Enerji fiyatlarındaki artış nedeniyle alınan tasarruf tedbirleri çerçevesinde Almanya’nın birçok kentinde belediye binaları, müzeler, kütüphaneler üzere sembolik yapılar, anıtlar ve kıymetli binalar artık geceleri ya sonlu olarak aydınlatılıyor ya da tümüyle karanlığa gömülüyor. Hatta kimi belediyeler, sokak lambalarında bile kısmî tasarrufa gidiyor.
Örneğin başşehir Berlin’de toplam 200 kadar yapıyı aydınlatan spotlar tümüyle kapatıldı. Zafer Sütunu ya da Berlin Katedrali üzere simge yapılar da bu uygulamadan nasibini alarak geceleri karanlıkta kalıyor. Kentte1 Eylül’de yürürlüğe giren Güç Tasarrufu Yönetmeliğiile kamu binalarının dışarıdan aydınlatılması da yasaklanırken, neon ışıklı tabela ve reklam panolarının yalnızca birkaç saat yanmasına müsaade veriliyor.
Tarihî Weimar kentinde ise sokak lambaları, güneşin batış saatine nazaran akşamları 30 dakika daha geç yanmaya başlıyor ve sabah da yeniden güneşin doğuşuna bağlı olarak 30 dakika daha erken kapatılıyor. Almanya genelindeki irili ufaklı pek çok kentte buna misal tasarruf önlemleri giderek yayılıyor.
Almanya’daki ünlü Neuschwanstein Şatosu da karanlıklar içinde Fotoğraf: Karl-Josef Hildenbrand/dpa/picture alliance
Bu tablo birinci bakışta olumsuz üzere görünebilir. Fakat çevreciler alınan bu tedbirlerden mutlu. Çünkü kentlerde sırf nitekim muhtaçlık duyulan yerleri aydınlatmak, yalnızca elektrik ve para tasarrufu sağlamakla kalmıyor, birebir vakitte iklim ve biyoçeşitlilik üzerinde de olumlu bir tesire neden oluyor.
Kapalı ışıklar hava kirliliğini azaltıyor
“Uluslararası Karanlık Gökyüzü Derneği” isimli sivil toplum kuruluşu, her gece ABD’deki tüm dış yer aydınlatmalarının yaklaşık üçte birinin, rastgele bir yarar sağlamadan yandığını kestirim ediyor. Güç krizi ve artan fiyatlardan evvel de Amerikan kamuoyunda tartışılan bu israfın önlenmesi durumunda, yaklaşık 3 milyar dolar tasarruf sağlanabileceği öngörülüyordu. Almanya için buna benzeri somut bir bilgi mevcut değil. Lakin şurası kesin ki, halihazırda dünya çapındaki ana güç kaynağını fosil yakıtlar teşkil ediyor. Bu nedenle yalnızca gereksiz ışıkları kapatmak bile, hava kirliliğini ve ziyanlı emisyonları hatırı sayılır oranda azaltmaya yardımcı olabilir.
Hindistan’daki Rhani Lakshmi Bai Merkez Tarım Üniversitesi’nden Pavan Kumar DW’ye verdiği demeçte, ülkede çok aydınlatmanın yılda 12 milyon ton karbondioksit salınımına neden olduğunu söylüyor. Bu sayı, Hindistan’ın yıllık toplam hava ve deniz trafiğinin yaklaşık yarısına tekabül ediyor. Daha rasyonel bir aydınlatma ve güç idaresi, bu salınımı değerli ölçüde azaltabilir.
Yapay ışıklar yüzünden Samanyolu da yeryüzünden artık eskisi üzere gözlemlenemiyorFotoğraf: NASA
Günümüzde insanların yüzde 80’inden fazlası,”ışık kirliliğine” maruz kalan bir gökyüzünün altındayaşıyor. Hatta Avrupa ve ABD’de bu oran yer yer yüzde 99’a kadar çıkıyor. Uzaydan bile çıplak gözle görülebilen ışıltılı kentlerdeki beşerler için gerçek karanlık artık neredeyse yok üzere. Hatta Singapur’da dış yerler geceleri o kadar aydınlık ki, gözler artık gerçek karanlığa ahenk sağlayamıyor.
Aslında karanlıkta kalmadan da ışık kirliliğini azaltmanın yolları var. En kolay tedbir, muhtaçlık duyulmayan ışıkların kapatılması. Bu, konutlar için olduğu kadar sokaklar, parklar ve kamusal alanlar için de geçerli. Harekete hassas sensörler burada kıymetli bir yarar sağlayabilir. Bu sayede yalnızca gereksinim duyulan yerler aydınlatılarak daha verimli ve rasyonel bir ışık idaresi sağlanmış olur.
Neden karanlığa gereksinimimiz var?
Geceleri ortalığın gereğince karanlık olması, aslında sıhhatimiz için hayli faydalı. Araştırmalar, göz hastalıkları, uykusuzluk, obezite ve hatta depresyonun, büyük ölçüde yapay ışıkla temaslı olduğunu ortaya koyuyor. Yatmadan evvel ekranlardan ve beyaz LED ışık kaynaklarından maruz kalınan çok aydınlık, gözleri yoruyor ve uyku ritmini bozuyor.
Burada bilhassa bir hormon, büyük ehemmiyete sahip: Melatonin. Potsdam Jeolojik Araştırma Merkezi’nden Dr. Christopher Kyba, “Ağırlıklı olarak vardiyalı çalışanlar başta olmak üzere, yerlerimizde çok fazla ışığa maruz kaldığımız için bu hormonu üretemezsek, biyolojik saat sistemimizin ritmi bozulur” diyor.
Bir öbür bilimsel çalışma, yapay ışığın çok olduğu bölgelerde yaşayan çocuk ve ergenlerin daha az uyuduğunu ve duygusal problemlerden daha sık mustarip olduğunu gösteriyor.
Ağaçlar da karanlığı seviyor Fotoğraf: Dawid Kalisinski/Zoonar/picture alliance
Dr. Christopher Kyba, DW’ye yaptığı açıklamada, geceleri oluşturulan yapay ışığın “Biyosfere bugüne kadar yaptığımız en vahim müdahalelerden biri” olduğunu söylüyor. Bu nedenle sokak aydınlatmasının kısılması yahut kısmen kapatılması, güç krizi sona erse ve tasarruf yönetmelikleri artık geçerli olmasa bile, daha sıhhat bir hayat için gelecekte atılacak birinci adım olabilir.
Karanlık sokakların daha inançsız olduğunu düşünenleri ilgilendiren bir bilgiyi de paylaşalım: İngiltere ve Galler’de 2015 yılında yapılan bir araştırmaya nazaran, bir yerin aydınlık yahut karanlık olmasının, kaza yahut cürüm oranları üzerinde hiçbir tesirinin olmadığı tespit edildi.
Hayvanlar ve bitkiler de karanlığı sever
Aşırı aydınlatma yalnızca insan sıhhatini etkilemiyor. Hayvanların da karanlık bir geceye gereksinimi var. Örneğin parlak kentlerin gökyüzünde taraflarını basitçe kaybedebilen ve bu nedenle hayatları tehlikeye giren birtakım kuş çeşitlerinin, daha karanlık kentlerde hayatta kalabilme talihi daha yüksek oluyor.
Benzer bir durum böcek ve sinekler için de geçerli. Yaz aylarında lambaların kapatılması, pek çok böcek ve sinek popülasyonunun kuşağını kurtarabilir. Bilindiği üzere ışık, sivrisinekler, sinekler, güveler ve öteki tüm gece böcekleri için muazzam bir çekiciliğe sahip. Yalnızca Almanya’da her yaz yaklaşık 100 milyar böcek ve sineğin, yapay ışık nedeniyle öldüğü iddia ediliyor.
Yapay ışık kimi hayvan tiplerini de tehdit ediyor Fotoğraf: David McNew/Getty Images
Hayvanların olağanda geceleri istikamet tayininde temel aldıkları ayın yerini, parlak bir sokak lambası alır. Hal bu türlü olunca sinekler, lambanın etrafında daima uçmaktan kendilerini alamazlar. Sonraki gün o kadar bitkin düşerler ki artık üreyemezler, ölürler ya da yırtıcı hayvanlar için kolay bir av olurlar. Sinek, sivrisinek ve böcekleri sevmeyenler için bu, tahminen birinci bakışta “iyi bir haber” olabilir. Ancak doğal istikrar açısından durum hiç de o denli değil.
Sinek ve böcek popülasyonlarının yok olması, bilhassa bitkilerin tozlaşması (polenleşmesi) açısından vahim sonuçlar doğuruyor. 2017’de yayınlanan bir bilimsel çalışma, sokak lambalarının yakınında yetişen bitkilerin, geceleri değerli ölçüde daha az tozlaştığını ve ışıklandırılmamış bölgedekilere oranla daha az meyve verdiğini gösteriyor. Ağaçlar da geceleri ışığın tesirini hissediyor ve sokak lambalarının yanında olduklarında daha erken filizleniyor.
