AKP iktidarının, Beşar Esad ile yıllar sonra “siyasi diyalog” arayışına girmesi, Türkiye ve Suriye’de olduğu kadar, milletlerarası alanda da yakından izleniyor.
Erdoğan’ın sürpriz adımının, yaklaşan seçimler öncesinde taktik bir atak mi olduğu, yoksa hakikaten de dış siyasette büyük bir değişim manasına mı geldiği, uzmanlar tarafından tartışılıyor.
2011 yılında başlayan iç savaşın akabinde Esad rejimiyle ipleri koparan, Suriyeli muhalif kümelere her türlü dayanağı veren, geçmişte “kardeşim” dediği Esad’ı “terörist” ilan eden ve devirmeye çalışan Erdoğan’ın diyalog uğraşlarının başarılı olup olamayacağı, bunun siyasi tahlil uğraşlarına nasıl yansıyacağı merak ediliyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip ErdoğanFotoğraf: picture-alliance/Presidential Press Service via AP
Erdoğan ne amaçlıyor?
DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Suriyeli dış siyaset uzmanı Haid Haid, Erdoğan idaresinin “diyalog açılımına” ihtiyatlı yaklaşılması gerektiğini söyledi.
Londra merkezli niyet kuruluşu Chatham House’ın araştırmacılarından olan Haid’e nazaran son adımlar, yeni bir dış siyaset anlayışından çok, içeride artan kamuoyu baskısının bir sonucu.
“Öncelikli gayesi seçimi kazanmak”
Türkiye’nin artık seçim sürecine girdiğini, iktisattaki makus gidişatın Erdoğan üzerindeki baskıyı daha da arttırdığını belirten Haid, AKP önderinin bugün içeride en çok Suriye siyaseti ve sığınmacılar sorunu nedeniyle reaksiyonla karşı karşıya kaldığına işaret etti.
“Erdoğan’ın öncelikli maksadı seçimleri kazanmak” diyen Suriyeli uzman, şöyle devam etti:
“Erdoğan Esad ile diyalog açılımıyla muhalefet partilerinin en büyük kozunu, seçmende karşılık bulan en güçlü telaffuzunu ellerinden almayı hedefliyor. Zira muhalefet partileri, Esad ile diyalog kuracaklarını, sığınmacıların geri göndereceklerini söylüyorlardı. İşte artık Erdoğan bu söylemi kendisi de üstlenerek bu kozu ellerinden almayı hedefliyor. ‘Diyalogsa bunu Esad ile ben kurarım’ bildirisiyle, muhalefetin elini zayıflatmayı, seçmenleri de kendisine oy vermeleri için ikna etmeyi hedefliyor.”
Ankara’da telaffuz değişikliği
Erdoğan’ın 5 Ağustos’ta Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ile Soçi buluşması sonrası verdiği iletiler, iktidar cephesinden arka arda yapılan açıklamalar, Haid Haid’in bu tahlilini destekliyor.
AKP idaresi Esad ile diyalog açılımının birinci sinyallerini Erdoğan’ın Rusya Devlet Lideri Putin ile Soçi’deki görüşmesi sonrasında verdiFotoğraf: Vyacheslav Prokofyev//Sputnik/REUTERS
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Soçi buluşmasından bir kaç gün sonra, aslında bundan 10 ay evvel, Suriye Dışişleri Bakanı Faysal Mikdad ile Belgrad’daki Bağlantısızlar Toplantısı’nda ayaküstü kısa bir sohbet gerçekleştirdiğini birinci kere açıkladı. Bu görüşmenin çok vakit bâtın tutulmuş olunması soru işaretlerine yol açmış olsa da kamuoyu, Türkiye ile Esad rejimi ortasında, 2011 yılından sonra birinci sefer bu seviyede siyasi bir temasın gerçekleşmiş olduğunu böylelikle öğrenmiş oldu.
Çavuşoğlu’nun bu açıklamasının akabinde MHP önderi Devlet Bahçeli’nin yazılı bir açıklamayla, Esad rejimi ile diyalog uğraşlarına güçlü dayanak açıklaması da dikkat çekti. Milliyetçi seçmenlerin Zafer Partisi’ne kaymasından rahatsızlık duyduğu bilinen Bahçeli iletisinde, Türkiye’nin Suriye ile görüşme seviyesini “siyasi diyalog mertebesine” çıkarmasını, “ciddiyetle ele alınmaya değer” bir adım olarak nitelendirdi.
AKP’nin Cumhur İttifakı ortağı MHP’nin başkanı Bahçeli, Esad ile direkt diyalog eforlarına güçlü dayanak açıkladıFotoğraf: DHA
AKP Genel Lider Yardımcısı Hayati Yazıcı da, gündeme damgasını vuran açıklamalarıyla Esad rejimi ile direkt diyaloğun “çok hakikat bir yaklaşım” olduğunu savundu, ihtilafların tahlilinde diyaloğun anahtar ehemmiyete sahip olduğunu söyledi. Yazıcı, bir televizyon kanalında, “liderler seviyesinde bir görüşme olabilir mi?” sorusuna da, “Ben hiç olmaz diyecek durumda değilim. Bir yerden başlar, bunun seviyesi yükselebilir, inşallah” karşılığını verdi.
Esad, Erdoğan’a “jest” yapar mı?
Peki, Ankara-Şam sınırında başkanlar seviyesinde diyalog yoluyla olağanlaşma sürecinin başlatılması nitekim mümkün mü?
Suriyeli uzman Haid Haid, kısa vadede olağanlaşmanın mümkün olmadığı görüşünde.
Ankara’nın şu andaki diyalog sinyallerinin seçim vaadi niteliği taşıdığını, bu vaatlerin de seçimlerden sonra genelde unutulduğunu söyleyen Haid, “Türkiye’deki seçimlere kadar Esad’ın da ‘evet diyaloğu başlatacağız’ demesi mümkün görünmüyor. Zira bunu yaparsa, Erdoğan’ı seçimler öncesinde güçlendirecek muazzam bir jest yapmış olur. Bunu da yapmak istemeyecektir” görüşünü lisana getirdi.
Suriyeli muhalifler ikna olur mu?
Türkiye’nin ihtiyatlı adımlarla da olsa, Esad rejimi ile diyalog arayışına girerken, başka yandan yıllardır her türlü dayanağı verdiği Suriyeli muhalif kümeleri da gözardı edemeyeceği belirtiliyor.
Çavuşoğlu’nun geçen hafta “bizim bir biçimde muhalefet ile iktidarı, rejimi anlaştırmamız lazım” ve “muhalif Suriyelilerle rejim ortasında bir barışın olması gerekiyor” biçimindeki açıklamaları üzerine Suriye’nin kuzeyinde, Türkiye’nin denetimi altındaki bölgelerde geniş iştirakli protestolar, bunu gözler önüne sermişti.
Haid Haid’e nazaran bu şovlarla Suriyeli kümeler Ankara’ya “biz Esad ile uzlaşmayacağız, el sıkışmayacağız” iletisini vermiş oldu. “Kanımca Türk hükümeti, reaksiyonun bu kadar geniş bir alana yayılmasını ve bu sertlikte olmasını beklemiyordu” diyen Haid, Erdoğan’ın seçmenlerine bildiri verme telaşıyla adım atarken, bunun Suriye ve Türkiye’deki Suriyelilerde yol açacağı yansıyı hesaba katmadığı görüşünde.
Haid, “Ancak yaşananlar, Ankara’nın bu çeşit ataklar yaparken, iki kere düşünmesi gerektiğini gösteriyor” dedi.
Diyalog Türkiye’ye ne kazandıracak?
Türkiye’nin Esad ile diyalog arayışının, Suriye rejiminin siyasetlerinde ne ölçüde değişiklik getirebileceği, Ankara’nın beklentilerine karşılık bulup bulamayacağı, uzmanların en çok karşılık aradığı sorular ortasında.
DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Heinrich Böll Vakfı’nın Ortadoğu ve Kuzey Afrika Kısmının Lideri Bente Scheller, Erdoğan’ın Esad ile diyalog yoluyla sıkıntıları tahlile kavuşturmasının çok sıkıntı olduğu görüşünde.
“Esad rejiminin, PKK ile işbirliği konusunda epey kabarık bir sabıka belgesi var” diyen Scheller, Ankara ile Şam ortasında olağanlaşma sağlansa bile Esad rejiminin geçmişte ve günümüzde olduğu üzere gelecekte de, PKK ve onunla irtibatlı yapılarla işbirliğinden vazgeçmeyeceğini söyledi.
Heinrich Böll Vakfı’nın Ortadoğu ve Kuzey Afrika Kısmının Lideri Bente SchellerFotoğraf: Stephan Röhl
Esad rejiminin komşularının içişlerine müdahale ettiğini, bu yolla onları zayıflatmayı amaçladığını, geçmişte de Türkiye’ye karşı PKK’yı bu gayeyle araçsallaştırdığını aktaran Scheller, “Türkiye ile münasebetleri normalleşse bile Esad rejimi gelecekte de PKK’yı Türkiye üzerinde baskı aracı olarak kullanabilmek için koruma edecektir” görüşünü lisana getirdi.
“Esad, Suriyelileri geri kabul etmez”
Esad ile diyaloğun, Suriyeli sığınmacıların ülkelerine dönmesini de sağlayamayacağını söyleyen Scheller, son devirde Suriye ile bağlantıları olağanlaştırma istikametinde adımlar atan Lübnan ve Ürdün’ün karşı karşıya kaldıkları sıkıntılara dikkat çekti.
“Lübnan hükümeti ve Hizbullah, Suriyeli sığınmacıların ülkelerine geri gitmeleri için harikulâde baskı kurdular. Lakin istekli olarak geri dönmek isteyenleri bile Esad rejimi geri almadı. Birebir şeyi Türkiye de yaşayacaktır. Zira Esad Suriyelileri geri kabul etmeyecektir” diyen Bente Scheller, Esad rejiminin, Suriyelilerin geri dönüşleriyle oluşabilecek ekonomik külfete de katlanmak istemediğini söyledi.
Alman uzman, Ürdün’ün de Esad ile münasebetlerini olağanlaştırma yoluyla meselelerini tahlile kavuşturamadığına dikkat çekerken, daha büyük problemlerin yaşandığına işaret etti.
Scheller, “Çözüme kavuşturmak bir kenara, Suriye-Ürdün sonundaki insan, uyuşturucu ve silah kaçakçılığı sorunu daha da büyüdü. Zira Esad rejimi, Ürdün’e uyuşturucu kaçakçılığı faaliyetlerini daha da arttırdı. Özetle, Esad rejimi ile bağlantılarını olağanlaştırmak, onun yapan işbirliği ile karşılık vereceği manasına gelmiyor. Zira Esad, herkesin ona borçlu olunduğuna inanıyor, el uzatanlara da müteşekkir değil. Bütün bunlar Esad ile olağanlaşma düşünen herkes için teşvik edici olmaktan çok, ikaz niteliği taşıyor” görüşünü lisana getirdi.
ABD ve AB’nin geçiş süreci önceliği
Ankara’nın son atakları Batılı başşehirler tarafından da yakından izleniyor.
Bente Scheller, ABD ve AB’nin Suriye’de iç savaşı sona erdirecek bir “geçiş süreci” başlamadan, Suriye ile bir olağanlaşmaya karşı olduklarını hatırlattı.
Alman uzman, “Bu barış sürecine de muhalif zira Esad ile bir gelecek inşa edilemez, bu nedenle geçiş süreci başlamadan olağanlaşma gayretleri, aslında BM yükümlülüklerine de aykırı” formunda konuştu.
Bente Scheller, Türkiye’nin Esad rejimi ile olağanlaşmaya, diplomatik ilgiler kurmaya yönelmesi durumunda, bunun hem kendi ulusal çıkarları ve öncelikleri, hem de memleketler arası yükümlülükler açısından problemli bir durum oluşturacağını aktardı.
Türkiye’nin yumuşak gücü
Türkiye’nin Suriye’de denetimi altında tuttuğu bölgelerde sunulan hizmet ve sağlanan imkanların, Esad’ın denetimi altındaki pek çok bölgeden daha âlâ olduğunu bunun da Esad rejimi üzerinde büyük baskı oluşturduğunu aktaran Scheller, “Bu Türkiye’nin yumuşak gücü. Ve Esad’ın aslında bundan büyük rahatsızlık duyduğu da biliniyor” formunda konuştu.
Suriye’de Türkiye’nin denetimi altındaki bölgelerdeki Suriyeliler Ankara-Şam sınırında muhtemel bir yakınlaşmadan rahatsızFotoğraf: Francisco Seco/AP Photo/picture alliance
Ancak son günlerdeki açıklamaların, Suriye’nin kuzeyinde Türkiye’nin denetimindeki bölgelerde tedirginliğe yol açtığını hatırlatan Scheller, “Çünkü onlar Türkiye’ye güvendi, bulundukları bölgelerde kendilerini inançta hissediyorlardı. Artık ise hayal kırıklığına uğradılar. Türkiye, Esad ile işbirliği yaparsa onlar kendilerini nasıl inançta hissedecekler? Zira Türkiye’nin rejimle işbirliği, onların tehlikede oldukları manasına gelebilir” görüşünü aktardı.
Erdoğan operasyon için düğmeye basar mı?
Ankara’nın Şam ile temaslarını etkileyen bir öbür kıymetli faktör, Türkiye’nin Suriye’nin kuzeyinde PKK’nın uzantısı olarak gördüğü YPG’nin de ana omurgasını oluşturduğu Suriye Demokratik Güçleri’ne (SDG) karşı atmak istediği adımlar.
Erdoğan, yaklaşık üç ay evvel Suriye’nin kuzeyine yeni bir operasyon yapılacağını duyurmuştu. Ankara bu yolla, Suriye topraklarında 30 km derinliğinde oluşturmak istediği “güvenli bölgeyi” tamamlamayı hedefliyor.
Erdoğan geçen hafta yaptığı bir konuşmada, “Suriye’de terör örgütünün yuvalandığı son bölgeleri de temizleyerek, bu güvenlik neslinin halkalarını inşallah yakında birleştireceğiz” demişti.
Ancak başta ABD ve Batılı ülkelerin itiraz ettikleri bu operasyona, Rusya’nın da vetosunu kaldırmaması, Erdoğan’ı kuvvetli bir tercihe zorluyor.
Erdoğan, üç ay evvel Suriye’ye yeni bir operasyon gerçekleştireceklerini açıklamıştıFotoğraf: picture-alliance/AP Photo/APTN
Operasyon büyük riskler içeriyor
Chattam House uzmanı Haid Haid, son gelişmeleri değerlendirirken, “Türkiye’nin şu anda önündeki tek seçenek Rusya’nın takviyesini almaksızın hareket geçmek. Hava gücünü kullanamayacağı için bu daha büyük kayıp ve risk manasına gelecektir” dedi. Suriyeli uzman şöyle devam etti:
“Erdoğan’ın şu soruya cevap aradığını düşünüyorum: Bu türlü bir harekatın kendine sağlayacağı yarar aldığı risklere değecek mi? Yararın daha ağır bastığını düşündüğü an harekete geçer. Bugün olmasa da yarın ya da üç hafta sonra… Esasen bu diyalog açılımından evvelki önceliği bu operasyondu, bu yolla milliyetçi oyları kazanmayı hedefledi. Ancak istediği takviyesi bulamadı.”
Alman uzman Bente Scheller ise, Türkiye’nin hudut bölgesinde daha geniş bir bölgeyi kontrol altında tutmasının kolay olmayacağına işaret etti.
Fotoğraf: picture-alliance/AA/M. Akif Parlak
Bu tıp operasyonların memleketler arası hukuka uygun olmadığını, Türkiye’nin diplomatik baskıyla karşı karşıya kalabileceğini söyleyen Scheller, lakin mevcut milletlerarası konjonktür nedeniyle kimsenin Ankara’yı engellemek için inanılmaz bir güç de sarf etmeyeceğine işaret etti.
Scheller, “Dikkatler Ukrayna’ya ve çok tehlikeli ihtilaflara çevrilmiş durumda. Bu nedenle Erdoğan tekrar bir operasyon düzenlemesi halinde bu pek olağan ki protesto edilir kınanır fakat kimse bunu engellemeye çalışmayacaktır” dedi.
Güvenli bölge planı meseleleri çözer mi?
Alman uzman, Türkiye’nin inançlı bölge planı için, bu alanı terörden arındırma maksadını öne sürdüğünü, lakin bunun da çok gerçekçi olmadığını söyledi. Scheller, değerlendirmesini şöyle tamamladı:
“Bizler silahlı kümelerin, terör örgütlerinin nasıl hareket ettiklerini görüyoruz. Kendilerini coğrafya ile sınırlamıyorlar. Ziyan vermek isterlerse veriyorlar, bunun silahlı örgütlerin tarihinde görebiliyoruz. Bu nedenle inançlı bir bölgenin Türkiye’nin nitekim kendisini teröristlerden koruyabileceği manasına mı gelir bundan çok da emin değilim. Bu nedenle ilan edilen gaye ile elde edilebilecek sonucun pek de örtüştüğü kanaatinde değilim.”
