Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) yıllardır sürdürdükleri gayretin sonucu olarak gözlerini birkaç aya kadar çıkması planlanan yasaya çevirdi. Maddeden kaç kişinin yararlanabileceği, düzenlemenin maliyeti, yeni emeklilerin alacağı maaşlar üzere ayrıntılara ait tartışmalar ise devam ediyor.
Kamuoyunda EYT olarak bilinen emeklilikte yaşa takılanlarla ilgili sorun, 4447 sayılı kanunun 8 Eylül 1999 tarihinde yürürlüğe giren kararlarıyla emeklilik için belli prim gün sayısı ve sigortalılık mühletinin yanı sıra “yaş şartı” tekrar getirilmesiyle ortaya çıkmıştı. Bu kararlar konulmadan evvel birinci sigortalı oldukları sırada ne vakit emekli olacakları muhakkak olan bireylerin emeklilik müddeti 2-17 yıl ortasında uzamış oldu.
EYT’liler yıllarca mağdur olduklarını belirterek örgütlenirken iktidar uzun bir mühlet bu taleplere bütçeye çok yük getireceği ve öteki nedenlerle olumlu karşılık vermedi. Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan 2019 lokal seçimleri öncesinde yaptığı bir konuşmada, “seçimleri kaybetmelerine yol açsa bile” EYT maddesine sıcak bakmadıklarını söyleyerek “Tutturmuşlar erken yaşta emeklilik, İskandinav ülkeleri bu sistem yüzünden battı” diye konuşmuştu.
Ancak 2023 seçimlerine yaklaşılan günlerde yeni hükümet sisteminde cumhurbaşkanlığı seçiminde yüzde 1’lik oyun bile çok değerli olması ve anketlerde gözlemlenen düşüş sebebiyle EYT’lilerle ilgili bir düzenleme yapılmasına karar verildi.
Düzenlemede sona geliniyor
Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanı Vedat Alim’in son açıklamasına nazaran EYT ile ilgili yeni düzenlemeye dair çalışmalarda sona gelindi ve ortaya çıkarılan plan yakın bir vakitte öncelikle Erdoğan’a sunulacak.
Aralık ayında yapılacak bir basın toplantısıyla ayrıntıları duyurulacak olan çalışma daha sonra yasa teklifi haline getirilerek TBMM’ye sunulacak. Yasanın bu yıl sona ermeden çıkartılması hedefleniyor.
Peki EYT düzenlemesinin içinde neler var?
Edinilen bilgilere nazaran düzenleme kapsamında 8 Eylül 1999’dan evvel işe başlayanlardan 20 yılını dolduran bayanlar ile 25 yılını dolduran erkekler yararlanabilecek. Bayanların 20 yılı aslında 2019 yılında tamamlanmış iken, erkeklerin yıl kaidesi ise 2024 Eylül ayında doluyor.
Tüm ayrıntılarının şimdi muhakkak olmadığı yasa ile yine yaş kaidesinin getirilip getirilmeyeceği ise şimdi kesin değil. Kulislere yansıyan bilgilere nazaran kademeli bir sistem çerçevesinde emekliliği hak eden bir EYT’liye yaşını dolduruncaya kadar olağan emekli maaşından daha az bir ölçünün verilmesi ya da primlerin artık istenmemesi üzere kimi formüller de masada.
Sosyal Güvenlik Uzmanı Özgür ErdursunFotoğraf: privat
Sosyal Güvenlik Uzmanı Özgür Erdursun, Türkiye’de emekli aylığı ortalamasının 4.600 TL civarında olduğunu belirterek EYT’lilerin büyük kısmının, yaklaşık yüzde 70’inin emekli olmaları durumunda 3.500 ile 5.000 TL aylık alacağı varsayımında bulunuyor.
Yasadan kaç kişi yararlanacak?
Peki bu yıl bitmeden çıkması beklenen maddeden kaç kişi yararlanabilecek?
EYT ile ilgili sorunu uzun yıllardır lisana getiren ve çeşitli raporlar hazırlayan Erdursun, bu mevzuda yaptığı hesaplamaları DW Türkçe ile paylaştı.
Erdursun’un SGK bilgilerini baz olarak yaptığı hesaplara nazaran; 8 Eylül 1999’da 4447 sayılı kanun çıktığı birinci an itibariyle 11 milyon 759 bin 149 kişi emeklilikte yaşa takıldı. Ortadan geçen 23 yıllık müddette bu şahısların içinde 7 milyon 75 bin 708 EYT’li emekliliği hak etti. Erdursun, bu hesaplamalara nazaran şu anda toplam EYT’li sayısının Mayıs 2022 itibariyle 4 milyon 683 bin 441 kişi olduğunu belirtiyor.
Türkiye’de her ay 30-40 bin kişinin emekli olduğunu belirten Erdursun, bu nedenle Mayıs ayından yasanın çıkacağı Aralık’a kadar emekli olanlarla birlikte EYT’li sayısının 4 milyon 400’e kadar ineceğini öngörüyor.
Ancak bu şahısların hepsi birden yeni düzenlemeye nazaran birinci etapta emekliliğe hak kazanmayacak ya da hak kazansa da tahminen kendi isteğiyle emekli olmayarak çalışmayı sürdürecek.
Erdursun, sigortalılık müddetini ortadan geçen uzun yıllar nedeniyle tamamlamış olsa da primlerini tamamlayamayanların emekli olamayacağına dikkat çekerek yasa çıktığında birinci etapta yaklaşık 700-800 bin, en fazla 1 milyon kişinin emekliliğe hak kazanacağını varsayım ediyor.
Düzenlemenin maliyeti ne olacak?
EYT düzenlemesinin bütçeye maliyetinin ne olacağı ile ilgili çeşitli hesaplar ve varsayımlar yapılmaya çalışılıyor lakin maliyet sayılarının emekli aylıkları üzere değişkenler nedeniyle daima değiştiği de belirtiliyor.
Bakanlığın çalışmasının tüm ayrıntıları belirli olmadığı için maliyet hesaplamasını yapmanın şu an için sıkıntı olduğunu söyleyen isimler ortasında İstanbul Üniversitesi Maliye Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Binhan Elif Yılmaz da var.
DW Türkçe’ye konuşan Yılmaz, Çalışma Bakanlığı’nın ellerinde bütün dataların olduğunu söylediğini fakat bunları kendilerinin bilmediğini belirterek bu nedenle yapılan hesaplamaların biraz iddiası kaldığına işaret ediyor. Kamuoyuna açık olan bilgilerin de bulunduğunu ve SGK istatistiklerinin halka açık olduğunu söz eden Yılmaz, “Ancak 1999’da yani 23 yıl evvel çıkan yasanın EYT düzenlemesiyle birlikte ortaya çıkaracağı mali yükü biz şu an için bilmiyoruz” diyor.
İstanbul Üniversitesi Maliye Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Binhan Elif Yılmaz Fotoğraf: privat
Erdursun ise hükümet yetkililerinin uzun yıllar gerçek bir çalışma yapmadıkları için EYT probleminin tahlilinin maliyetinin çok yüksek olacağını öne sürdüğünü lakin gerçekte bu türlü olmadığını belirterek, kendi hesaplamasını şöyle aktarıyor:
“Türkiye’de emekli aylıklarının ortalaması son artışlarla bir arada 4 bin 668 TL. Yaklaşık 1 milyon kişinin emekli olacağını var sayarsak, bunun aylık maliyeti 4 milyar 668 milyon olur. 1 milyon yeni emeklinin yıllık maliyeti ise yaklaşık 56 milyar TL olur. Lakin Türkiye’de EYT düzenlemesi olmadan da aslında ayda 35 bin, yılda yaklaşık 420 bin kişi emekli oluyor. Bu nedenle EYT ile aslında 580 bin kişi emekliliğe hak kazanacak. Bunların maliyeti de ortalama yıllık 32,5 milyar TL olur.”
EYT’nin maliyetinin yaş koşulunun kaldırılması ile birlikte bu şahıslardan ne kadarının çabucak emekliye ayrılacağına bağlı olarak da değişebileceği belirtiliyor.
Aktüeryal istikrar giderek bozuluyor
Bu ortada uzmanlar EYT düzenlemesinden bağımsız olarak Türkiye’deki aktüeryal istikrarın yıllar geçtikçe bozulmakta olduğuna dikkat çekiyor.
İdeal bir toplumsal güvenlik sisteminde etkin sigortalıların sayısının sistemden aylık alanların sayılarına oranı 7 ya da en az 4 olması gerekiyor. Yani 4 çalışandan tahsil edilen sigorta primleri ile 1 emeklinin aylığının finanse edilebilmesi gerekiyor. Türkiye’de ise bu oranın uzun yıllar içinde azalan bir seyir kaydettiği belirtiliyor.
Prof. Yılmaz nüfusun giderek yaşlanması, doğuşta beklenen ömür mühletinin uzaması ve doğum oranının düşmesi üzere etkenlerle giderek çalışabilir nüfusun hissesinin azaldığına işaret ederek 2050 yılında çalışabilir nüfus oranının yüzde 60’ın altına düşmesinin beklendiğini belirtiyor.
Erdursun ise Türkiye’de şu anda yaklaşık 9 milyon kayıt dışı çalışan bulunduğunu, zira emeklilik sisteminin teşvik edici olmadığını ve insanları kayıt dışı çalışmaya ittiğini belirterek, kayıt dışı çalışanların bir halde sisteme dahil edilmesiyle aktüeryal istikrarın de daha uygun sağlanacağını söylüyor.
