Dezenformasyon tasarısı: Yalan haber suç mu, değil mi?

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın talimatıyla planlanan dezenformasyon yasasını gündemine alan AKP ve MHP, kanun teklifini Haziran ayında Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne (TBMM) sunmaya hazırlanıyor.

TBMM Adalet Kurulu üyesi AKP ve MHP’li milletvekilleri yasa taslağının görüşmeleri için Salı günü AKP Küme Başkanvekili Becerikli Ünal başkanlığında bir ortaya geldi. Toplantıda bant daraltmadan, internet sitelerinin resmi ilan alabilmesinin önünü açacak olan düzenlemeye kadar pek çok değişiklik gözden geçirildi. DW Türkçe’nin edindiği bilgiye nazaran, daha evvel de gündeme gelen palavra haber konusu bu toplantıda da konuşuldu ve taslak metinde yer almasına karar verildi. Buna nazaran palavra haber yapmanın ve palavra haberi kasıtlı bir halde yaymanın, Türk Ceza Kanunu’na (TCK) eklenecek bir unsurla müstakil kabahat haline getirilmesi öngörülüyor.

Kasıt ve örgütlülük kuralı aranacak

Edinilen bilgilere nazaran, palavra haberi yapan ve yayan diye iki başka hata tarifi olacak. Lakin, her iki cürümde da kasıt ve örgütlülük koşulu aranacak. Paylaşımın örgütlü ve organize bir halde olması ve belli bir gayeye yönelik olduğunun tespit edilmesi durumunda mahpus cezasına kadar varan yaptırımlar öngörülecek. Hata ögesinin oluşup oluşmadığına ise ihtisas mahkemeleri karar verecek.

Akdeniz: Tanımlamasını yapmak hukuken çok zor

Ancak palavra haberin tarifinin nasıl ve hangi kriterlere nazaran yapılacağı ise kamuoyunda tartışma konusu oldu.

İfade Özgürlüğü Derneği kurucularından hukukçu Prof. Dr. Yaman Akdeniz’e nazaran bu husus hala Avrupa ülkelerinde de tartışılıyor. Palavra haber tanımlamasının hukuken çok güç olduğuna dikkat çeken Akdeniz, dezenformasyonla gayretin hukuk yoluyla gayretinin kolay olmadığını da belirtti. Akdeniz, TCK’ya bu türlü bir cürüm tarifi eklenmesi halinde bundan sırf muhalif siyasetçilerin değil, hükümet yetkililerinin de etkilenebileceğini kaydetti. Akdeniz, konuşulmakta olan teklifin dışında Twitter, YouTube üzere platform sağlayıcıları ile ilgili de yakın vakitte yeni düzenlemelerin olabileceğine dikkat çekti.

İfade Özgürlüğü Derneği kurucularından Prof. Dr. Yaman AkdenizFotoğraf: DW/B. Karakas

“Hükümet seçimlere hazırlanıyor” iddiası

Akdeniz, “Tüm bu hazırlıklardan ve medyada yazılıp çizilenden yeni toplumsal medya yasası ile hükümetin aslında 2023 seçimlerine hazırlandığını anlıyoruz. Münasebetiyle amaç 2023 seçimleri öncesinde hükümete ziyan vereceği düşünülen bilgi ve içerik paylaşımını denetim almak” tezinde bulundu.

Taslağın kamuoyundan saklandığını da vurgulayan Akdeniz, “Tabii, pazarlama açısından daima bunu vatandaşın muhtaçlığı olan âlâ bir şeymiş üzere pazarlıyorlar. Lakin aslında burada hükümet kendi kendisini korumak için yeni sistemler geliştiriyor” diye konuştu.

Kişilik hakkına akın varsa yargının konusu olur

Bilgi Üniversitesi’nde medya idaresi üzerine ders veren NewsLabTurkey Araştırma Koordinatörü Dr. Sarphan Uzunoğlu ise “Yargı, bir haberin palavra olup olmadığına karar verecek yetkinlikte mi?” sorusunu gündeme getirdi. Dünyanın birçok ülkesinde bir haberin doğruluğunun fakat kişilik haklarına akın ya da gibisi bir durumda yargının konusu haline geldiğini kaydeden Uzunoğlu, “Mesela mahkeme, defamation dediğimiz kişilik haklarına atak vesaire varsa bu üslup problemlerde tahminen karar verebiliyor” dedi.

NewsLabTurkey Araştırma Koordinatörü Dr. Sarphan UzunoğluFotoğraf: privat

Dünyada kontrol üçüncül organizasyonlarla

Uzunoğlu, yeni yasa ile yargının denetleyici bir kurum düzeneğine dönüştürülmek istendiğini de tabir etti.

Uzunoğlu, Avrupa ve Kuzey Amerika’daki farklı yaklaşımlara değindi. Uzunoğlu, dünyada genel yaklaşımın üçüncül tertiplerin ya da memleketler arası federasyonların kontrol süreçlerini yürütmesi formunda olduğunu da kaydetti. Milletlerarası Doğruluk Denetimi Ağı’nın kontrol vazifesi yürüttüğünü ve bu kurumdan onay alan kuruluşlar olduğunu kaydeden Uzunoğlu, “Türkiye’deki örnekleri olarak Doğruluk Payı’nı, Teyit’i verebiliriz” dedi.

AKP ve MHP etrafları, toplumsal medya platformlarının kontrol düzeneklerinin gereğince işlememesini eleştiriyor.

Uzunoğlu ise toplumsal medya platformlarının kendi içinde de etik rehberleri bulunduğunu ve şikayetlere karşı çok süratli geri dönüşler sağlandığını belirtti. Fakat Uzunoğlu, bu platformların Türkiye’de yapması gerekenleri de anlattı. Toplumsal medya platformlarının Türkiye’de gereğince süratli olamadığını lisana getiren Uzunoğlu, “Çünkü platformların kıymetli bir kısmının gereğince yerli çalışanı yok. Örneğin Twitter’ın nitekim 10 ya da 20 tane Türkçe bilen çalışana muhtaçlığı var aslında bakarsanız” dedi.

İnternet medyasına resmi ilan ve basın kartı

Edinilen bilgiye nazaran internet medyasına yönelik düzenlemeler de yer alıyor. Buna nazaran internet medyasına da resmi ilan verilecek, çalışanlar basın kartı alabilecek. Fakat, meslek örgütlerinde bu düzenleme ile ilgili kriterlerin net bir halde belirlenmemesi durumunda muhalif medyanın ayrımcılığa uğrayacağı tasası hakim.

Çağdaş Gazeteciler Derneği Lideri Can Güleryüzlü, internet medyasında çalışan meslektaşlarının özlük hakları ve basın kartına ait problemlerinin çözülmesini beklediklerini söyledi lakin bu mevzudaki kaygısını de lisana getirdi. Güleryüzlü, “Mevcut uygulamalar temel alındığında bunun tahlilinin sağlıklı işleyemeyeceği tasasına düşmekteyiz. Zira basın kartı uygulaması malum iktidar tarafından gazeteciler üzerinde Demokles’in kılıcı ve bir tehdit olarak kullanılmaktadır” dedi.

İktidar güdümündeki medyaya kaynak aktarılıyor

Güleryüzlü, iktidarın gazetecileri basın kartlarını ellerinden almakla tehdit ettiğini, resmi ilanların da iktidar güdümündeki medyaya kaynak transferi için kullanıldığını tez etti. Var olan uygulamaların bunun işareti olduğunu savunan Güleryüzlü, “Yapılması gereken bu alanda faaliyet gösteren basın örgütleri ile yan yana gelinerek düzenlemenin basın özgürlüğünü, halkın haber özgürlüğünü temel alan bir halde hayata geçirilmesidir” dedi. Güleryüzlü, meslek örgütü olarak yasa teklifi hazırlanma sürecinde katkıya hazır olduklarını ve iktidara, meslek örgütlerine kulak verme davetinde bulundu.