Semerkant’ta Çarşamba günü başlayacak olan Şangay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) doruğu, Türkiye’nin Ukrayna savaşının akabinde takip etmeye çalıştığı istikrar siyaseti için olduğu kadar,Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın Rusya Devlet Lideri Vladimir Putinile yapacağı ikili görüşmenin gündemi açısından da ehemmiyet taşıyor.
Çin, Rusya, Kırgızistan, Tacikistan ve Kazakistan tarafından üye ülkeler ortasında inancın arttırılması ve bölgesel işbirliği gayesiyle “Şangay Beşlisi” ismiyle 1996 yılında kurulan örgüt daha sonra genişleyerek 2001 yılında bölgesel bir örgüte dönüşmüştü. Türkiye, 2012 Pekin doruğunda örgüte “diyalog ortağı” olarak kabul edilirken bu pozisyon “gözlemci ülke” statüsünün altında, “misafir katılımcı” statüsünün ise üzerinde yer alıyor.
Ukrayna savaşının başlamasıyla istikrar siyaseti takip ettiğini belirten Türkiye’nin bu yılki ŞİÖ doruğuna iştiraki hem Batı ile münasebetleri hem de Putin ile Erdoğan ortasında gerçekleşecek ikili görüşmenin sonuçları açısından yakından takip ediliyor.
Eski diplomat, dış siyaset analisti Gülru Gezer, Türkiye’nin ŞİÖ’yle bağlarına konjonktürel değil daha geniş bir perspektiften ve uzun vadeli bakmanın yararlı olacağını belirterek “Türkiye coğrafik pozisyonu nedeniyle Avrupa’nın, Balkanların, Ortadoğu’nun, Kafkasların ve Orta Asya’nın bir kesimi. Türkiye’nin kuruluşundan bu yana yönelimi Avrupa-Atlantik kurumlarıyla bütünleşmek. Bölgesel öteki örgütlerde yer almak ise bu yönelimine bir alternatif değil” diyor.
Eski diplomat, dış siyaset analisti Gülru GezerFotoğraf: Privat
Gezer, Şangay örgütünün ne NATO üzere bir ortak savunma paktı ne de AB üzere devletler üstü bir ekonomik ve siyasi birlik olduğuna da dikkat çekerek Asya’nın yükselen güç olduğunu hatırlatıyor ve kelamlarını şöyle sürdürüyor:
“21. yüzyılın değişen paradigmalarına Türkiye’nin kendisini adapte etmesi gerek. Son devirde ŞİÖ’ye ilgi de artmakta. Suudi Arabistan, Katar, Mısır, Ermenistan, Azerbaycan da diyalog ortakları ortasında. Türkiye’nin bu oluşumda yer alması stratejik olarak kıymetli.”
Erdoğan’a Putin üzerinden davet gelmesi
Erdoğan, Semerkant tepesine iştirakini Ağustos başındaPutin ile Soçi’deki görüşmesinin ardındanaçıklamış ve “Sayın Putin de rica etti; nasip olursa biz de inşallah oradaki toplantıya katılacağız” demişti.
Kadir Has Üniversitesi Milletlerarası Münasebetler Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Serhat Güvenç’e nazaran de ŞİÖ Türkiye için evvelden beri değerli bir oluşum lakin bu sefer Putin’in inisiyatifiyle Semerkant’a davet gelmesi tepeyi daha enteresan kılıyor. ŞİÖ’nün başat gücünün Çin olduğunu hatırlatan Güvenç, Türkiye’nin bir orta gözlemci üye olmak istediğini lakin Pekin’in hem Uygur sorunu hem de Batı ile muhtemel komplikasyonlar nedeniyle buna sıcak bakmadığını belirtiyor.
Ukrayna savaşıyla birlikte dünyada yeni bir “saflaşma” ortaya çıktığına da işaret eden Güvenç, “Kimileri yeni soğuk savaş, bazıları ikinci soğuk savaş diyor. Saflar netleşirken tahminen bu sefer Türkiye’yi batı karşısında kendi saflarına çekmek için bir gayret olabilir” öngörüsünde bulunuyor.
Erdoğan’ın son devirde aslında kategorik bir doğu ya da batı tercihi bulunmadığını söz eden Güvenç “İçeride iktidarını sürdürmesine hangi taraf daha fazla katkı sağlayacaksa o tarafla yakınlaşmayı tercih ediyor. İstikrar siyaseti deniliyor lakin bu dış siyasetteki bir istikrar arayışından çok içerideki iktidar pozisyonuna ait bir istikrar arayışı” diye konuşuyor.
Kadir Has Üniversitesi Milletlerarası Bağlantılar Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Serhat GüvençFotoğraf: Kadir Has University
Putin’le görüşmenin gündeminde neler var?
Erdoğan’ın tepe marjında Putin’le yapacağı ikili görüşmenin gündemi ise ağır. Ele alınacak mevzular arasındatahıl koridorunun geleceği,Suriye’ye yapılmak istenen operasyon ve yaklaşan kış öncesi Türkiye için doğalgazda bir indirimin olup olmayacağı bulunuyor.
Güvenç’e nazaran Erdoğan ile Putin’in gündemlerindeki mevzular şu an için aslında birbirini tamamlayıcı nitelikte. Erdoğan’a seçim öncesinde ekonomik olarak en azından süreksiz bir rahatlama için dışarıdan kaynak gerektiğini, Putin’in de yaptırımlar nedeniyle başının kaygıda olduğunu belirten Güvenç, Ukrayna savaşında alandaki son gelişmelere dayanarak şöyle konuşuyor:
“Ancak şu ihtiyat hissesini da koymak lazım. Ukrayna’nın başlattığı taarruz savaşın bahtının değişebileceğini ortaya koyuyor. Yani Rusya’nın elinde hala birtakım stratejik kozlar, imkanlar var lakin rüzgâr aykırıya dönüyormuş üzere. Hasebiyle Ukrayna macerasından çok zayıflamış, hatta yenik olarak çıkma ihtimali olan bir Rusya’yla saflaşmak orta ve uzun vadede hem Türkiye’nin hem de Erdoğan’ın çok aleyhine olabilir.”
Tahıl koridoru muahedesinin İstanbul’da 22 Temmuz’da imzalanmasının üzerinden yaklaşık 1,5 aylık bir müddet geçerken 120 günlük mühletin akabinde devam edip etmeyeceği dünya pazarları için ehemmiyet taşıyor.
Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov son yaptığı açıklamada Moskova’nın mutabakatla ilgili rahatsızlığını lisana getirmişti. Lavrov “Batılı meslektaşlarımız, BM Genel Sekreterliği üzerinden bize vaat edilen konuları yerine getirmiyor, yani tahıl ve gübrelerin global pazarlara problemsizce erişimini engelleyen lojistik yaptırımlarının kaldırılmasına dair karar almıyor” demişti.
Erdoğan ise Rusya’nın tezlerine hak verdiğini söyleyerek “Gelen tahıllar maalesef güçlü ülkelere gidiyor, yoksul ülkelere değil. Yaptırımları yapan ülkelere tahıl sevkiyatının olması sayın Putin’i de rahatsız etmekte. Biz de Rusya’dan da tahıl sevkiyatı başlasın istiyoruz. Burada gecikme var” demiş ve Semerkant’ta Putin’le bu mevzuyu ele alacaklarını belirtmişti.
Gezer, Türkiye’nin bugüne kadar izlediği istikrar siyasetinin tahıl muahedesinin imzalanmasına imkan tanıdığına işaret ederek bu nedenle muahedenin devam edebilmesi için Ankara’nın önümüzdeki devirde de Ukrayna ve Rusya ortasındaki istikrar siyasetini yürütmesi ve tarafgir gözükmemesi gerektiğini vurguluyor. Gezer, Erdoğan’ın Putin ile görüşmesinin ABD Lideri Joe Biden’la BM Genel Şurası için hedeflenen görüşme öncesine denk gelmesi açısından da değerli olduğunu belirtiyor.
Gazda indirim olur mu?
Erdoğan ile Putin’in Semerkant’ta gaz indirimi konusunu de ele alması bekleniyor.
Balkan gezisi sonrası uçakta yaptığı açıklamada Erdoğan, Rusya’nın Avrupa’nın tersine Türkiye’ye güçte bir yaptırım uygulamadığını ve fiyat konusunda Putin’le daha evvel bir görüşmesi olduğunu anımsatarak “O bahisteki yaklaşımını da bize müspet olarak gerçekleştirirse o vakit aslında ‘nurun ala ışık’ olur” demişti.
Enerji Uzmanı, BOTAŞ Eski Genel Müdürü Gökhan Yardım, DW Türkçe’ye Türkiye’nin gaz ithali ile ilgili son durumunu ve indirimin neden istendiğini şöyle anlatıyor:
“Geçen sene 8 milyar metreküp civarında Rusya’nın, batıdan aldığımız daha sonra Türk Akımı’na devredilen kontratı bitti. Biz bu kontratın uzatılmasını 5 milyar 750 milyon metreküp için yaptık, yani 8 milyarın hepsini uzatmadık. Uzatırken TTF (Hollanda sanal doğal gaz piyasası) oranlarını da yüzde 70 oranında dahil ettik.”
Fotoğraf: picture-alliance/dpa/K. Okten
Yardım, 30 Aralık’ta Ukrayna savaşının öncesinde yapılan bu uzatmanın akabinde Nisan ayından itibaren Mavi Akım’ın içine de TTF fiyatlarının girdiğinin tabir edildiğini ve bu durumda Türkiye’nin yıl içerisindeki ithal ettiği doğal gaz ölçüleri içinde TTF oranlarının yüzde 50’ye ulaştığına işaret ederek “Böyle olunca Türkiye’nin doğal gaz ithal faturası çok büyüdü. Dolar kurunun da artmasıyla yılın birinci altı ayında benim hesaplarıma nazaran 157 milyar liralık bir ziyan oluştu doğal gaz alımından” diyor.
Yardım, bu hesaplamanın yıl sonuna kadarki devir için yapılması durumunda zararın 450 milyar TL’yi geçerek 500-600 milyarı bulabileceğini söylüyor.
Rusya’nın kontratları kısa vadeli uzatmak yerine uzun vadeli uzatmayı her vakit için tercih edeceğini belirten Yardım, komünizm periyodundan gelme planlama geleneğiyle uzun vadeli gaz satmak isteyebileceklerini kaydediyor.
“Bu sonuçta artık siyasi bir karar olacak. Putin indirim verir mi, vermez mi? Kredi açar mı açmaz mı?” sorusunu yönelten ve aslında bu çeşit teknik bahislere siyasetin genel çerçeve dışında karışmaması gerektiğini söyleyen Yardım, ulusal paraların kullanılmasının da karşılıklı olması gerektiğine işaret ediyor.
