İnsan Hakları Gözlemevi (HRW), Türkiye’nin Şubat-Temmuz periyodunda yüzlerce Suriyeli erkek ve çocuğu zorla hudut dışı ettiğine dair rapor yayınladı.
Raporda, “Sınır dışı edilen Suriyeliler HRW’ye; meskenleri yahut iş yerlerindeyken tutuklandıklarını, zorla geri gönderme merkezlerine getirildiklerini, makûs şartlarda bekletildiklerini, şiddete maruz kaldıklarını ve nihayetinde kendillerine bir ‘gönüllü dönüş formu’ imzalatıldığını, peşinden sonun öte tarafına götürüldüklerini anlattı” denildi.
Bu sabah paylaşılan ve biri bayan, ikisi erkek çocuk toplam 47 bireyle yüz yüze yahut telefonla yapılan görüşmelere dayanılarak hazırlanan raporda, “Türkiye 3.6 milyon Suriyeli’ye süreksiz müdafaa sağlıyor olsa da artık Suriye’nin kuzeyini bir mülteci yığma alanı yapmaya çalışıyor üzere gözüküyor” sözleri yer aldı.
Raporda, İçişleri Bakanlığı Göç Yönetimi Lideri Dr. Savaş Meşhur’un “göç idaresinin milletlerarası hukuka uygun olarak yapıldığı ve ihllallere dair argümanların temelsiz olduğu” itirazına da yer verildi.
Baskı ve şiddet artıyor
DW Türkçe’ye konuşan İltica ve Göç Araştırmaları Merkezi (İGAM) Lideri Metin Çorabatır, son iki yıldır Suriyeli mültecilere yönelik nefret telaffuzunun arttığını, seçimler yaklaştıkça şartların daha da kötüleşmesinden telaş ettiklerini anlattı.
Raporda detaylı halde değinilen, geri gönderme merkezlerindeki çok kalabalık ve hijyen eksikliği üzere olumsuz şartların ötesinde Suriyelilerin okullarda bile şiddet gördüğüne değinen Çorabatır, “Daha Cumartesi günü Ankara Mamak’da bir öğretmen, 4’üncü sınıf öğrencisi Suriyeli çocuğu dövdü. Ailesi ‘Geri gönderiliriz’ kaygısıyla öğretmeni şikayet etmek istemiyor. Bunun yerine çocuklarını okuldan aldılar. Çocukların akran ve öğretmen baskısı yüzünden okulu bıraktığı olaylar çok arttı” dedi.
Geçen yıl Ağustos ayında Ankara’da yaşanan olayların büyük bir endişeye neden olduğu görüşünü lisana getiren Metin Çorabatır, bu olaydan sonra hükümetin kentlerdeki mülteci sayılarıyla ilgili kısıtlamalar getirdiğine dikkat çekti.
Ankara’nın Altındağ ilçesinde 10 Ağustos 2021’de bir Türk gencinin vefatıyla sonuçlanan hengame, Suriyelilerin mesken ve iş yerlerine yönelik taarruz dalgasını tetiklemişti. Temmuz 2022 itibariyle Türkiye genelinde yabancı yoğunluğu yüzde 20 hududuna ulaşan 1200 mahalle kayıtlara kapatılmış durumda.
Seçim vaatlerinin etkisi
İş aramak için büyük kentlere gelen ve buralarda hayat kurmaya çalışılan Suriyeliler artık, kayıtlı oldukları vilayetlere geri gönderilmeye çalışılıyor. Çorabatır’a nazaran tıpkı Avrupa ülkelerinde olduğu üzere Türkiye’de de muhalefet partilerinin söylemi, iktidarı mülteciler aleyhine adımlar atmaya itiyor.
“CHP, Güzel Parti ve Zafer Partisi Suriyelileri geri göndermeyi vaat ediyor. Bunun oy olarak bir karşılığı var. Tıpkı Avrupa’da gördüğümüz çok sağ hareketler üzere.”
Seçimler yaklaştıkça oy korkusuyla geri gönderme olaylarının arttığını kaydeden Çorabatır, “Şu etapta genelde bir suça karışmış ya da toplumsal olaylar yaşanan bölgelerdekileri görüyoruz. Lakin bu her durumda milletlerarası hukuka aykırı” dedi. Çorabatır’a nazaran hatalı da olsa bu bireyler, haksız formda Suriye’ye gönderilmek yerine mahkemelerde yargılanmalı.
Bizaah bölgesinde yapılan konutlar Fotoğraf: Bakr Alkasem/AFP/Getty Images
Geri gönderme merkezlerindeki hukuksuzluklara dair Çorabatır, “Sığınmacıların kendi lisanlarında olması gereken istekli dönüş metni birçok durumda Türkçe. Anlamadıkları bir metne imza atmaya zorlanıyorlar” bilgisini verdi.
Bu noktada Memleketler arası Af Örgütü dahil ilgili sivil toplum kuruluşları ve bahsin uzmanları, Türkiye’nin 1951 tarihli Birleşmiş Milletler Mültecilerin Türel Statüsüne Ait Cenevre Sözleşmesi’ne uyguladığı coğrafik kısıtlamaya dikkat çekiyor. Mukaveleye 1961’de taraf olan Türkiye, Avrupa Kurulu üye ülkeleri dışından gelenlere mülteci statüsü tanımıyor. Bunun yerine hakları ve garantisi bilinmeyen bir “geçici koruma” statüsü veriyor.
Raporda Yunanistan vurgusu
Bugün yayınlanan HRW raporunda da türel teminat olmadığına dikkat çekilerek “Avrupa, Türkiye’yi sığınmacılar için inançlı olmayan ülke olarak tanımalıdır” daveti yapılıyor. Avrupa Komitesi’ne hitaben raporda, “Türkiye’nin inançlı ülke olmadığı netleştirilmeli ve Yunanistan’a, Türkiye’yi inançlı üçüncü ülke olarak kabul eden kararı iptal etmesi için baskı yapılmalı” deniyor.
Bu tespite katıldığını söyleyen IGAM Lideri Çorabatır, “Türkiye, 1951 Cenevre kontratı açısından birçok hakkı tanımıyor. Evet, eğitim ve sıhhat imkanı veriyor. Lakin beşerler, mülteci statüsü ve onun getirdiği haklardan yoksunlar. Coğrafik kısıtlama kalkmadıkça Türkiye hiçbir vakit inançlı ülke olmayacak” dedi.
Mevcut durumda Türkiye’nin iki büyük muhalefet partisi CHP ve Yeterli Parti, mültecilerin Suriye Devlet Lideri Beşar Esad ile anlaşılarak topluca geri gönderilmesi gerektiğini savunuyor. İktidar partisi AKP ise Suriye’nin kuzeyinde, halihazırda Türk Silahlı Kuvvetlerinin denetimindeki bölgelere mültecileri yerleştirmeye çalışıyor.
Öte yandan Türkiye’de berbatlaşan ekonomik durum ve artan yabancı düşmanlığı istekli geri dönüşleri de tetikliyor. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR), 2022 yılının Haziran ayına kadar 15 bin 149 Suriyelinin istekli olarak ülkelerine döndüğünü bildirdi. Buna rağmen BM, sonuncusunu Eylül ayında yaptığı değerlendirmede, Suriye’nin geri dönüşler için inançlı olmadığını tespit etmişti.
