Hükümet istikrarsız fiyat artışlarına ait çeşitli bakanlıklarla ortak çalışma başlatırken güç alanında artırım yağmuru sürüyor. Akaryakıt, akaryakıt, LPG, elektrik üzere alanlara yapılan artırımların akabinde ‘bu kışın sert geçeceği’ kaygılarını daha da artıracak bir artırım da doğalgaza geldi.
Boru Çizgileri ile Petrol Taşıma AŞ (BOTAŞ), Kasım ayına ait tarife tablosunu yayımladı. Buna nazaran elektrik üreten santrallerin kullandığı doğalgaza yüzde 47, endüstride kullanılan doğalgaz fiyatına yüzde 48 artırım yapıldı.
Sanayicinin tükettiği 1000 metreküplük doğalgazın fiyatı 3 bin 482 liraya yükselirken elektrik üretim santrallerinin kullandığı 1000 metreküp doğalgazın fiyatı da 4 bin lira oldu. Endüstriye yılbaşından bu yana yapılan doğalgaz artırımı ise yüzde 150’ye dayandı.
Peki bu artırımlar üretim, istihdam ve tüketiciye nasıl yansıyacak?
“Maliyetler iş dünyasını zorluyor”
DW Türkçe’ye konuşan Organize Sanayi Bölgeleri Üst Kuruluşu Lideri Memiş Kütükcü, endüstrinin maliyetlerdeki tüm artışlara karşın üretime ve ihracata devam ettiğini lakin son devirde güç başta olmak üzere, hammadde, lojistik üzere kalemlerde artan maliyetlerin iş dünyasını zorladığını tabir ediyor.
Kütükcü, “Yılbaşından bu yana doğalgaza yapılan artırım yüzde 147,5’a ulaştı. 1 Ocak’ta sanayicimiz bin metreküp doğalgaz için bin 414 lira öderken 1 Kasım itibariyle 3 bin 500 lira ödeyecek. Elektrik üretim maksatlı doğalgaz kullanan kojenerasyon tesislerindeki doğalgaza da yılbaşından bu yana yüzde 182 artırım geldi . Bu oranlar hakikaten çok yüksek” yorumunu yapıyor.
Kütükcü, doğalgazda artan maliyetlerin elektrik fiyatlarını ve enflasyonu da üste yanlışsız taşıyacağını belirtiyor.
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Lideri Rifat Hisarcıklıoğlu da toplumsal medya hesabından artırımı eleştirdi.
Üretim ve istihdam vurgusu yapan Hisarcıklıoğlu, “Türkiye’nin daha çok üretim, yatırım ve istihdama muhtaçlığı var. Endüstride doğalgaza yapılan yüzde 48 artırım üretim maliyetlerini ve enflasyonu artıracaktır. Üretim ve yatırıma daha fazla dayanak olup endüstrimizin rekabet gücünü korumalıyız” dedi.
Yeni artırımların habercisi
BOTAŞ’ın Kasım ayı tablosunda, mesken tarifesinde ise artışa gidilmedi. Lakin endüstrinin temel girdisi olan güce yapılan artırım, endüstricinin maliyetinin artmasına paralel önümüzdeki periyotta yeni artırımların habercisi. Doğalgaza yapılan bu artırım, temel besin unsurları başta olmak üzere market raflarına ve çarşı pazara da yansıyacak.
DW Türkçe’ye konuşan CHP Güç ve Alt Yapı Projelerinden Sorumlu Genel Lider Yardımcısı Ahmet Akın, “Bu artırımlar vatandaşın sofrasındaki ekmeğinden tuzuna, etinden sütüne kadar iğneden ipliğe fahiş fiyat artışının temel nedenleridir. 2021 yılında sanayi doğalgaz tarifesine yapılan bu artırımlar tesirini kara kış aylarında gösterecektir” tabirlerini kullanıyor.
CHP’li Akın, tahlil tekliflerini, “Kara Kış Fonu çabucak artık uygulanmalıdır. Kademeli toplumsal tarifeye geçilmelidir. Ayrıyeten elektrikte KDV, TRT fonu, doğalgazda KDV ve ÖTV kaldırılmalıdır. Aksi durumda milletimizi bu kış çok lakin çok sıkıntı bir devir bekliyor” biçiminde sıralıyor.
Doğalgaz fiyatlarındaki artış elektriğe de artırım manasına geliyor. Elektrik üreten santrallerin maliyeti arttığında piyasa takas fiyatı artıyor. Güç Piyasası Düzenleme Heyeti, 15 Ekim’de takas fiyatının hesaplama yolunu değiştirerek tavan fiyatı yüzde 50 artırmıştı.
Enerjide yeni artırımlar gelecek periyotta enflasyonun artacağının bir göstergesi. Türkiye İstatistik Kurumu datalarına nazaran enflasyon Eylül ayında yüzde 1,25 artarken, yıllık bazda yüzde 19,58 oldu. Üretici fiyatları yıllık bazda yüzde 43,96 artarken, güç kümesindeki yıllık artış yüzde 62,38’i buldu. Son periyotta yapılan güç artırımlarının da gelecek devirde sanayi kollarına ve buradan da kademeli olarak tüketiciye yansıması bekleniyor.
Hükümetten dar gelirliler üzerine çalışma
Hükümet ise istikrarsız fiyat artışı karşısında dar gelirliyi koruyacak tedbirler üzerine çalışma başlattı. Farklı bakanlıkların ortak yürüttüğü çalışma, çiftçiye özel dayanak paketlerinin açılmasından emeklilikte yaşa takılanların problemlerinin giderilmesine, emekli maaşlarının düzeltilmesinden taban fiyatın artırılmasına kadar birçok alanı içeriyor.
Faiz indirimine dayanan yeni iktisat siyasetiyle birlikte hükümet, bütçede fazla açık vermeden bu çalışmalar için kaynak yaratmayı planlıyor.
Ancak muhalefet ve ekonomistlere nazaran böylesi bir kaynak yaratmak mümkün olmadığı üzere gerçekçi de değil.
“Umut tacirliği” eleştirisi
DW Türkçe’ye konuşan eski Hazine Müsteşarı ve Deva Partisi İktisat ve Finans Siyasetleri Lideri İbrahim Çanakçı, hükümetin bu yeni adımını “umut tacirliği” olarak görüyor.
Son devirde yürütülen iktisat siyasetleri sonucu Hazine’nin kasasında para kalmadığını söz eden Çanakçı, “Bu hükümet, 128 milyar dolar rezervi çarçur etmiş, 55 milyar liradan daha fazla meblağda yedek akçeyi heba etmiş, boşa harcamış bir hükümet. Yeniden bu hükümet bütçe ve borç istikrarını bozmuş bir hükümet. Hazine’nin 2022 yılı finansman programına nazaran iç borç servis oranı yüzde 103. Yani 100 lira aslında piyasaya ödeyecek, ödediğinden daha fazlasını piyasadan borçlanacak. Artık bu türlü bir yapı içerisinde hükümetin vaatlerinin altını doldurması natürel ki çok zor” sözlerini kullanıyor.
Hükümetin dar gelirliyi müdafaa amacını büyüttüğünü anlatan AKP’li yetkililer ise öncelikle minimum ücretliyi, emekliyi, emekçiyi, çiftçiyi koruyacak dayanak paketlerini devreye sokmaya çalıştıklarını söylüyor. Emeklilikte yaşa takılanların problemlerinin bu pakete girip girmeyeceği ise bakanlıkların yapacakları takviye ve maliyet hesabına nazaran belirlenecek.
Ancak kaynak yaratma konusunda iktidar kanadından net bir açıklama yok. Umutlar piyasaların canlanmasına bağlanmış durumda.
DW Türkçe’ye konuşan üst seviye bir AKP’li yetkili, “Faiz indirimiyle ihracata yükleniliyor. İhracatta artış yaşayacağız, ithalat azalacak. Bu süreçte turizm gelirlerinin yükselmesi mümkün olacak. Bir mühlet sonra kurların da denetim altına alınması ve hükümetin elinin rahatlaması mümkün. Bütçede açık yaşamak istemiyoruz ancak kıymetli olan halkımıza bir muhafaza kalkanı getirmek” diyor.
“Planlanan adımların hiçbiri bütçeye koyulmadı”
Muhalefete nazaran hükümet inandırıcı değil, dar gelirliyi korumak için planlanan adımların hiçbiri bütçeye konulmadı.
Hazine’nin borcunun, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçildikten sonra iki katından fazla arttığına ve 2 trilyon 200 milyar liraya ulaştığına değinen Çanakçı, hükümetin önceliğinin de ekonomik badireler olmadığını söylüyor.
Çanakçı, “Halkımız enflasyon, hayat pahalılığı altında inim inim inlerken bu hükümet hala daha Kanal İstanbul üzere bir rant projesinde ısrar ediyor. Aslında manalı bir adım atacak olsaydı bütçeyi daha iki hafta evvel Meclis’e sevk ettiler, bütçeyi ona nazaran yaparlardı. Atacakları adımların kaynağını bütçeye koyarlardı. O vakit bir inandırıcılıkları olurdu” diye konuşuyor.
Peki iktidarın faiz indirimine dayalı yeni iktisat siyaseti sonuç verebilir mi?
“Günü kurtarmaya dönük”
DW Türkçe’ye konuşan iktisat muharriri Ozan Gündoğdu, bunun günü kurtarmaya dönük bir plan olduğu görüşünde.
Gündoğdu, “Faizleri indirerek piyasanın yatırım iştahını kabartacak bir kredi pompalaması yapacağız diyorlar. Münasebetiyle piyasa daha fazla yatırım yapacak ve biz fazla ürettiğimiz eserleri dışarıya satarak cari fazla vereceğiz ve tıpkı vakitte döviz kurları da üst hakikat seyrettiği için turizm gelirleri artacak üzere bir öyküyle anlatılıyor bu. Ama işin iç yüzü bu kadar kolay değil” diye konuşuyor.
Yüksek kurun öncelikle dar gelirliyi vurduğunu hatırlatan Gündoğdu, “Döviz kurlarını daima yükseltmek demek daima enflasyon demek. Daima enflasyon ise dar gelirli kesitlerin daima alım gücünü düşürmek demek. Bunu ne vakte kadar sürdürecekler” diye soruyor.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın dar gelirliye takviye için yürütülen projeler ve maliyet hesaplarıyla ilgili olarak ilgili bakanlar ve AKP’nin üst idaresiyle hafta boyunca kıymetlendirme yapması bekleniyor.
Hilal Köylü/Pelin Ünker
© Deutsche Welle Türkçe
