Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, Türkiye iktisadını seçimler öncesinde canlandırabilmek için gereksinim duyduğu mali kaynakları Rusya’dan temin etme planları suya mı düştü?
Rusya’nın Türkiye üzerinden yaptırımları delmesini engellemek isteyen Washington idaresinin, hem AKP hükümetine, hem de Türk iş dünyasına yaptığı “ikincil yaptırım” ihtarları işte bu soruyu gündeme taşıdı.
Rusya’nın Ukrayna işgali nedeniyle memleketler arası yaptırımların amacında olmasını kendisi için bir avantaja çevirmek isteyen Erdoğan, Putin ile son görüşmesinde, ekonomik ve ticari bağlantıları geliştirmeyi ele almıştı.
Ancak Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Rusya’nın Türkiye üzerinden milletlerarası yaptırımları delmesi durumunda buna sessiz kalınmayacağı bildirisini verdi.
“Apaçık gözdağı”
Almanya’nın saygın fikir kuruluşlarından Bilim ve Siyaset Vakfı (SWP) bünyesindeki Uygulamalı Türkiye Araştırmaları Merkezi’nin (CATS) araştırmacılarından Kadri Taştan, ABD’nin yaptırım uyarısı için, “Bu apaçık bir gözdağı” dedi.
Biden idaresinin, yalnızca kapalı kapılar gerisinde Türk hükümetini değil, Türk iş dünyasını da uyardığını söyleyen Taştan, “Çünkü Rusya’ya uygulanan yaptırımları Türkiye lehine çevirme oportünizmi yalnızca hükümette değil iş etraflarında de var. Hasebiyle hem hükümeti uyarıyor hem de TÜSİAD’a mektup göndererek Türkiye’nin büyük şirketlerine gözdağı veriyor” diye konuştu.
Erdoğan’ın odağı seçimler
Ancak siyasi gözlemcilerde, Erdoğan’ın tek önceliğinin bulunduğu, bu önceliğin de 2023 için öngörülen seçimleri kazanmak olduğu konusunda neredeyse görüş birliği var.
Hatta Erdoğan’ın, ABD’nin çok kısa vadede ikincil yaptırımları devreye sokmayacağından yola çıktığı, bu nedenle kısa vadede Rusya’dan da olsa, kendini çok da riske sokmayacak formda temin edebileceği kadar çok kaynaktan ülkeye para girişi sağlamaya çalışacağı belirtiliyor.
Fotoğraf: Reuters/M. Sezer
Türkiye’nin de elinde koz var
CATS araştırmacısı Kadri Taştan, Erdoğan’ın Batı’ya karşı kullanabileceği kozlar bulunduğunu, ikincil yaptırım baskısının artması durumunda da Türkiye’nin de İsveç ve Finlandiya’nın NATO’ya üyeliklerini veto tehdidini yine gündeme getirebileceğine dikkat çekti. Taştan, “İşte bu kozlar, Erdoğan’ın Batı ile Rusya ortasında gidip gelmesine imkan sağlıyor” dedi.
AKP hükümetinin, Rusya dahil ülke dışından mali kaynak temin etme gayretiyle, seçimlerden evvel iktisatta daha büyük bir hasarı, daha büyük bir krizi önlemeye çalıştığını da söyleyen Kadri Taştan, “Gayet natürel kısa vadeli önceliklere odaklı bu iktisat siyasetlerinin Türkiye için uzun vadeli sonuçları çok ağır olacak üzere görünüyor. Hatta gelecek bir kaç kuşağı etkileyebileceğini söylemek çok yanlış olmayabilir ne yazık ki. Lakin pek çok siyasetçi için olduğu üzere Erdoğan için de bugün değerli olan seçimler ve bu odak doğrultusunda siyasetler izliyor” tabirlerini kullandı.
Kadri TaştanFotoğraf: GMFUS/S. Halls
Erdoğan geri adım atar mı?
Son gelişmeleri DW Türkçe’ye kıymetlendiren Konstanz Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Erdal Yalçın da, ABD’nin ihtarlarının değerli olduğunu, lakin bunun Erdoğan’ın siyasetleri üzerinde kısa vadede tesirinin olacağını pek düşünmediğini söyledi.
AKP’nin iktidarını devam ettirebilmesi için Rusya’dan sağladığı mali kaynağın büyük ehemmiyet taşıdığına dikkat çeken Yalçın, “İşte bu nedenle Türk hükümeti için Rusya çok değerli. İktisadın çökmesini engellemek için, yaklaşık yarım milyon dolara Türk vatandaşlığını satın alma imkanı tanımak dahil, akla gelebilecek her şeyi yapıyorlar. AKP, iktidarı kaybetme riskiyle karşı karşıya. Bu nedenle kısa vadede Rusya ile iş birliğinden vazgeçmeleri muhtemel görünmüyor” dedi.
Baypas taktikleri
ABD Türkiye’ye yaptığı ihtarda, Türk şirketlerinin yahut kurumlarının, yaptırım listesinde olan Rus vatandaşları, bankaları ya da şirketleriyle iş yapmaları durumunda, kendilerine de ikincil yaptırım uygulanabileceği iletisini verdi.
“Erdoğan ve Putin acemi siyasetçiler değiller. Ne yapacaklarını, oyunu hangi kurallara nazaran oynayacaklarını çok düzgün biliyorlar” diyen Erdal Yalçın’a nazaran, yaptırımları Türkiye üzerinden delmek isteyenler zati farklı tekniklerle bunu yapabilecek durumda.
Yalçın, “Ruslar yeni şirket kurar, böylece ABD’nin yaptırım listesinde yer almayan bu şirket Türkiye ile iş yapar. Rusya’nın kendi ödeme sistemi Mir aracılığıyla taraflar ruble ve TL ile ödemeleri yaparsa da, işin içinde dolar olmadığı için, Amerikan Merkez Bankası’nın nezareti dışına çıkmış olurlar. Özetle bu yaptırımlardan sıyrılmak, bunların etrafından dolanmak mümkün” diye konuştu.
Tutarlılık sorunu
Prof. Dr. Erdal Yalçın, Biden İdaresi’nin yaptırımlar konusunda izlediği stratejide önemli bir tutarlılık sorunu bulunduğunu da savundu.
ABD’nin Türkiye’yi yaptırımlar konusunda uyarırken, öbür kimi ülkelere ses çıkarmadığına dikkat çeken Yalçın, “Peki ya Yunanistan? Rus petrolünün neredeyse yüzde 50’sini dünyaya satan Yunanistan NATO üyesi değil mi? Pekala ya Hindistan? Hindistan, Rusya’dan petrol alımını üç kat artırmadı mı? Bu tutarsızlıklar da AKP’nin argümanlarına hizmet edebilir” dedi.
“Halkbank tereddüttü geri tepiyor”
Yalçın, İran’a yönelik Amerikan yaptırımlarının delinmesi ile ilgili Halkbank davasının ABD’de sürüncemede bırakılmasının da bir yanılgı olduğu görüşünde.
Türk hükümetine yaptırımları ihlal etmenin bir bedeli olacağı iletisinin verilmediğini söyleyen Yalçın, “Farklı bir tavır takınacağı düşünülen Biden da, bunu halı altına süpürdü. Ve işte artık bu tavır, geri tepiyor” halinde konuştu.
Erdal YalçınFotoğraf: Ifo-Institut
“Strateji değişikliğine gidilmeli”
Yaklaşan seçimlerle birlikte Erdoğan’ın dış siyaset hareketlerinde da öncelik artık iç siyaset olmuş durumda.
Batılı başşehirler, Erdoğan’ın hareketlerini yakından izlerken, yaşanılabilecek meselelerin Türk hükümeti tarafından iç siyaset gereci olarak kullanılabileceğini düşünüyor, açıklamalarında daha temkinli hareket ediyor ve tansiyondan kaçınıyor.
Erdal Yalçın, Erdoğan’ın kendi çıkarına hizmet etmeyeceğini düşündüğü hususlarda Batı’nın baskısını arttırdıkça Rusya’ya yanaştığını, müttefiklerine de “size alternatifimiz var” telaffuzuyla karşılık verdiğini anımsattı. Yalçın, Erdoğan’ın, Putin’in ricası üzerine Eylül’de Şanghay Beşlisi’nin toplantısına katılacak olmasının da bu tavrını açıkça gösterdiğini vurguladı.
Batılı birçok diplomat, Erdoğan ile gerginliklerin ve sert açıklamaların, iç siyasette tekrar Erdoğan’a yaradığını düşünüp, daha sessiz kalınmasını, net bildirilerin kapalı kapılar gerisinde verilmesini savunuyor.
“Erdoğan tahlilin muhatabı değil”
“Sorunların tahlile kavuşturulmasını sağlayacak muhatap artık AKP hükümeti olamaz. Erdoğan tahlilin muhatabı değil” diyen Yalçın ise, yaklaşan seçimler nedeniyle artık çok farklı bir eşiğe gelindiğine dikkat çekti.
Devasa boyuta ulaştığı tez edilen yolsuzlukla harmanlanmış yanlış iktisat siyasetleri nedeniyle Türkiye iktisadının çok derin bir kriz içinde olduğunu söyleyen Erdal Yalçın, Avrupa’nın artık suskunluğuna son vermek zorunda olduğunu kaydetti.
“Bu sefer Erdoğan’ın niyeti bir blöf ile hudutlu olmayabilir” ihtarında bulunan Erdal Yalçın, Avrupa’nın artık siyaset değişikliğine giderek Türk hükümetine yönelik tavrını sertleştirmek durumunda olduğunu savundu.
Yalçın, değerlendirmelerini şöyle tamamladı:
“Türkiye’ye Rusya ile yürüttüğü bu iş birliğine son vermesi gerektiği iletisi net bir halde iletilmeli. Bunu yaparken de, Türk halkına AKP iktidarının sebep olduğu sıkıntıların aşılmasını istediğimiz vurgulanmalı. Türkiye’nin kıymetli bir NATO üyesi olduğu, Avrupa’nın bir kesimi olduğu, Avrupa’nın Türkiye’ye, Türkiye’nin de Avrupa’ya gereksinimi olduğu, Avrupa’ya entegre olan Türk iktisadının istikrarına da ehemmiyet verildiği söylenmeli. Bu kritik seçim sürecinde en kıymetli bahis şu: AKP hükümeti ile mevcut meseleler nedeniyle, Türk halkı cezalandırılmamalı. Türk halkı ile dayanışma içinde olunacağı iletisi verilmeli. Ve bu yolla, içinde bulunulan bu kritik yol ayrımında, muhalefetin de Erdoğan karşısında eli güçlendirilmeli.”
