İstanbul Mukavelesi’nin feshedilmesi kararının iptali istemiyle açılan davanın duruşması Danıştay Konferans Salonu’nda görüldü. Yılmaz Akçil başkanlığındaki beş kişilik Danıştay 10. Daire Heyetinin baktığı davada Cumhurbaşkanlığı İdari İşler Başkanlığı Hukuk ve Mevzuat Genel Müdürlüğü Muahedeler Daire Lideri Emre Topal, Cumhurbaşkanlığı kararını savundu. Topal, “Savunmamızın başında kıymetle belirtmek isteriz ki İstanbul Sözleşmesi’nin sona erdirilmesi, bayana yönelik şiddet ile ülkemizin topyekün çabasında rastgele bir aksamaya yol açmamaktadır. Başta İnsan Hakları Avrupa Mukavelesi ve Bayanlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Kontratı dahil olmak üzere tarafı olduğumuz milletler ortası mutabakatların uygulanmasına devam edilmektedir” dedi.
Danıştay savcısı ise kararın hukuka karşıt olduğunu belirterek, iptalini istedi.
Daire Lideri Akçil, duruşmayı bitirerek kararlarını daha sonra yazılı olarak açıklayacaklarını söyledi. Kararın bir ay içinde açıklanması bekleniyor.
Danıştay tarihinde bir ilk
Konferans salonu, bayan avukatlarla dolarken, TBB Lideri Erinç Sağkan da avukat cübbesi giyerek davacı tarafında yer aldı. Lider Akçil, duruşma başında “Danıştay tarihinde bir birinci. Bu kadar kalabalık bir duruşma birinci kere yapıyoruz.” dedi. Akçil, her davacı için üç avukatın konuşması kararı alındığını tabir etti.
İlk kelam, 29 Ekim Bayanları Derneği Lideri, Avukat Şenal Sarıhan’a verildi. Davayı “tarihi” olarak nitelendiren Sarıhan, İstanbul Sözleşmesi’nin TBMM devre dışı bırakılarak anayasaya karşıt olarak feshedildiğini kaydetti. Sarıhan şöyle konuştu:
“Kadın hakları için kazanımlar elde etmek için çok uğraş ettik. Ter dökmekse ter döktük, ayakkabı parçalamaksa ayakkabı parçaladık, Meclis’e gittik. Bütün bunlar bayanın insanlık onurunun korunması içindi. İstanbul Mukavelesi, bayanın, çocuğun, farklı cinsel yönelimi olan bayanların onurunu korumak içindir. Şiddete uğrayan bayan kendisini onursuz hisseder. Yıllardır bunun gayretini verdik. Bilhassa bu mukavele imzalandığı için hem iktidar, hem bayanlar bayram ettiler. Zira bu bayan hareketinin bir kazanımı idi. Bayan hakları çabasının bir sonucuydu. Bütün dünya bayanlarının kazanımı.”
Sarıhan: Bayanların ömür hakkını korumak sizin vazifeniz
İki ay içinde 90 bayanın öldürüldüğünü belirten Sarıhan, “Televizyonu dün açtığımda yeni bayanlar katledilmişti. Bizim temel emelimiz bayanların hayat hakkını korumaktır. Birçok duruşmada takip ettik. Hiçbirisi bu türlü değildi. Siz bu bayanları bir de ayakta görmelisiniz, çığlık atarken duymalısınız. Mahkeme olarak bayanların hayat hakkını korumak sizin göreviniz” dedi.
Danıştay’daki duruşmaya çok sayıda bayan avukat katıldı Fotoğraf: Alican Uludağ/DW
“Cumhurbaşkanının temel haklara ait kontratları feshetme yetkisi yok”
29 Ekim Bayanları Derneği’nin avukatı Oya Aydın Göktaş, İstanbul Sözleşmesi’nin bu topraklarda doğduğunu belirterek, “Bunun ardında AİHM’in Nahide Opuz kararı var. Bu mukaveleyi birinci imzalayan ve Parlamentosu’ndan geçiren birinci ülke Türkiye’dir. Bu topraklardan doğan bu türlü bir kontrattan bir gecede alınan kararla çıkılabilir mi?” diye sordu. Göktaş, Meclis’te kanun çıkarılmadan kontrattan çıkılamayacağına işaret ederek, “Anayasa, temel haklara ait milletlerarası kontratları, kanunun üzerinde koyar. İstanbul Mukavelesi de insan haklarına ait temel bir kontrattır. Anayasanın açıkça kanun dediği bir kontrattan çekilmenin yürütmenin yetkisinde olduğunu nasıl söyleyebiliriz? Anayasa çok açık, kimse yetkisini anayasadan almadığı bir yetkiyi kullanamaz. Anayasada Cumhurbaşkanına bu türlü bir yetki verildiğine ait hiçbir düzenleme yok” değerlendirmesini yaptı.
Mülteci bayanlar ismine konuşacağını söz eden Avukat Ebru Beşe, mukavelenin göçmen ve mülteci bayanları müdafaaya yönelik unsurları de olduğunu vurguladı. Kararın iptalini talep eden Beşe, “Bu bayanlar binlerce kilometre yürüyerek geliyorlar. Lakin biz bu mukaveleden bir gecede usulsüzce çıkıyoruz. Bu mukavele, vatandaşlık bağına bakmadan bütün bayanları koruyan bir sözleşmedir” dedi.
Ankara Barosu’nu temsilen Türkiye Barolar Birliği Lideri, Avukat Erinç Sağkan kelam aldı. Sağkan, şöyle konuştu:
“Anayasanın 104. unsuru, yürütme yetkisine ait bahislerde Cumhurbaşkanı kararname çıkarabilir diyor. Memleketler arası sözleşmemelerin onaylanması yürütme yetkisine ait bir husus mudur, değil midir? Hayır, değildir. Çünkü, anayasanın 90. Hususunun Cumhurbaşkanının milletlerarası mukavelelerini onaylamasını Meclis’in onaylamayı kanunla uygun bulmasına bağlıdır. Yetkide ve yordamda paralellik uyarınca çekilme kararının Meclis tarafından alınması anayasa gereğidir. 9 Nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi kapsamında alınan çekilme kararı hukuka terstir. Kararın desteği olan 9 Nolu Cumhurbaşkanlığının 3. Hususu yoklukla sakattır. Lakin yarın bir öbür milletlerarası mutabakattan yeniden tıpkı sistemle çekilmesine neden olacağı için 9. Nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 3. hususunun anayasaya karşıtlık tezinin ciddiye alınmasını öneriyorum.”
Ankara Barosu Bayan Hakları Merkezi Lideri Avukat Ceren Kalay, kontrattan çıkılmasının kararını Cumhurbaşkanlığı’na sorduklarını, lakin rastgele bir münasebet kendilerine bildirilmediğini kaydetti.
“LGBTİQ’lara şiddet arttı”
Ankara Barosu LGBTİQ+ Hakları Merkezi Lideri Avukat, Seher Doğan Çildoğan ise çekilmeden sonra bir ortaya gelen LGBTİQ+’lara yönelik polis şiddetinin arttığını, sekiz cinayet işlendiğini söyledi. Cildoğan, “Bu davada iptal kararı verilmezse bu nefret telaffuzlarını, şiddet olaylarını ve cinayetleri meşrulaştırır” dedi.
Anayasa hukukçusu, Gelecek Partisi İnsan Haklarından sorumlu Genel Lider Yardımcısı Prof. Dr. Avukat Serap Yazıcı, çekilme kararının yok kararında olduğunu, bunun desteği olan kararnamenin ise anayasaya ters olduğunu anlattı. Yazıcı, “Cumhurbaşkanı kararı, yasama organının yetkisinin gaspıdır. İptal kararı verilmelidir” dedi.
“Bir kişi daha eksilmemek için buradayız”
Gaziantep Barosu Lideri Melikşah Korkmaz, Erdoğan’ın kararının anayasaya alışılmamış olduğunu yineledi. Diyarbakır Baro Lideri Nahit Eren ise “Kaygı duymamız gerekiyor. Zira Bizler ne vakit büyük salonlarında yargılama yaptık. Bu ülkede özgürlüklerin daraltıldığı, baskıların arttığı sıkıyönetim mahkemelerinde bu türlü büyük salonlarda yargılamalar yapıldı” dedi.
Diyarbakır Barosu Üyesi Avukat Aslı Pasinli, Nahide Opuz’un öldürüldüğü topraklardan geldiklerini belirterek, “Burada olma nedenimiz bir kişi daha eksilmemek içindir” diye konuştu. Mukaveleden çıkılmasını eleştiren Pasinli, “Bir gün samuray kılıcıyla öldürülürken, bir gün varilde yakılırken, bir gün balkonun altında yürürken hangi bayanın düşeceğini bilmezken bu mukaveleden neden çıkıldığı açıklanmamıştır” tabirini kullandı.
Bina önünde arbede
Danıştay’da duruşman başladığı sırada, bina önündeki bayanlara polis müdahale etti. Anka Haber Ajansı’na nazaran duruşmaya girmek isteyen bayanlar, Danıştay kapısı önünde “Aç aç, barikatı aç” sloganı attı. Kalabalık nedeniyle bina önünde ve girişinde izdiham yaşanırken, içeri girmek isteyen bayanlara çevik kuvvet polisi ve güvenlik çörevlileri müdahale etti. Vakit zaman itişmeler yaşanırken birtakım bayanların yere düştüğü görüldü.
Polis müdahalesi haberi içeride reaksiyon çekti
Duruşmada bayan avukatlar, dışarıda polisin içeri girmek isteyen bayanlara müdahale ettiğini belirterek, “Buna mahzur olun yoksa biz arkadaşlarımızın yanına gideceğiz” dedi. Lider Yılmaz Akçil, dışarıda bekleyenlerin içeri alınması taraftarı olduğunu belirterek, “Ancak yarın bu salon çökerse bu yönetimin sorumluluğunda. Tazminat davası bize geliyor” dedi. Bayanlar yerde oturabileceklerini belirtirken, birtakım bayan avukatlar müdahale edilen arkadaşlarının yanına gitmek için salondan çıktı. Salonda birçok bayan avukatın konuşması üzerine lider Akçil, “Bakın çok konuşuyorsunuz” dedi. Sorumluluğunun ve yetkisinin sadece duruşma salonuyla sonlu olduğunu belirten Akçil, 50 şahısla sonlu olarak dışarıda bekleyenlerin içeri alınacağını, yer kalması halinde ek 30 bireye daha müsaade verileceğini tabir etti. Bayan avukatlar ise alkışlarla bu durumu protesto etti. Liderin talimatı üzerine dışarıda bekleyen herkesin içeri girmesine müsaade verildi.
Duruşmadan notlar
Diyarbakır Barosu Lideri Nahit Eren, Türkiye Bayan Dernekleri Federasyonu Lideri Canan Güllü, CHP Bayan Hakları Genel Lideri Aylin Nazlıaka da salonda yer aldı. Gelecek Partisi Bayan Siyasetlerinden sorumlu Genel Lider Yardımcısı Habibe Çiftçioğlu da duruşmada kelam alarak “Kadın haklarına sahip çıkın” dedi. Davaya 73 barodan yaklaşık 500 avukat katıldı. Duruşma sırasında kelam alan avukatların kelamları salondaki öbür bayanlar tarafından sık sık alkışlandı. Ortaya giren Lider Akçil, “Ben alkışlamanıza karşı değilim lakin vakit kaybı oluyor” dedi. Akçil’in bu kelamları de alkışlandı.
Başsavcılık iptal istemişti
Davaya ait görüşünü daireye gönderen Danıştay Başsavcılığı, iptal kararı verilmesini istemişti. Cumhurbaşkanlığı kararının hukuka ters olduğunu belirten başsavcılık, “Dava konusu Cumhurbaşkanı Kararı ile feshedilen mukavelenin onaylanmasına ait 6251 sayılı Kanun’un TBMM tarafından yürürlükten kaldırılmamış olması yahut dava konusu Cumhurbaşkanı Kararı alınmadan evvel kontratın sona erdirilmesinin uygun bulunduğuna ait yeni bir kanun çıkarılmamış olması nedeniyle, dava konusu Cumhurbaşkanı Kararında yetkide ve yolda paralellik unsuru uyarınca hukuka uyarlılık bulunmadığı sonucuna varılmıştır” demişti.
Ne olmuştu?
Kadına yönelik şiddetin önlenmesi konusunda devletlere sorumluluklar yükleyen “Kadına Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Çabaya Dair Avrupa Kurulu Sözleşmesi” Avrupa Kurulu’na üye ülkeler tarafından 11 Mayıs 2011 tarihinde İstanbul’da imzalanmıştı. Türkiye, bu mukaveleyi birinci imzalayan ülke olmuştu. Kontrata ait kanun, 24 Kasım 2011’de TBMM’de kabul edilmiş, Bakanlar Konseyi tarafından da 10 Şubat 2012 tarihinde onaylanmıştı.
Ancak Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 19 Mart 2021 tarihinde imzaladığı ve bir gün sonra Resmi Gazete’de yayımlanan kararla, Türkiye İstanbul Sözleşmesi’nden tek taraflı çekilmiş oldu. İstanbul Mukavelesi’nin feshedilmesinde Meclis’in devre dışı bırakılması tartışma yaratmıştı.
Erdoğan’ın bu kararının yürütmesinin durdurulması ve iptali talebiyle 200’ün üzerinde dava açıldı.
Danıştay birinci olarak yürütmeyi durdurma talebini görüştü. 2 üyenin muhalefet şerhine rağmen 3 üye, yürütmenin durdurulması talebini reddetmişti.
İtirazı pahalandıran Danıştay İDDK ise 5 üyenin muhalefet şerhine karşılık 8 üyenin oyuyla 10. Daire’nin kararının yürütmesinin durdurulması talebini reddetmişti.
Kararın münasebetinde, Anayasa’ya nazaran yürütme yetkisinin Cumhurbaşkanı’nda olduğu, milletlerarası antlaşmaları sona erdirilmesinin de yürütme yetkisine ait olduğu savunulmuştu.
