Geçtiğimiz haftalarda bir Amerikan mahkemesi ABD’li bir fon idaresi şirketinin açtığı dava üzerine Arjantin devletini gayri safi yurt içi hasıla (GSYİH) bilgilerini nasıl hesapladığını açıklamasına hükmetti. ABD merkezli Aurelius Capital, Arjantin idaresinin, borçlu oldukları milyarlarca dolarlık menkul değer sahiplerine daha yüksek ölçüde ödeme yapmaktan kaçınmak için GSYİH sayılarını yanlış beyan ettiğini ve datalar gerçek açıklansaydı sahip oldukları menkul değerlerin daha fazla getirisi olacağını sav etmişti.
Dünyanın bir başka tarafındaki bu mahkeme kararı, uzun vakittir Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) enflasyon bilgilerinin gerçeği yansıtmadığına yönelik tartışmanın alevlendiği bir periyoda denk geldi.
TÜİK Kasım ayı yıllık enflasyon oranını yüzde 21,31 olarak açıkladı. Lakin enflasyonu bağımsız olarak hesaplayan Enflasyon Araştırma Grubu’na (ENAG) nazaran yıllık enflasyon yüzde 58,65. TÜİK son olarak 5 Kasım tarihinde yaptığı açıklamada bilgilerin gerçeği yansıtmadığına dair basında yer alan haberlere istinaden “TÜİK Tüketici Fiyat Endeksini (TÜFE) rastgele bir kişi, makam ya da kurumun talep, talimat yahut varsayımına nazaran değil, alandan derlediği datalardan sahip olduğu bilimsel ve teknik özerklik ile bağımsız olarak hesaplamaktadır” dedi.
Peki şayet TÜİK’in enflasyon dataları gerçeği yansıtmıyorsa bunun Türk varlıklarına yatırım yapan yabancı yatırımcılar düşünüldüğünde, Türkiye için memleketler arası hukuk bağlamında sonuçları olabilir mi? Memleketler arası hukuk uzmanları Deutsche Welle Türkçe’ye kıymetlendirdi.
“Dava konusu teşkil edebilir”
Kabine Hukuk Ofisi ortağı ve milletlerarası hukuk uzmanı Mehmet Karlı, milletlerarası ve devletlerarası yatırım muahedeleri kapsamındaki kurallar çerçevesinde bakıldığında “adil ve hakkani muamele ilkesinin” devletlerin bir yabancı yatırımcıya yaptığı muamelenin şeffaf olması, keyfiyete dayanmaması, açık bir formda ayrımcı olmaması üzere davranış kuralları getirdiğinin altını çiziyor.
Karlı şöyle devam ediyor “Bu kurallar manzumesi içerisinde baktığımızda bir devlet bir finansal yatırımında ana determinanlardan biri olarak kendi istatistik enstitüsünün çıkaracağı sayıları koyduysa, örnek veriyorum enflasyon ilişkili bir finansal enstrüman çıkardınız, ve evet enflasyonu da TÜİK yayınlıyor, TÜİK’in yayınlayacağı enflasyon dediğiniz. Ve o devletin, o sayısı bilerek ve isteyerek manipüle ettiği kanıtlanabilirse, bu yatırıcımcılar açısından istifade edebilecekleri bir ikili muahede varsa, bir claim (dava) konusu teşkil edebilir.”
Londra’daki hukuk firması WilmerHale’in milletlerarası tahkim uzmanı avukatlarından Jonathan Lim de tıpkı görüşte. Lim “Türkiye İstatistik Kurumu bir devlet kurumudur. Davranışının Türkiye’ye atfedilebileceğini varsayarsak, enflasyon bilgilerinin manipüle edilmesinin kanıtlanması halinde, yatırımcının Türkiye’deki yatırımında, kamulaştırmaya muadil seviyede, kıymetli ölçüde ekonomik kayba neden olduğu gösterilebilirse, Türkiye’ye karşı bir yatırım davası için destek teşkil edebilir” diyor.
Uzmanlar tahkim davası açılabilmesi için yatırımın ikili yahut milletlerarası yatırım mutabakatı ile korunmaya sahip olması gerektiğinin altını çiziyor ve birçok yatırım muahedesinin finansal enstrümanları yatırım niteliğinde kabul ettiğine dikkat çekiyor.
Türkiye’ye faturası ne olabilir?
Türkiye’nin ikili yatırım mutabakatlarını ihlal ettiğinin tespit edilmesi durumunda olabilecekleri ise Karlı şöyle kıymetlendiriyor: “Eğer Türkiye’nin bir yatırım mutabakatındaki kuralı ihlal ettiği bir tahkim heyeti tarafından tespit edilirse, bunun memleketler arası hukukta karşılığı uğratılan zararın maddi tazminidir. Örnek olarak enflasyon aslında şu kadarken, x iken y gösterildiyse aslında x olan sayı ilan edilseydi bir yatırımcı ne kazanacaktı ise, o ortadaki farkı maddi tazminat olarak isteyebilir mi, isteyebilir.”
Lim de “Bir tahkim mahkemesi, Türkiye’nin ilgili muahedeyi ihlal ettiğini tespit ederse, tipik tahlil yolu tazminattır” biçiminde konuşuyor.
Türkiye tahkim kararlarına uymazsa ne olur?
Jonathan Lim, Washington Mukavelesi ve New York Sözleşmesi’ne taraf olan Türkiye’nin, bir milletlerarası tahkim mahkemesinde aleyinde bir karar çıkması halinde, bu kararı güya kendi mahkemelerinden çıkan kesin bir mahkeme kararı üzere uygulamak zorunda olduğunu belirtiyor.
Lim, Türkiye’nin buna uymaması halinde olabilecekleri şu halde kıymetlendiriyor: “Uymaması durumunda, Türkiye dışında yabancı yargı yetkisi alanındaki Türkiye’ye ilişkin varlıklarının tespit edilip haczedilebilmesi halinde, yabancı yatırımcının mükafatın Türkiye dışında tenfiz edilmesini talep etmesi mümkündür.”
Devletlerin ticari varlıklarının haczi
Lim, devlet varlıklarına yurt dışında el koyulmasının örnekleri ortasında, Walter Bau AG- Tayland Krallığı davasında bir UNCITRAL mahkemesi tarafından Tayland aleyhine verilen kararın akabinde, Tayland Veliahtı’na ilişkin bir uçağın Almanya’da haczini ve ayrıyeten Saar Papier-Polonya davasında Polonya Merkez Bankası’nın Almanya’daki varlıklarının haczini hatırlatıyor. Lim her iki örnekte de, devlet varlıklarının haczinin, nihayetinde tahkim kararına uyulmasına yol açtığının da altını çiziyor.
Lim uygulamaya yönelik tipik zorluklar ortasında, bir devletin ticari olmayan varlıkları üzerinde icraya karşı egemenlik haklarını ve birçok devletin varlıklarını başka hükmî kişiliğe sahip farklı kuruluşlarda tutabileceği gerçeğine dikkat çekiyor.
Mehmet Karlı da devletlerin yurt dışında bulunan ticari nitelikteki mallarına yönelik olarak haciz uygulaması yapılabileceğinin altını çiziyor.
Prof. Dr. Veysel Ulusoy
Peki yerli yatırımcılar için durum nedir?
Diğer yandan uzmanlar, Türk vatandaşlarının da TÜİK’in istatistiklerini “hukuka aykırı” olarak hesapladığını kanıtlayabildikleri ölçüde iç hukuk yollarını kullanarak, devletten tazminat talebinde bulunabileceğini belirtiyor.
Yeditepe Üniversitesi Ticari Bilimler Fakültesi Öğretim Üyesi ve Enflasyon Araştırma Kümesi (ENAG) Kurucusu Prof. Dr. Veysel Ulusoy “Bizde de son periyotta Enflasyon Araştırma Kümesi olarak makul taleplerle karşı karşıyayız. Örneğin kamu ihalesini almış, TÜİK’in tüketici enflasyonuna nazaran yıllık artış bedeli tayin edilmiş firmaların, uğradıkları zararın mahkemelere taşındığını görüyoruz” halinde konuşuyor.
Uluslararası hukuk uzmanları devlete karşı yargılamaların zorluğuna dikkat çekerken, bilhassa kanıt toplama konusundaki zorluklara işaret ediyor. Fakat Prof. Ulusoy bunun o kadar da sıkıntı olmadığı görüşünde: “Aslında bana nazaran güç değil. Biliyorsunuz hukukta yazılı kurallar vardır lakin hukukun en azından 5’te biri de hakimin savcının yorumuna dayalı bir yapıyla işliyor. O bağlamda enflasyonu sağlama yoluyla öteki metotlarla şayet dava açan kişi ispat olarak sunarsa, ki bu güç değildir, istatistik ofislerinin başı bayağı ağrıyacaktır diye düşünüyorum.”
Seda Sezer Bilen
© Deutsche Welle Türkçe
