“Kardeşimin yüzüne hasretim. Herkes gidip kardeşini görüyor. Ben bu kentte cezaevinin yanından geçerken bile çok hasret çekiyorum.”
Diyarbakır’ın Şehitlik Mahallesi’nde, epey bakımsız ve eski bir apartmanda yaşayan 54 yaşındaki Müzeyyen Aycan, dört yıldır cezaevinde olan kardeşi Hasan Yılmaz’a olan hasretini bu sözlerle ifade ediyor. Hasret çekiyor zira Diyarbakır Cezaevi’nde yatan kardeşi, iki yıl evvel isteği dışında bin 250 kilometre uzaklıktaki Karabük Ceza İnfaz Kurumu’na nakledilmiş. İki defa kalp krizi geçiren ve ayakları rahatsız olan Aycan da iki yıldır parasızlık yüzünden kardeşini ziyaret edememiş. Üç çocuk annesi olan Müzeyyen Aycan, eşi kendilerini terk ettiğinden beri akraba yardımlarıyla, zar sıkıntı geçimini sağlamaya çalışıyor. İki odalı meskeninin duvarları rutubet ve soğuktan küflenmiş, pencerenin altındaki duvarın boyası da içeri sızan yağmur damlalarından uygunca dökülmüş. Binalarında doğal gaz var fakat paraları olmadığı için kombi alamamış ve çizgisi konutun içine getirememiş. Tek göz odada bir battaniye ve elektrik sobasıyla ısınıyor. Aylık 600 lira olan kirasını bile uzun vakittir ödeyemeyen Aycan, bin 250 kilometre uzaktaki cezaevine nasıl gidebileceğini de bilmiyor.
Müzeyyen Aycan
Ekonomik krizin yarattığı dram
Türkiye’de son vakitlerde artan hayat pahalılığı beslenmeden barınmaya, giysiden ulaşıma kadar ömrün birçok alanında olumsuz tesirler yarattı. Krizden etkilenenler yalnızca az çıkarla hayatını sürdürmeye çalışanlar değil. Yaklaşık 300 bin kişinin tutuklu ve hükümlü olduğu Türkiye’de yakınları cezaevlerinde bulunan aileler de krizi en çok hissedenlerden. Bilhassa meskenlerinden uzak cezaevlerine sevk edilen mahpusların aileleri, hayat pahalılığının süratle artması ile birlikte insani bir dram yaşamaya başladı. Müzeyyen Aycan da o dramın mağdurlarından biri. Ayda bir defa kardeşini ziyaret etmek için en az bin liraya muhtaçlığı var. Hiçbir geliri olmadığı için de kardeşini daha ne kadar vakit göremeyeceği konusunda bir fikri yok:
“İmkânım olsa her ay ziyarete giderdim. Kardeşim içeride çok üzülüyor. Elden bir şey de gelmiyor. Çok güç durumdayız. Konutumuzda çalışan kimse yok. Oğlum meskene ekmek getirmek için okumayı bıraktı. Sonra o da hastalandı, çalışamıyor. Ben kendi halime acımıyorum. Kardeşime üzülüyorum. Daima onu görmek istiyorum.”
Uzağa sevk cezalandırma yolu mi?
Ağır ekonomik şartlar, ailelerin uzak cezaevlerindeki yakınlarıyla görüşmesini neredeyse imkânsız hale getiriyor. Bu durum da meskenlerinden uzaktaki cezaevlerine sevk edilen tutuklu ve mahkumların mağduriyetini gün geçtikçe artırıyor. Sayıları tam olarak bilinmiyor. Hak örgütlerine nazaran, binlerce tutuklu ve hükümlü, güvenlik üzere münasebetlerle ailelerinden uzak kentlere naklediliyor. Bu durum da çoklukla alt gelir kümesinden olan ailelerin mağduriyetini gün geçtikçe büyütüyor. Ceza İnfaz Sistemi’nde Sivil Toplum Derneği (CİSST) Koordinatörü Berivan Korkut’a nazaran, meskenlerinden uzak cezaevlerine yapılan sevkler, hem tutuklu ve mahkumlar hem de ailelerine yönelik cezalandırma yolu:
Berivan Korkut
“Ailelerinden uzak yerde tutulan mahpuslar için bu nitekim çok önemli bir krize dönüşmüş durumda. Mahpusların ailelerinden çok uzaklara sevk edilmesinin, ısrarlı müracaatlara karşın yakın yerlere geri gönderilmemesinin, ailelere ve mahpuslara yönelik bir cezalandırma olduğunu düşünüyoruz. Ayrıyeten isimli mahpuslarda da rastgele bir sorun çıkarsa, ‘Seni sürgün ederiz. Ailenden uzak yere göndeririz’ üzere tehditlerde bulunulduğunu biliyoruz. Bir biçimde hapishanede sorun yaşayan insanların ailelerine çok uzak yerlere sevk edildiğini söylemek mümkün.”
İki oğlu da 1500 kilometre uzakta
Korkut, bir mahpusun ailesinden uzak bir kente gönderilmesinin ceza içinde “ikincil bir cezalandırma” olduğunu düşünüyor. Korkut’a nazaran, yol masrafları, cezaevine götürülecek muhtaçlıklar, birden fazla kişi görüşe gidiyorsa onların masrafları nedeniyle, birden fazla bireyi mahpusta olan aileler değerli problemlerle gayret ediyor. O ailelerden biri Diyarbakır’ın Lice ilçesindeki küçük bir barakada yaşıyor. Tarımla uğraşarak geçimini sağlayan 65 yaşındaki anne M.A. kendi tabiriyle “zindandaki” çocuklarına ziyan gelmemesi için isminin ve çocuklarının hangi cezaevinde olduğunun yazılmamasını istiyor. Çocuklarının kendisinden bin 600 kilometre uzaklıktaki bir cezaevine gönderildiğini söyleyen acılı anne, “İki oğlunuz niçin cezaevinde?” sorusuna, “Siyasi” diye yanıt veriyor. M.A. ağır cezalar alan çocuklarını görme umudunu kaybettiğini söylüyor:
Önerdiğimiz linkler
Ankara Barosu: Cezaevlerinde açık görüşlerin durdurulması insan hakkı ihlalidir
Cezaevlerine pandemi tecridi: 1 yıl 8 aydır açık görüş yok
Fabrikalaşan cezaevleri: “Endüstriyel kompleks oluşturuldu”
İnsan Hakları Aksiyon Planı’nda hangi kelamlar tutulmadı?
Cezaevlerinde sıhhat hakkı ihlal mi ediliyor?
Cezaevinde LGBTİ olmak: “Her gün başka mücadele”
“Artık umudum kalmadı. Ekmek almaya bile zorlanıyoruz. Nereden para bulup, oralara kadar gideceğim? Haftada bir sefer çocuklarımın sesini duyuyorum. Lakin artık onların yüzünü görme umudum yok. Ölmeden evvel son bir kere çocuklarımı görmek istiyorum.”
“Bir yönetmelikle değişebilir”
Ağır ekonomik şartlar, dışarıdaki aileler kadar içerideki mahpusları da etkiliyor. Alım gücü düşen çok sayıda aile, cezaevindeki yakınına ekonomik takviyede bulunamıyor, bu da tutuklu ve mahkumların en temel muhtaçlıklarını karşılayamamalarına yol açıyor. CİSST’e nazaran, ağırlaştırılmış müebbet cezası olduğu için yahut LGBTİ+ olduğu için tek başına tutulan ve aile dayanağı hudutlu olan tutuklu ve mahkumlar, daha büyük bir yoksulluk yaşıyor. CİSST Koordinatörü Korkut, paklık gereci, ek besin ve öteki muhtaçlık hususlarına erişimde önemli ıstıraplar yaşandığını belirtiyor. Korkut, aileleri de cezalandırmak manasına gelen bu usulün yasal düzenlemelerle ortadan kaldırılabileceği görüşünde:
“Mahpusu ailesinden uzağa göndermek, hapishane idarelerinin kullandığı cezalandırma prosedürü. Bireylerin ailenin ikamet ettiği belirli bir bölge dışında diğer hapishanelere sevk edilmemesi konusunda yönetmelik değişikliğine gidilmesi gerekir. Aksi halde bu görünmeyen ikincil bir cezalandırma olarak kullanılmaya devam edecek. Pandemi devrinde isteğe bağlı sevkler kapalıyken bile çok sayıda siyasi mahpusların koğuşları ve kurumları değiştirildi. Bu durum, mahpus kadar aileyi cezalandırma biçiminde oluyor.”
“Kardeşimi bir kere görseydim, sonra ölseydim”
Tutuklu ve hükümlü ailelerinin, çocuklarının konutlarına yakın cezaevlerine getirilmesi için gösterdikleri gayretler da sonuçsuz kalıyor. Müzeyyen Aycan da kardeşinin Diyarbakır’a getirilmesi için tekraren adliyeye gitmiş, dilekçeler yazmış, çalmadık kapı bırakmamış. Lakin hiç kimse sıkıntısını dinlememiş. Onun tek isteği, haftada bir sefer kardeşini görebilmek. Bunun için de herkesten yardım istiyor:
“Keşke kardeşimi bir kere görseydim, sonra da ölseydim. Abla olarak ona kazak bile götüremiyorum. Dua etmekten öbür bir şey yapamıyorum. Allan isteği için kimin kelamı para ediyorsa bize yardım etsin, kardeşimi buraya getirsin. Herkes kardeşini görüyor. Bu kentte cezaevinin yanından geçerken hasret çekiyorum. Bize yardım eden kimse yok. Biz çok çaresiziz, çok mağduruz, çok perişanız. Şayet bir kuruş param olsaydı, gece demeden, artık çıkıp kardeşime giderdim.”
Felat Bozarslan/Diyarbakır
© Deutsche Welle Türkçe
