Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, siyasi muhalefetin ve ekonomistlerin tüm ikazlarına rağmen düşük faiz ve yüksek kura dayalı yeni iktisat siyasetinde ısrar ederken, piyasada oluşan fiyat dalgalanmalarından yeni iktisat siyasetini değil de stokçuları sorumlu tutuyor.
Erdoğan’ın son olarak stokçular ve stokçulukla uğraş edileceğini kabine toplantısından sonra “Türkiye tarihinin en kritik ekonomik çabalarından biri verilirken stokçuların gözünün yaşına bakılmayacak” kelamlarıyla lisana getirmesinin akabinde AKP’de bu hususta başlamış olan yasal çalışmalar hızlandı. 6585 sayılı Perakende Yasası’nda tek unsurluk değişiklikle, stokçulara cezaların iki katına çıkarılmasını isteyen parti idaresi ilgili yasa teklifini meclis gündemine taşıdı.
Teklifte “piyasada darlık yaratıcı, piyasa istikrarını ve özgür rekabeti bozucu faaliyetler ile tüketicinin mallara ulaşmasını engelleyici faaliyetlerde bulunan üretici, tedarikçi ve perakende işletmelere” mevcut durumda verilen 50 bin ile 500 bin lira ortasındaki cezaların caydırıcı oranda artırılacağı belirtiliyor. AKP’liler, bu oran için “mevcudun iki katı olacak” derken yeni ekonomik modelde piyasa kontrollerinin daha da artırılacağına vurgu yapıyor. Teklifin mecliste yeni yıldan evvel görüşülüp, kabul edilmesi bekleniyor.
Peki stokçu kime deniyor? Bugün Türk iktisadında yaşanan fiyat dalgalanmalarının nedeni Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın sav ettiği üzere nitekim stokçuluk mu? Ekonomist Oğuz Demir, hükümetin stokçunun kim olduğunu bile tanımlayamadığına dikkat çekiyor, hükümetin her şeyden evvel karaborsa ile bugünkü durumu karıştırdığını vurguluyor.
“Asıl sorun maliyetlerin artması”
“Stok esasen her şirketin, her işletmenin, her esnafın makul bir ölçüde tutması gereken bir şeydir. Buradaki asıl sıkıntı; stok yapıyor ve piyasaya mal vermiyor, münasebetiyle piyasada mal bulunamıyor ve fiyatlar bir anda fırlıyor, karaborsa oluşuyor mu? Şu ana kadar bildiğimiz kadarıyla ben bir karaborsa duymadım” diyen Demir, stokçuluğun piyasada mal bulunamaması durumunda külfetli olacağını anlatıyor. Fakat Türkiye’de şu an bu türlü bir durum olmadığını lisana getiren Demir; hükümetin yarattığı çelişkili durumu şöyle özetliyor:
“Siz bugün işletmelere gittiğinizde ‘Hayır, karaborsada satarım malımı. 50 lira piyasa fiyatı lakin sana 100 liraya veririm’ demiyor ki. Açıktan açığa markete sattığı fiyatı artırıyor. Diyor ki; ‘Ben fiyatlama yapamıyorum. Benim maliyetlerim artıyor’ diyor. Sonuçta, iktisattaki sorun artık stokçulardan neden kaynaklansın? Asıl sorun maliyetlerin artması. TÜİK’in bilgilerine nazaran bile üreticinin maliyeti yüzde 55 artmış durumda. Artık benim maliyetim artıyor. Yarın ne kadar maliyetle karşı karşıya kalacağımı bilmiyorum. Elimdeki malı sattığımda ne kadar fiyat vermem gerektiğini hesaplayamıyorum. Bu iş yalnızca tüketici açısından değil, üretici açısından da kuvvetli. Kurda daima dalgalanmanın olduğu periyotta siz dönüp olayı stokçulukla çözemezsiniz.”
Ekonomist Demir, stok tutan ve kara borsa yapan kim varsa bunun zati cezasının kesileceğini de söylüyor ve yeni bir düzenlemenin iktisattaki mevcut maliyet meselesine tahlil olmayacağını lisana getiriyor. Demir, “Halihâzırdaki mevcut düzenlemelerle biz o karaborsacılıkla çaba edebiliriz. Ancak siz bir gaye göstermeye dönüştürüyorsanız stokçuluk diyerek o vakit size şunu sorarlar. O vakit piyasa olağan, her şey olağan, kurlar sakin, faizler sakin, enflasyon sakin de ben onun üzerine mi stokçuluk yapıyorum” eleştirisi getiriyor.
Ekonomist Oğuz Demir
Demir; stokçunun kim olduğu, piyasada zabıta ya da kontrolleri yapacak her vazifelinin stokçuları neye nazaran tespit edeceğine dönük tanımlama ve kriterlerin eksik olduğuna da dikkat çekiyor ve bu mevzuda yaşanacak bir badireyi da şu örnekle anlatıyor:
“Kim stokçu? Yani mesela bir esnaf, bir bakkal, kenarda deposunda 50 teneke yağ tutuyor Bir taraftan da gelen müşteriye satın almak istediği yağı satıyor. Saklamıyor o 50 taneyi. Sattıkça yerine koyuyor. Ancak yarın bir gün daha değerliye almamak için almış. Artık bu adam stokçu mu, değil mi? Bu sorunun yanıtını kim verecek? Zabıta ya da kontrolleri kim yapacaksa neye nazaran stokçu tarifi yapacak.”
Oğuz Demir, piyasadaki fiyat hareketliliğinin temel nedeninin Türk lirasının daima paha kaybetmesine neden olan düşük kur-yüksek faiz siyaseti olduğuna dikkat çekiyor ve hükümete “Ortaya konulan tahlil; tahlil değildir. Yetersizdir. Yeni iktisat siyasetindeki yanlışa odaklanılmalıdır” daveti yapıyor.
“Stokçularla uğraşarak sorun çözülmez”
Peki hükümet; stokçulukla gayret etse tüketiciyi nitekim şad edebilir mi? Tüketici Hakları Derneği (THD) Genel Lideri Turhan Çakar; stokçuluğun bugünün problemi olmadığı ve stokçularla uğraş ederek de tüketicinin korunmasının bütünüyle sağlanamayacağını söylüyor.
Çakar, “Stokçulara cezayı kestin, eser maliyetleri ne olacak? Güç, akaryakıt, gübre fiyatları arttıkça maliyetler yükseliyor. Artırımlar duruyor mu, durmuyor. Tüketiciyi hakikaten korumak istiyorsa hükümet, üretim ve dağıtım siyasetlerini, artırımları gözden geçirsin. Tüketici bu ülkede eserleri yanlışsız düzgün fiyatlardan alamıyor. Yalnızca stokçularla uğraşarak sorun çözülmez. Sorunun kaynağına inilsin” diyor.
Piyasaların nizamlı olarak denetilmediğini, üretim ve dağıtımda yaşanan sıkıntıların gözardı edildiğini anlatan Çakar, tüketicinin uygun fiyatlara erişiminin sağlanması için stokçulukla uğraşın yanında ek tedbirlerin de alınmasını istiyor. Çakar, “Yasal düzenleme yapılsın. Cezalar caydırıcı olacak mı bilmiyoruz. Bildiğimiz tek şey var o da halkın iktisada, idareye inancının sağlanması gerekiyor. İnanç sağlanmazsa hiçbir tedbir piyasayı da, halkı da rahatlatmayacak” çıkışında bulunuyor.
Hilal Köylü / Ankara
©Deutsche Welle Türkçe
