Harran Ören Yeri nde Prof Dr Mehmet Önal başkanlığında Harran Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Kolej Escort Bölümü kazı ekibi tarafından 2021 yılında Harran Ulu Cami nin yaklaşık 50 mt kuzeyinde yapılan arkeolojik kazılarda bir medreseye rastlanıldı Henüz kısmen meydana çıkarılan medresenin açık avlulu ve çift katlı Rus Escort medreseler gurubuna girdiği görüldü
Çalışmalarda medresenin anıtsal kapısı koridoru ve sığ havuzlu kuyusu tamamen oldukça düzgün taş döşeli avlusu avlu merkezindeki platformu avlu etrafındaki revakı revaka açılan tonozlu dikdörtgen odaları Sincan Escort eyvanı mescidi ve öğrenci odaları kısmen gün ışığına çıkarıldı Ortaya çıkarılan eser avlusunda platform olmasıyla benzeri olmayan medrese planını göstermektedir Bu yıl medresenin tamamının meydana çıkarılması planlandı
Harran Ulu Cami Yenimahalle Escort nin hariminde 2019 yılında yapılan restorasyon amaçlı kazı çalışmasında ise doğu duvarı bitişiğinde 3 ve 4 sahın hizasında harim tabanından yaklaşık 0 80 mt yüksekte dikdörtgen planlı iki mekân meydana çıkarıldı Harimin batısında da bu mekânların simetriğine rastlanıldı Harimin her iki yanındaki bu odalar öğrencilerin eğitiminde kullanılmış olmalıdır
İbn Şeddat ve diğer kaynaklardan Harran da Orta Çağ da Nureddin Mahmûd Hacı Naam Hanım , Şemseddin Şakîr (Şukayr), Şemseddin Ebû Muhammed b. Selâme el-Attâr ve Muhammed b. el-Hadır b. Muhammed el-Harrani medreselerinin olduğu bilinmektedir.
Araştırmacılar ise Battani Sabit Bin Kurra İbni Teymiyye Yunus et Tabîb el Harrânî v b yüzlerce bilim insanının Harranlı olduğunu ifade etmektedir Bazı araştırmacılar bu eğitimi Harran Okulu düzeyinde değerlendirip Harran Okulu, Harran’da yetişen yüzlerce bilim insanının eğitim gördüğü tıp, astronomi ve felsefe okulları, mabetler ve özel mekanlar ile medreselerinin tamamını kapsamaktadır” demektedir.
Harran da Ay Tanrısı Sin Tapınağı Rahipleri tarafından yıldız gezegen kültündeki astronomi ve matematik bilgilerinin korunup geliştirildiği bu bilgilerin Helenistik dönemde Büyük İskender Grekçe Kitaplar ve Hermetik Düşünce ile kaynaştığı M S 6 yüzyılda Harran ın Simplicius Yeni Platonculuk felsefesiyle tanıştığı anlaşılmaktadır Edessa Rhasenna Rakka İskenderiye Antakya Cundişapur Bağdat okulları ile Harran arasında ilişkinin olduğu Orta Çağ İslami dönemde ise Harraniler Sabiler in de büyük katkılarıyla Grekçe den Süryanîce ve Arapça ya tercüme faaliyetleri Platon Aristoteles Hippokrates v b bilim insanlarının eserlerinin tercüme edilmesi yıldız ve gezegenlerin incelenmesi simyacılığın yaygınlaşması Çevirmen Gökbilimci Astronom Matematikçi Tıpçı Edebiyatçı Felsefeci Fıkıhçı Tasavvufçu Harranlı bilim insanlarının yetişmesini sağlamıştır
Harran medreseleri özellikle M S sekiz ve dokuzuncu yüzyıllarda da antik dünyanın felsefi mirasını İslam dünyasına aktardı Harran medreselerinde eğitim görmek için diğer şehirlerden hoca ve öğrenciler geldi Harran dan Endülüs e ulaşan bilim insanları Yunus et Tabîb el Harrânî ö 268 881 Ahmed b Vasîf ö 365 975 göz doktoru ve kitaplar Endülüs ün bilim ışığına katkı sağladı
Harran da tıp okulu kurulup hastaneler inşa edildi Tıbbi ilaçlar yapılıp çarşılarda satışa sunuldu İcat edilen küresel usturlap ve hassas teraziler diğer şehirlere de ihraç edildi Damıtmanın kullanımıyla esansiyel sıvılar yağlar elde edilip çarşıların miskçi dükkanlarında yerini aldı Harranlı bilim insanlarının görüşleri çeşitli İslâm âlimlerini ve akımlarını etkiledi. Harran’daki Hermetik düşünce de dönemin düşünürlerini etkiledi. Harranlı bilim insanları Harran, Rakka, Bağdat (Beyt’ül Hikme), Şam, Halep ve Endülüs medreselerinde hocalık yaptı. Harranlı bilim insanlarının çevirileri ve kendi yazdıkları kitaplar anılan medreselerde ders kitabı olarak okutuldu.
Dünyanın en eski üniversitelerinden biri olduğu ifade edilen Karaviyyin Üniversitesi Fas 859 Karaviyyin Cami nin etrafına kurulan medrese ve kütüphanelerden oluşmuştur Bu okulda İslami ilimlerin yanı sıra tıp, astronomi, mantık, felsefe ve matematik gibi bilimler de okutuldu. Harran Ulu Cami de etrafındaki medreselerle Karaviyyin Cami’ne benzemektedir.
Harran da yapılan çalışmalar değerlendirildiğinde Harran Ulu Cami ve çevresinde eğitim öğretim kurumlarının yoğunlaştığı anlaşılmaktadır B ilim insanlarının gerek el yazması bilimsel kitapları gerekse icatlarıyla Endülüs’e kadar derin izler bırakmış olan Harran’da özellikle M.S. 717-1272 yılları arasında oluşan kurumsal eğitim-öğretim yapısı M.S. 9.-10 yüzyıllarda zirveye ulaştı. Günümüzde Harran’da bu kurumsal yapılardan birisi olan medrese, ders verilen eyvanlarıyla, öğrenci odalarıyla, avlusuyla ve mescidiyle gün ışığına çıkarken, Dünya’nın İlk Üniversitesi olarak da adlandırılan Harran’daki eğitim-öğretim yapısı da tescillenmiş oldu.
Kaynak BYZHA Beyaz Haber Ajansı
