DİSK/Genel-İş Emek Araştırma Dairesi’nin bu ay yayınlanan “Kamuda ve Genel İşler İşkolunda İstihdam” raporuna nazaran, Türkiye’de toplam istihdam içinde kamu istihdamının oranı, Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) ortalamasının altında seyrediyor. OECD üyesi ülkelerde yüzde 18,45 olan kamu istihdamı oranı Türkiye’de yüzde 14,5. DW Türkçe’ye konuşan uzmanlar, kamuda garantili istihdamının yerini teminatsız istihdam aldığını söylüyor.
Rapora nazaran, kamu istihdamında “sürekli işçilik” ve “sözleşmeli personel” sayısı giderek artıyor. 2015’te kamu istihdamının yüzde 82’sini memur, yüzde 4,2’sini kontratlı işçi takımı oluştururken, 2022 yılının birinci çeyreğinde memurluk yüzde 61’e düştü ve kontratlı işçi istihdamı 11,5’e çıktı.
DW Türkçe’ye konuşan DİSK Genel Lideri İstek Çerkezoğlu, bu durumun neoliberal siyasetlerin sonucu olduğu görüşünde. Çerkezoğlu, “Ülkemizde toplumsal devletin tasfiyesi, toplumsal hakların ortadan kaldırılmasının sonuçlarını yaşıyoruz. Kamu istihdamındaki hem nicel daralma hem de nitel olarak teminatsız, eğreti, süreksiz istihdam biçimlerine olan yönelim, bu siyasetlerin bir sonucu” diyor.
DİSK Genel Lideri Dilek ÇerkezoğluFotoğraf: Privat
Sözleşmeli işçi arttı
657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 4’üncü unsurunda “Kamu hizmetleri, memurlar, kontratlı işçi, süreksiz işçi ve çalışanlar eliyle gördürülür” deniliyor.
Kanunun “sözleşmeli personel” tarifini düzenleyen 4/B unsurunda, “Kalkınma planı, yıllık program ve iş programlarında yer alan değerli projelerin hazırlanması, gerçekleştirilmesi, işletilmesi ve işlerliği için kaide olan, mecburî ve istisnai hallere münhasır olmak üzere özel bir meslek bilgisine ve ihtisasına gereksinim gösteren süreksiz işlerde Cumhurbaşkanınca belirlenen temel ve tarzlar çerçevesinde ihdas edilen konumlarda mali yılla sonlu olarak mukavele ile çalıştırılmasına karar verilen ve personel sayılmayan kamu hizmeti görevlileridir” sözleri var.
Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi’nden (BETAM) Prof. Dr. Ozan BakışFotoğraf: privat
Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi’nden (BETAM) Prof. Dr. Ozan Bakış, 2013’ten 2022’ye kamu işçi sayısı içinde kontratlı işçi oranının yüzde 6’lardan yüzde 12’lere çıktığını vurgulayarak, “Bu, çok büyük bir artış” diyor.
Prof. Bakış, artışın bilhassa “genel işler işkolu”nda yaşandığını belirterek, “Bu işkolu, belediyelerin verdiği bütün hizmetler ile özel kesimin verdiği genel paklık, meskende bakım ve konut hizmetlerini kapsıyor” diye ekliyor. 2017’de çıkarılan 696 sayılı Kanun Kararında Kararname ile belediyelerde çalışan taşeron emekçiler belediye şirketlerine geçirildi. DİSK raporuna nazaran, bu düzenlemenin akabinde belediye şirket personelliği yüzde 500 oranında artış gösterdi.
TABİB: “İşçi, suistimale karşı savunmasız kalıyor”
Taşeron Belediye Emekçileri Birliği’nden (TABİB) Cemal Sevdasız, emekçilerin çalışma şartlarını belirleyen etkenlerin başında teminatlı çalışmanın geldiğini söylüyor. “İşini kaybetmekten korkan personel, patronun ya da amirinin keyfi uygulamalarına, her türlü suistimale ve mobbinge karşı savunmasız kalıyor. Yaşayacağı problemler karşısında ses çıkarmakta zorlanıyor, bariz haksızlıklara da ses çıkaramaz duruma geliyor. Teminatsız çalışma ekonomik buhran dışında ruhsal çöküntüye de sebep oluyor. Kendini inançta hissetmeyen emekçi yarının telaşıyla yaşıyor” diyor.
Hacettepe Üniversitesi Toplumsal Hizmet Kısmı mezunu A.D., Sıhhat Bakanlığı’nda 4/B hususu kapsamında kontratlı işçi olarak çalışıyor. İşten çıkarılma şartları takımlı çalışanla emsal kuralları gerektirdiği için kontratlı bir belediye çalışanı kadar garantisiz değil. “Ancak özlük hakları açısından farklılıklar var. 4/B’li işçi, takımlı işçi üzere emekli sandığına bağlı değil. Birebir takım ve unvanda çalıştığı meslektaşlarına kıyasla yıl uzunluğu yüksek vergi verip daha düşük maaş alıyor. Tıpkı unvandaki meslektaşlarından düşük maaş almak iş barışını bozuyor” diyor.
İşletme mezunu Samet, kamuda takım karşılığı kontratlı işçi olarak çalışıyor. “Kadrolu işçinin hakları ile kontratlı çalışanın hakları tıpkı, o yüzden pek etkilenmiyorum. Lakin müdür ve üstü unvanlar takımlı. Münasebetiyle bu unvanlara atanabilmemi vakit gösterecek” diyor.
Bakış: Ferdi ve toplumsal refah etkileniyor
Adalet Bakanlığı’nda kontratlı çalışan B. de, müdürlük imtihanına girme hakkının olmadığını lisana getiriyor. “Bu büyük bir kasvet. Bakanlığa girerken kontratlı çalışmanın bu kadar süreceğini düşünmüyorduk hiçbirimiz. Takımlı bir arkadaşından daha fazla verimli çalışıyorsun tahminen lakin onun derecesi ilerliyor yıl aldıkça, sen tıpkı yerde kalıyorsun. Bu belirsizlik elbette makus hissettiriyor” diye konuşuyor.
Prof. Ozan Bakış, kontratlı çalışma şartlarının iş yerine bağlılık, motivasyon ve verimliliği etkilediğini söylüyor. Öteki yandan, kontratlı işçinin hayat şartlarının da olumsuz istikamette etkilendiğini vurgulayarak, şunları söylüyor:
“Uzun vadeli yatırımlara iş teminatınız varsa daha kolay girersiniz. Fakat risk altındaysanız girmezsiniz. Bunlar da alışılmış ki refahı etkiliyor. Hem ferdi hem de toplumsal refahı birebir etkiliyor.”
Kamuda bayan istihdamı da düşük
DİSK araştırması, OECD üyesi ülkelerde bayanların toplam istihdam içindeki oranının yüzde 45,40, kamuda istihdam oranının ise yüzde 57,8 olduğuna dikkat çekerken birebir oranın Türkiye için epey düşük olduğunu da gösteriyor.
Türkiye’de bayanların toplam istihdam içindeki oranı yüzde 26,6 iken kamu istihdamında bayan oranı yüzde 25.
DİSK Lideri Çerkezoğlu, “Oysa bütün dünyada kamu istihdamının yapısına baktığımızda bayanlarla erkeklerin çabucak hemen eşit seviyede istihdam edildiğini görürüz” diyor ve kamuda istihdam edilen bayan sayısının artırılması gerektiğini bilhassa vurguluyor.
Arzu Çerkezoğlu’na nazaran kamu istihdamındaki daralma, işsizliği de birebir etkiliyor. DİSK Lideri, “Nüfusa orantılı bir biçimde kamu istihdamı kesinlikle artırılmalı. Kamuda garantisiz çalıştırma biçimleri yerine takımlı istihdam sağlanmalı. İşsizliğin tahlili açısından da bu son derece önemli” diyor.
