Türkiye, bayana yönelik şiddetin önlenmesini hedefleyen İstanbul Mukavelesi ya da tam ismiyle “Kadına Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Gayrete Ait Avrupa Kurulu Sözleşmesi”nden Mart 2021’den çekilme kararı almıştı. Çok sayıda bayan örgütü de Türkiye’nin kontrattan çekilmesini öngören Cumhurbaşkanlığı Kararı’nın iptali için Danıştay’da dava açmıştı.
Sözleşmeyle ilgili müracaatları pahalandıran Danıştay’ın bugün kararını açıklamasını bekleniyor. Danıştay Başsavcılığı, müracaatlarla ilgili açıkladığı mütalaasında İstanbul Mukavelesi’nin feshedilmesinin hukuka ters olduğunu belirterek mukaveleden fakat TBMM’de kabul edilecek yeni bir maddeyle çıkılabileceğini kaydetmiş ve “Kanun kararında sayılan ve yordamına nazaran yürürlüğe girmiş temel hak ve özgürlüklerle ilgili İstanbul Mukavelesi korunmalıdır” demişti.
Peki Türkiye’nin Avrupa Kurulu üyesi olarak İstanbul’da birinci imzacısı olduğu kontrat nedir?
Şiddete sıfır tolerans
Kendi alanında yalnızca Avrupa değil, dünya genelinde “altın standart” olarak gösterilen mukavele, bayana yönelik şiddet ve konut içi şiddeti bir insan hakkı sorunu olarak ele alıyor ve bu cins şiddete sıfır tolerans gösterilmesini hedefliyor. Şiddetin önlenmesi, mağdurların korunması ve şiddet uygulayanların adalete teslim edilmesi, mukavelenin temel taşlarını oluşturuyor. Mesken içi (fiziksel, cinsel, ruhsal yahut ekonomik) şiddet, bayanların sünnet edilmesi, zorla evlendirilme, cinsel taciz, cinsel şiddet, taciz hedefli takip, kürtaja zorlama ve kısırlaştırmaya zorlama üzere olguların bir cürüm olarak düzenlenmesi ve cezalandırılmasını öngörüyor.
Sözleşme daha çok bayanlar için olsa da erkek ve çocukları da kapsıyor. Erkeklerin de aile içi şiddet ve zorla evlendirilme üzere birtakım şiddet çeşitlerine maruz kaldığını belirterek taraf devletleri, kontrat kararlarını erkekler, çocuklar ve yaşlılar dahil olmak üzere, aile içi şiddetin tüm mağdurlarına uygulamaya davet ediyor.
Sözleşme, çok muhafazakâr çevrelerin savlarının tersine, birebir cinsiyetten olan çiftlerin yasal olarak tanınması da dahil olmak üzere, toplumsal cinsiyet kimliği ve cinsel yönelimle ilgili olarak yeni standartlar getirmiyor. Aile ve evlilik kavramları konusunda yeni tanımlar içermiyor.
Sözleşmenin taraf devletlerce uygulanışını izlemek gayesiyle oluşturulmuş GREVIO (Kadına Yönelik Şiddetle ve Aile İçi Şiddetle Çaba Konusunda Uzmanlar Grubu) isimli bir kontrol sistemi da bulunuyor.
Fotoğraf: Marie Tihon
Sözleşme muhafazakâr çevrelerin nasıl gayesi oldu?
Türkiye, mukaveleyi İstanbul’da imzalayan birinci Avrupa devleti olmasının yanı sıra 12 Mart 2012’de mukaveleyi çekincesiz onaylayan birinci devlet olarak da tarihe geçmişti. Tüm bunlar o günlerde Türk hükümetine Avrupa’da puan kazandıran ataklar oldu.
Türkiye için öncü bir adım olan mukavele, imzalandıktan yaklaşık 9 yıl sonra ise muhafazakâr çevrelerin gayesi oldu. Kontrata karşı çıkanlar çoğunlukla kontrattaki “toplumsal cinsiyet” ve “cinsel yönelim” üzere tabirlerin kabul edilemez olduğunu savunarak kontratın bir bütün olarak Türk aile yapısına ziyan verdiğini tez etti.
Kadın örgütleri ise Türkiye’de erkek şiddeti hadiseleri ile bayan cinayetlerinin önüne geçilebilmesi için mukavelenin hayati kıymette olduğuna dikkat çekiyor. Bu sebeple, Türkiye’yi kontrat unsurlarını uygulamaya ve imzacı olarak üzerine düşen vazifeleri yapmaya davet ediyor.
Avrupa Kurulu’ndaki son durum
Sözleşmesi imzalamayan iki ülkeden biri Rusya’ydı. Lakin Rusya, Ukrayna savaşı nedeniyle Kurul üyeliğinden atılınca kontrata imza atmamış ülke olarak yalnızca Azerbaycan kaldı.
Sözleşmeyi imzalamış olup şimdi onaylamamış ülkeler ise Bulgaristan, Çekya,Macaristan, Ermenistan, Letonya, Litvanya, Slovakya ve Birleşik Krallık.
Bu devletlerin mukaveleyi imzalamama ya da imzalasalar da onaylamama nedenleri büyük ölçüde iktidardaki popülist-muhazafakâr hükümetlerin siyasi hesaplarından yahut kilisenin baskısından kaynaklanıyor.
Ukrayna ise geçen Haziran ayında parlamentosundan mukaveleyi geçirirek onay sürecini tamamlayan son ülke oldu.
KK/HS/EC
