse tekrar Erdoğan halleder.” İşte AK Parti’nin ileri gelenleri bölgede bu tarafta fikir oluşturmaya çalışıyorlar anladığım kadarıyla…
HDP’nin kapatılması, Erdoğan’ın kelam ettiğiniz adımları atması, Cumhur İttifakı‘nın yine seçimi kazanması için kâfi mi? İstediği sonucu alabilir mi?
Bu adımları atıyor, atmaya hazırlanıyor olması, bunlardan istediği sonucu alacağı, başarılı olacağı manasına gelmiyor. Bunda HDP idaresinin takınacağı tutum da değer taşıyor. Şayet parti kapatıldıktan sonra, HDP idaresi bütünlüğünü korursa, Erdoğan sonuç alamayabilir. Şayet HDP idaresinin, seçmenlerini bir yerden bir yere sevk etme yeteneği azalır, bunu yapamaz hale gelirse, HDP seçmeninin bir kısmının sandığa gitmemesi kelam konusu olabilir… Bu da Erdoğan’ın işine yarayabilir. Bence bu kademede bu mümkün görünmüyor. Lakin başka yandan şunu aklımızda tutalım, seçimlere daha vakit var ve bunlar lakin artık görebildiğimiz adımlar, büyük ihtimalle buna benzeri pek çok adım bir yerlerde planlanıyordur. Hakikaten Irak’a yönelik son askeri operasyonun nasıl kullanılacağını bilmiyoruz…
Pençe-Kilit Operasyonu’ndan kelam ediyorsunuz. Bunun iktidar tarafından ne şekilde kullanılabileceğini düşünüyorsunuz?
Şu ana kadarki işaretlerden iki biçimde kullanılabileceğini görüyoruz. Birinci mümkünlük bundan Cumhur İttifakı’nın, devletin, bir muvaffakiyet kıssası çıkarması. “Nihayet artık PKK’yı Türkiye’ye giriş yapamayacak duruma getirdik” şeklinde… Ki buna yakın bir konum oluşmuş durumda…
Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar, “Operasyonun başarıyla tamamlanmasıyla hudut hattını büsbütün kilitleyeceğiz. Teröristlerin sınırlarımıza girmesi mümkün olmayacak” dedi…
Evet. Bu aslında külliyen yanlış da değil…. Türkiye ordusunun Kandil’e ulaşması güç fakat Kandil ile öteki yerler ortasındaki ilişkiyi koparmak istiyor belirli ki. Bunun bir kısmını onlarca karakol ve üs kurarak esasen yapmış durumdaydı, artık onun devamı yapılmak isteniyor… Bunu bir muvaffakiyet öyküsü olarak kamuoyuna anlatabilirler. Lakin şunu da yapabilirler. Bu operasyonu yaz mevsimine kadar devam ettirip, seçimlere kadar asayiş eksikliği hissiyatı yaratabilirler… Lakin daha çok birincisinin olacağını düşünüyorum…
Bu cins operasyonlar başladığında, PKK tarafından da açıklamalar yapılıyor. Basında çıkan haberlere nazaran Murat Karayılan, “Bu Kürt halkı için ölüm-kalım savaşı derken”, Duran Kalkan, Irak’ta yaşananı “ölüm kalım savaşı” olarak nitelendirdi, operasyonların devam etmesi halinde de “savaşı” Türkiye’ye, metropollere yayma tehdidinde bulundu. Siz bunu olası görüyor musunuz ?
Yapabileceklerini düşünmüyorum zira Türkiye Kürtlerinin PKK’nın silahlı faaliyetlerine itirazı var. Onay bulmadıkça da bunun olmasına ihtimal vermiyorum, onay da uzun vakittir yok. Kürtler 1999’da aslında birinci defa silahlı faaliyetlerin bitirilmesi gerektiğine kani oldular hem kitle hem takım prestijiyle. Ondan beri bu işin uzatmaları oynanıyor, o nedenle yapma kabiliyetleri olsa da, siyaseten bunu yapmaya cüret edeceklerini zannetmiyorum. HDP daha evvel olmayan bir kararlılıkla bütün bu faaliyetleri kınıyor artık, Türkiyeli Kürtler de buna itiraz ediyor. … Bir de şunu görmek de lazım, PKK bunu hakikaten yapacak olursa bu HDP’nin değil, Cumhur İttifakı’nın işine fayda, seçim bazlı düşünürsek…
Erdoğan’ın geçmişten bugüne siyasi telaffuzlarına baktığımızda, Kürt problemiyle ilgili çok farklı, çelişen açıklamaları oldu. Son olarak, “Türkiye’de Kürt sorunu yoktur. Bu bu işi çoktan çözdük, aştık, bitirdik” dedi. Siz bu söylemi nasıl yorumluyorsunuz?
Kürt probleminin çözülmediğinin en temel göstergesi HDP hakkındaki kapatma davası ve büyük bir ihtimalle de kapatılacak olması. HDP tarafından temsil edilen fikirler ve görüşlerin Anayasaya uygun bulunmaması, memleketin en az yüzde 15’inin Anayasa tarafından kapsanmıyor olduğu manasına gelir. Zati bu çeşit problemler o denli tereyağından kıl çeker üzere, askeri operasyonlarla da bitmez…. “Kürt sorunu bitti” diyenler, buna kendileri de inanmıyor. Aslında söyledikleri, “şiddet kısmını bastırdık, etkisizleştirdik” manasına geliyor. Yanlış değil, orası hakikat. Ancak bu siyaseten sorunun bittiği manasına gelmiyor, yüzde 15’lik HDP oyu var. Tüm kamuoyu yoklamaları, HDP’li Kürtlerin tamamının, AK Parti ve öbür partilere oy veren Kürtlerin de büyük bir kısmının, mevcut anayasal sisteminin imkan sağladığının dışında, anadilde eğitim, mahallileşme üzere talepleri olduğunu gösteriyor…
Seçimler öncesinde, CHP’nin ve Millet İttifakı‘nın da Kürt seçmenlerin desteğini kazanmaya dönük çabaları var. Altı muhalefet partisinin üzerinde uzlaştıkları metinlerde, yaptıkları açıklamalarda, HDP seçmenine de bildiriler verdikleri görülüyor. Sizin gözlemleriniz neler?
2016’da dokunulmazlıkların kaldırılması için oy kullanarak HDP milletvekillerinin cezaevine girmesinin önünü açan CHP, bugün Kürt sorununda, müttefiki UYGUN Parti’yi ittifaktan ve CHP’li ulusalcıları da CHP’den uzaklaştırmayacak kadar liberal, demokratik bir tavır alıp, HDP’li Kürtleri yanına çekmeye çalışıyor. Kılıçdaroğlu, Kürt meselesine tahlil için bildiğiniz üzere “muhatap HDP’dir” açıklamasını yaptı ve bütün kriminalizasyon eforlarına karşın HDP’yi muhatap olarak gördüğünü söyledi… HDP’li seçmenleri yanına çekmeye çalıştıklarını ayrıyeten CHP’li milletvekillerinin Demirtaş’ı ziyaret etmesinden, Kılıçdaroğlu’nun hem Mithat Sancar hem Pervin Buldan ile görüşmesinden anlayabiliyoruz. Ayrıyeten vakit zaman, Kürtçe’nin eğitimde hudutlu da olsa kullanılmasına razı olunduğunun beyan edildiğini görüyoruz. Ben altılı ittifakın kabul ettikleri metinlerin kıymetsiz olmadığını düşünenlerdenim. Lakin Kürt sıkıntısının tahlilini sağlayacak parametrelere muhalefet hala çok uzak görünüyor… Zati problem, seçimlerden evvel Kürt probleminin tahlili değil. Sorun seçimler sırasında muhalefet ve HDP’nin birlikte hareket etmesinin nasıl sağlanacağı…
Peki HDP’nin Millet İttifakı‘na dayanak verme konusunda en kıymetli beklentileri size nazaran neler?
Anladığım kadarıyla HDP’nin legal bir aktör olarak tanınması, HDP’li belediye liderlerinin iktidar değiştiği takdirde misyonlarına dönmesi ve seçilmişlerin cezaevlerinden salıverilmelerini sağlayacak türel düzenlemelere dair bir kelam verilmesi. Muhalefet bunu yaparsa HDP’yi hem kurumsal olarak hem de seçmen bazında kendi yanına çekebilir. DÜZGÜN Parti’de buna yönelik bir direnç var lakin eskisine nazaran bir değişme de var. Bu nedenle, bunu önlemek için iktidar da şapkasından daha çok tavşan çıkartacaktır diye düşünüyorum…
Kürt probleminin yine siyasetin ana gündem konularından biri haline gelmesi, size nazaran seçimler sonrasında tahlil umutlarını da yeşertebilir mi? Bu sıkıntının tahlili hakikaten çok mu sıkıntı?
Bu toplumun ve siyasi seçkinlerin Türkiye’nin nasıl bir yer olmasını istedikleri ile ilgili bir soru. Türkiye’nin demokratik bir dünyanın bir kesimi, devletinin de vatandaşlarının temel haklarına hürmet gösteren bir devlet olması isteniyorsa problemin tahlili sıkıntı değil, tahlil temelde eşit vatandaşlık prensibinin çalışmasıyla ilgili. Ancak “bizim için asıl olan demokrasi değil” diyorsanız o vakit Kürt problemini çözmeye niyet etmeseniz de olur. Zira, bu tıp problemleri çözmeden de varlığını sürdüren devletler var dünyada. İsrail’e bakın, Sri Lanka’ya bakın… Bu problemlerle yaşanmaz diye bir şey yok ancak bunun ekonomik, siyasi ve askeri bir maliyeti var. Bu tıp sorunların tahlili devletleri ne vakit zorlar? Ayrılıkçılığa döndüğü vakit zorlar. Ancak Kürt sorununun buna yaklaşan bir tarafı yok. Türkiye’deki Kürt probleminde ayrılıkçılık güçlü bir damar olsaydı, o vakit evet tahlil güç diyebilirdik. Ancak değil…
Siz çok uzun yıllardır Kürt sıkıntısı üzerine akademik çalışmalar yapıyorsunuz, AB-Türkiye ilişkilerini de yakından izliyorsunuz. SWP tarafından yayımlanan tahlilinizde enteresan bir noktaya dikkat çektiniz. Ukrayna savaşı nedeniyle AB ile Türkiye arasında bir yakınlaşma olduğunu, bunun demokratikleşmeye olumlu yansımaları olabileceğini, AB’nin Erdoğan’ı demokratik adımlar konusunda cesaretlendirebileceğini belirttiniz. Lakin bu hafta Seyahat Davası‘nda Osman Kavala müebbet mahpus cezasına çarptırıldı. Bazı uzmanlar da, Batı‘nın artan jeostratejik değeri nedeniyle, Türkiye’deki anti-demokratik gelişmeleri görmezden geleceği endişesini lisana getiriyor. Son gelişmeleri siz nasıl değerlendiriyorsunuz?
Gezi kararı, iktidarın AB tarafından yapılacak baskılara bu türlü çarçabuk karşılık vermeyeceğini gösteriyor, gelmesi olası baskılara karşı ön almaya yönelik bir atılım yapılmış üzere görünüyor. Hükümet, Kavala ve Seyahat aktivistlerini, büyük bir ihtimalle Kobani davasından sonra Demirtaş ve öbür birçok kişiyi daha uzun mühlet içeride tutmanın planlarını yapıyor muhakkak ki… Tahminen çok kısa vadede bir şey beklenmeyebilir, Türkiye’nin Batı açısından jeopolitik kıymetinin artması, Batı’nın Türkiye’ye dönük müsamahasını biraz daha uzatabilir. Ancak öte yandan Türkiye’nin Batı ile temasının artması yalnızca jeopolitik sorunlarla ilgili değil, iktisadi olarak da Türkiye’nin Batılı kaynaklara muhtaçlığı var. Onları rahatlıkla kullanabilmek için de demokrasi standartlarının esnetilmesi gündeme gelebilir. Daha uzun vadeli baktığınızda, “Türkiye jeopolitik değeri nedeniyle bir yandan Batı’nın yanında dursun lakin demokrasi standartlarında başına nazaran takılsın” denemez… Bu sürdürülebilir olmaz. Kısa vadede tahminen biraz tolere edilebilir, fakat orta ve uzun vadede öbür bir pencere açılacaktır diye düşünüyorum.
