Geçen hafta Türkiye iktisadı için kimi kıymetli bilgiler açıklandı. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) yayınladığı enflasyon istatistiklerine nazaran Mayıs ayında yıllık tüketici enflasyonu yüzde 73.50 ile 1998 yılı Ekim ayından bu yana en yüksek düzeye çıktı. Üretici enflasyonu ise yüzde 132,16 ile 1995’ten bu yana en yüksek seviyeyi gördü.
TÜİK’in açıkladığı büyüme bilgilerine nazaran de Türkiye’nin birinci çeyrekteki yıllık büyüme performansı yüzde 7,3 oldu. Maaşlı çalışanların büyümeden aldığı hisse geçen yılın tıpkı periyoduna nazaran yüzde 35,5’ten yüzde 31,5’e geriledi.
İstanbul Sanayi Odası (İSO) tarafından açıklanan İSO 500 istatistiklerinde ise Türkiye’nin en büyük sanayi kuruluşlarının 2021 devir kârları yaklaşık yüzde 140 artış gösterirken emekçilere ödenen fiyatlarda bu periyotlarda yapılan artışlar yüzde 33,4’e kaldı.
Bu üç bilgi bize bilhassa sabit fiyatla çalışan kısmın yakın geçmişte yaşadığı alım gücündeki kaybı net olarak gösteriyor.
Öğrenci konutlarında geçim kederine karşı kullanılan formüller
To view this görüntü please enable JavaScript, and consider upgrading to a web browser that supports HTML5 video
Bu manada dış ticaret istatistikleri de kıymetli bir sonucu ortaya koyuyor. Mayıs ayında dış ticaret açığı bir evvelki yılın birebir devrine nazaran yüzde 157 artışla 10,7 milyar oldu. Meğer sonbahar aylarından sonra yapılan açıklamalarda yeni iktisat modeli ile cari açığın kapatılarak kurun dizginleneceği belirtiliyordu. Bu noktada maksatlardan uzaklaşılırken birebir vakitte Türk Lirası’nın dolar karşısındaki kıymet kaybı da devam ediyor.
DW Türkçe’ye değerlendirmelerde bulunan ekonomistler ise bu noktaya önemli siyaset kusurları ile gelindiğini söylüyor ve tek dermanın yanlışsız ve sürdürülebilir para siyasetlerine dönülmesi olduğunu vurguluyor.
Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) uygulamasının doların Türk Lirası karşısındaki yükselişini bir süre durdurabildiğine değinen ekonomistler bu ve yürürlüğe konması beklenen emsal uygulamaların da Türkiye iktisadı için uzun vadede önemli tahribatlar yaratabileceği ihtarında bulunuyor. Ekonomistlere nazaran önümüzdeki periyotta uygulanacak yeni prosedürler bütçenin üzerindeki baskıyı artırabilir. Güzelleşme süreci ise önemli bir vakit dilimine yayılabilir.
“Yapısal bir meseleye dönüşüyor”
2021 krizi öncesinde Türkiye iktisadının yaşadığı hastalıkların şu anda yavaş yavaş yine sirayet ettiğini söyleyen İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Birdal, “Karşılaştığımız durum kolay bir krizden çıkıyor ve yapısal bir meseleye dönüşüyor. Biz yıllarca bütçe açığı ile çaba ettik. Bilhassa kamu kısmının açığı çok kıymetli. Zira bu sorun kronikleştiği taktirde daha sonra bunu yenmek için çok daha büyük mali disiplin siyasetlerine gereksiniminiz oluyor” diyor.
Ekonomist Arda Tunca Fotoğraf: Emre Eser/Privat
Yakın devirde açıklanan ekonomik amaçlarla sonuçların önemli manada birbiri ile çeliştiğini anlatan ekonomist Arda Tunca ise artık hükümet kanadından iktisat ile ilgili gelen açıklamaların toplumda bir karşılığının olmadığını söylüyor.
Türkiye’de alım gücü | Vatandaş giyinmeye deva arıyor
To view this görüntü please enable JavaScript, and consider upgrading to a web browser that supports HTML5 video
“Ne olacağını bilmek çok zor”
Şu anda öbür ülkelerin merkez bankalarının ne yapacağını Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) ne yapacağından çok daha âlâ bildiklerini belirten Tunca şöyle konuşuyor:
“Bir seçim sürecine giriyoruz. Bu tempo ile önümüzdeki bir yıl nasıl geçecek? Biz bilmiyoruz. İktisat ile ilgili atılacak adımlar konusunda kimse fikir sahibi olamıyor. Ödemeler istikrarında nereden geldiğini göremediğimiz kaynağı aşikâr olmayan net yanılgı noksan kalemi var. Bunu geçmişte de görüyorduk. Tahminen de bu kalem önümüzdeki periyotta biraz güçlenerek çalışacak ve nereden geldiğini bilemediğimiz kaynaklar yaratılacak. Lakin bunun da karşılığı yok. Seçim havasındaki bir ülkede kurun düşmesi ve bununla birlikte enflasyonun da tempo kaybetmesi gerekiyor. Lakin ne olacağını bilmek çok güç. Bu alanlarda kısa müddetli piyasa sakinlikleri görebiliriz.”
Genel olarak yaşanan büyük bir refah kaybı olduğunu ve bunun bedelinin toplum tarafından ödendiğini hatırlatan Tunca, önümüzdeki devirde fiyatlarda bir artış yapılması gerektiğini lisana getiriyor.
“Bazı acı reçeteler gerekebilir”
“Dengeli ve yanlışsız bir siyaset uygulansaydı bugün bu sonuçlarla karşılaşmazdık diyen” İstanbul Bilgi Üniversitesi Finansal Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Ege Yazgan, “Gelir dağılımı çok bozuldu. Evet fiyatlara yapılan artışlar dönüp enflasyona tesir ediyor bu bu türlü bir sarmal olabilir fakat siz bu devirde her alanda yaşanan fiyat artışlarının yanında fiyatlı bölüme artış sağlamalısınız. Bu kadar gelir dağılımının bozulduğu yerde sabit fiyatla çalışan kesite artış yapmamak da insafsızlık oluyor. Şu an üreticiler ucuza kredi alıp üretim yapabiliyorlar. Üreticiye bu türlü bir takviye de var ancak bir halde sabit fiyatla çalışanların alım gücündeki kaybın da giderilmesi gerekiyor” formunda konuşuyor.
İstanbul Bilgi Üniversitesi Finansal Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Ege YazganFotoğraf: privat
Oluşan tabloyu aksine döndürmek için kimi acı reçetelerin uygulanması gerektiğini anlatan Yazgan’a nazaran bu acı reçetelerin de gelinen noktada insaflı uygulanması gerekiyor. Lakin Yazgan, ucuz kredilerin, faiz siyasetinin ve öbür uygulamaların devam etmesinin her geçen gün daha büyük bir yük getirdiğinin altını çiziyor. Siyasetlerdeki güçlü ısrarlar nedeniyle bu maliyetlerin arttığına değinen Yazgan’a nazaran bu durumdan çıkmak kolay olmayacak.
Hükümet, Türk Lirası’nı daha cazip hale getirmek için Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) uygulamasından sonra enflasyona endeksli yeni bir finans eserin de üzerinde çıkartılabileceğini açıklamıştı. Prof. Dr. Murat Birdal, “Kur tesirini sonlandırmak için alınan tedbirlerin bütünüyle hazine sırtından kaynak transferi sağlanıyor. Ancak siyaset faizini arttırmaktan kaçınıyorlar. Bu türlü yaptıkça bütçe açığı artarak devam edecek. Hem enflasyon artacak hem de Hazine’nin üzerindeki yük büyüyecek” diyor.
Birdal, iktisattaki sorunun çözülmediğini yalnızca ertelendiğini anlatıyor.
“Seçimden sonrası gözetilmiyor”
Enflasyona endeksli tahvil ile kurdaki hareketin bir ölçü sonlandırılabileceğini ve yaz aylarındaki turizm gelirlerinin katkısı ile bir rahatlama yaratılabileceğini vurgulayan Birdal, “Ancak önümüzdeki devirlerde maaşlarda bir fiyat artışına gidilmesi gerekecek. Bu geçmiş periyotlardaki fiyat hareketlerine de baktığınızda artık bir sarmala girdiğimizin göstergesi. Geçmiş periyotta olduğu üzere tahminen enflasyon yazın biraz sürat kaybetse de yıl sonuna yanlışsız maksatlardan çok uzaklaşılacağı belli” sözlerini kullanıyor.
Ekonomi idaresinin seçimden sonrasını gözetmediğini ve bu biçimde uygulamalarla yola devam ettiğini savunan Birdal, iktidarın bütün imkanları seçime nazaran dizayn ettiğini ve “benden sonrası tufan” anlayışı ile hareket edildiğini söylüyor.
Seçim öncesinde çıkarılacak tüm finansal enstrümanların devletin borçlanma maliyetini üst çekeceğini tabir eden Birdal şöyle konuşuyor:
“Vatandaşın üzerine asimetrik bir yük binecek. Seçim iktisadı uygulamaları da uzun vadede hazinenin yapısal problemlerini arttıracak. Vatandaş geçtiğimiz aylar içerisinde çok ezildi enflasyon karşısında. Bilhassa taban fiyata düzeltilme yapılmazsa Kasım ayında seçime gitmek mevcut iktidar için intihar olur. Ben açıkçası iktidarın garip bir halde kendi söylediklerine ve kendi lisana getirdiklerine inandıklarını düşünüyorum. Aralık ayında enflasyonun düşeceğine, yeni yıldan itibaren de farklı bir sürece girileceği tarafındaki beklentiyi samimiyetle paylaştıklarını düşünüyorum. Çok garip ve gerçeklikten uzak gözüküyor.”
“Bundan sonrası kemer sıkmadır”
Mevcut ekonomik şartları muhalefetin düzgün değerlendiremediğini lisana getiren Arda Tunca da siyasi atmosferin giderek sertleştiğini, bunun önümüzdeki süreçte de devam edebileceğini aktarıyor. Bu devirde ekonomik adımların da bu istikamette gideceğini anlatan Tunca, “Kurdaki artış bir formda vatandaşın ödediği vergiler tarafından karşılanıyor. Genel olarak toplumun bu bilince sahip olduğunu göremiyoruz. Devlet bankacılık sisteminin içerisinde bir banka üzere hareket ediyor. Dar gelirli insanların ödediği vergilerin de ödediği bir vergi havuzunun içerisinden finanse ediliyor tüm bunlar” diyor.
Bundan sonra bu alandaki yanlışları düzeltmeye niyetlenen rastgele bir iktidarın işinin hiç de kolay olmayacağına değinen Tunca, “Bundan sonra yaşanacak olan şey bir daralma bir kemer sıkmadır. Halk bu genişlemeci siyasetlerin sonuçlarını eninde sonunda ödeyecek. Bundan kaçış yok. Hangi iktidar bugünkü görüntüyü toparlamaya niyetlenirse niyetlensin bunun bedelini de halk ödeyecek” biçiminde konuşuyor.
Vergi uzmanı Ozan Bingöl Fotoğraf: Privat
“Ciddi bir kaynak muhtaçlığı var”
Vergi uzmanı Ozan Bingöl de DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede toplanan vergilerin adil bir halde kullanılması gerektiğinin altını çiziyor.
Bütçenin yaklaşık yüzde 82’sinin toplanan vergilerden oluştuğunu hatırlatan Bingöl, şunları söylüyor:
“TRT hissesini elektrik faturalarından kaldırıyoruz lakin çabucak akabinde TRT bandrol fiyatlarına yüzde 100’e varana artışlar yapıyoruz. O vakit TRT hissesini kaldırmanın ne manası vardı? Bütçeye kaynak sağlamak için birinci başvurulan yol vergileri arttırmak. Anladığımız kadarıyla önemli manada bir kaynak gereksinimi var. Bu artırımların devamı gelir mi? Bunun için kâhin olmaya gerek yok. Vergi artışlarının devam etmesi de kaçınılmaz görünüyor. KKM üzere bir sistemi uygulayıp da Mayıs ayı sonuna kadar 25-30 milyar lirayı geçecek ve bütçede yer almayan bir parayı ödüyoruz. Esasen KKM uygulaması bütçe gayesinde yoktu periyoda başlarken. Periyoda 240 milyar lira faiz ödemesi ve 278 milyar bütçe açığı maksadı ile başladık. Bunda daha KKM ve öbür vazgeçilen vergiler de yok. Umarız önümüzdeki günler daha da berbata hamile olmaz. En azından vatandaşın alım gücünün korunduğu yoksulluğun ve hayat pahalılığının önüne geçildiği günleri görmek istiyoruz.”
