“Neferi olarak gerisinden yürüdüm, hiçbir şey de istemedim.”
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan için daha evvel kamuoyuna yansıyan bu tabirleri kullanan iş insanı Ethem Sancak, 2006-2010 yılları ortasında Brezilya’nın İstanbul fahri konsolosluğu vazifesini üstlendi. İstanbul’da Brezilya konsolosluğunun olmadığı periyotta vazifeye gelen Sancak, fahri konsolos olması için Brezilya’ya yapılan teklifin Sabancı Holding İdare Şurası Lideri Güler Sabancı’dan geldiğini söyledi.
DW Türkçe’nin Memleketler arası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu’nın (ICIJ) dayanağıyla katıldığı Gölge Diplomatlar araştırması kapsamında fahri konsolosluk vazifesiyle ilgili ulaştığımız Ethem Sancak sorularımızı yanıtladı.
DW Türkçe: Bu vazifeye başladığınızda Brezilya ile ticari ilginiz var mıydı?
Ethem Sancak: Hiçbir vakit olmadı. Ben ticari alaka için yapmadım. Brezilya, Türkiye’ye yaklaşmak istedi “Lula” (dönemin Brezilya Devlet Başkanı) vaktinde. Referans olarak beni vermiş. Oradaki çeşitli kuruluşlar bana teklif ettiler. Ben de – o vakit Başbakan’dı – Sayın Cumhurbaşkanımızdan müsaade aldım. “Yapayım mı?” dedim, “Yap” dedi. Ben de üstlendim. Dört yılda da Türkiye ile Brezilya stratejik iştirak noktasına kadar geldiler. Brezilya, İran’a karşı ambargoda da Türkiye ile bir arada hareket etti. “Lula” Türkiye’ye geldi, gitti. Başarılı bir formda iki ülkenin birbirine yakınlaşmasına aracılık ettim. Çok yaklaşınca da biz Sao Paulo’ya, onlar da İstanbul’a resmi konsolosluk atadılar. Benim de vazifem bitti.
Peki Brezilya ile ticari bağınızın olmamasına ve ülkenin lisanı olan Portekizce’yi de bilmemenize karşın neden sizi görevlendirmek istediler?
Ben Brezilya’ya tekraren gitmiştim, hayvancılık işini incelerken. Tarım işine girecektim. Dünyada ette bir numara Brezilya. Tarımlarını inceliyordum. Eski entelektüel birikimimden ötürü da Brezilya’yı biliyordum. Türkiye’de de (dönemin) Sayın Başbakan’la o vakit yakın bir arkadaşlığımız vardı. Onlar da herhalde bu özelliklerimden ötürü temsil misyonunu bana teklif ettiler. Beni onlara öneren de orada büyük işler yapan Sabancı Holding’in işvereni hanımefendi. KORDSA (Sabancı Holding’e ilişkin bir şirket) orada büyük işler yapıyor. “İyi temsil edilmek istiyorsanız. Düzgün bir fahri konsolosunuz olsun” diyerek benim ismimi vermiş Güler Sabancı Hanımefendi. O zamanki Brezilya büyükelçisinin bana söylediği kadarıyla. Sormuşlar, soruşturmuşlar. Bu “hem bir iş adamıdır hem faaldir hem de Başbakan’ın sevdiği yakın arkadaşıdır, size de yarar sağlar” diye. Büyükelçi bana o vakit o denli izah etmişti. (Dönemin) Cumhurbaşkanı Abdullah Beyefendi o da “İyi olur” deyince, Başbakan da “Çok düzgün olur” deyince işte misyonu üstlendik.
Diplomatik pasaport aldınız mı?
Almadım. Ben istemedim. Teklif ettiler, vatandaşlık da ettiler. Dedim ki Türkiye Cumhuriyeti vatandaşıyım, o bana yetiyor.
Fahri konsolosluk misyonunun, size statü ya da iş fırsatları yaratma konusunda bir yardımı oldu mu?
Benim orada hiçbir işim olmadı ki. Ben o vakit ilaç dağıtım işinde dünya sıralamasında onuncuydum. Esasen milletlerarası bir kimliğim vardı. Cezayir’de, Mısır da, Rusya’da ilaç dağıtım şirketlerim vardı. Brezilya’da yaptığım hiçbir işim yoktu. Bana hiçbir iş kapısı açmadı. Bir niyetim de yoktu. “Fahri konsolosluğu alayım da o ülkeyle bağlantılarım gelişsin” o denli yaparlar ya. Ben o denli yapmadım. Ben sıra dışı bir şey yaptım. İki büyük ülkeyi yaklaştırmak konusunda bir misyon edindim.
Fahri konsolos olduğunuz vakit Dışişleri Bakanlığı tarafından size hak ve sorumluluklarınız konusunda bir eğitim verildi mi? Bununla ilgili brifing yapıldı mı?
Zaten ben entelektüel birikimimle biliyordum bunları. O denli bir eğitime de gerek olmadı aslında. Sayın Cumhurbaşkanı, bana beni kabul ettiğine dair resmi belgeyi verdi. Cumhurbaşkanları kabul ederler fahri konsolosluk atamalarını. Ruhsatı aldım Cumhurbaşkanımızdan, vazifeye başladım.
Fahri konsolosların CC diplomatik plaka ya da silah almak üzere hakları oluyor. Hangi hakları kullandınız?
Ben onların hiçbirini kullanmadım. Kullanan var, bir çok diplomatik geçiş bilmem ne. Bakın mesela, Brezilya devletinin bir yabancıya verdiği en yüksek nişanı bana verdiler. Rio Branco Nişanı. Ben hiçbir vakit o nişanı ne taktım ne de kullandım ben. Duruyor, meskende hatıra olarak duruyor. Bir sürü hakları var, lakin ben onlara gereksinim duymadığım için çok da araştırmadım.
Ethem Sancak kimdir?
İş insanı Ethem Sancak kamuoyunun gündemine Star Gazetesi ve Türkiye’nin büyük ticari ve askeri üreticilerinden BMC (Britih Motor Company) firmasını satın almasıyla geldi. TMSF’den 2014 yılında 357 milyon dolara satın aldığı BMC’yi iki katından fazla fiyatla 2022’de elden çıkardığı tabir edilen Sancak, ihalesini aldığı TSK’nin Ana Muharebe Tankı Altay’ın üretime başlayamamasıyla da tenkitlerin amacı oldu. Siyasi hayatına ise 1970’lerin sonunda Türkiye Emekçi Köylü Partisi’nde başlayan Sancak, sonrasında AKP’ye geçerek MKYK üyesi, Genel Merkez Parti İçi Demokrasi Hakem Heyeti (DHK) üyesi olarak misyon yaptı. “Biz Amerika’nın dayanağıyla iktidara geldik” formundaki açıklaması sonrası ise AKP’den istifa eden Ethem Sancak, Ağustos 2022’de Vatan Partisi’ne katıldı.
Fotoğraf: ICIJ
#ShadowDiplomats araştırması
“Shadow Diplomats (Gölge Diplomatlar)” milletlerarası diplomaside en az incelenen rollerden biri olan fahri konsolosluğa ışık tutuyor. Bu istekli diplomatlar, çoklukla büyükelçilik yahut konsolosluk bulunmayan yerlerde, yabancı hükümetlerin çıkarlarını desteklemek için kendi ülkelerinden çalışıyor. Soruşturma, fahri konsolosluk sisteminin, gereğince denetlenmeden atanan ya da kazandıkları bu statüyü kendilerini zenginleştirmek, kanun yaptırımlarından kaçmak yahut siyasi gündemleri ilerletmek için kullanan kimi isimler tarafından baltalandığını ortaya koydu. Milletlerarası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu(ICIJ) ve ABD’li haber kuruluşu ProPublica’nın koordinatörlüğünde hazırlanan, 46 ülkeden 61 medya kuruluşunu kapsayan bir gazetecilik işbirliği olan “Shadow Diplomats (Gölge Diplomatlar)” 160 gazetecinin ortak çalışmasıyla hazırlandı. Türkiye ile ilgili çalışmayı yalnızca DW Türkçe’nin gerçekleştirdiği global araştırmada yer alan gazeteciler skandallara yahut ceza davalarına karışmış en az 500 adet fahri konsolos tespit etti.
