Düşük faiz ve yüksek döviz kuruna dayalı yeni ekonomik modelde ısrar eden Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, iktisadın mevcut durumda en büyük muhtaçlığı olarak görülen direkt yatırımları artırmak için Birleşik Arap Emirlikleri’nden (BAE) sonra Katar’a yöneldi. Erdoğan, BAE Prensi Pir Muhammed bin Zayed Al Nahyan’la 9 yıllık bir ortadan sonra Ankara’da yüz yüze görüşüp Nahyan’dan Türkiye’ye 10 milyar dolarlık yatırım kelamı almasının akabinde Katar’dan da yüksek ölçüde direkt yatırım almayı hedefliyor.
Katar’la 2015’ten bu yana siyasi, askeri, iktisat ve kültür alanlarında 69 muahedeye imza atan AKP hükümetinin, Katar sermayesine Borsa İstanbul’u ortak edecek kadar güvenmesine dönük tenkitlerin sürdüğü bir ortamda Erdoğan’ın Katar’la ne seviyede muahedeler yapacağı merak konusu. Erdoğan’ın Katar’la yapacağı mutabakatların çerçevesi Türkiye-Katar Yüksek Stratejik Komitesi’nin Doha’da yapılacak toplantısında ortaya çıkacak. Toplantıya Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Katar Buyruğu Pir Temim Bin Hamad El- Sani başkanlık edecek.
Erdoğan’ın ziyaretini düşük faiz ve yüksek döviz kuruna dayalı ekonomik modelde yaşanan krize bir tahlil arayışı olarak gören ekonomistler, bu ziyaretten ne çıkarsa çıksın Erdoğan’ın piyasalara itimat veremeyeceğini söylüyor. Pekala neden?
“Şeffaflık olmadan itimat olmaz”
Ekonomist Güldem Atabay, Türk hükümetinin Katar idaresi ile kurduğu ikili münasebetler yanında Katar sermayesinin Türkiye’de tam olarak ne yaptığı konusunda yıllardır hiçbir açıklık olmadığına, bu taraftaki sorgulamaların sürdüğüne dikkat çekiyor. Atabay, DW Türkçe’ye Erdoğan’ın Katar ziyaretiyle ilgili konuşurken “Sadece Katar’a has değil Körfez sermayesinin Türkiye’deki varlığı, Türk hükümeti ile Körfez ülkelerinin alakaları üzerine bir şeffaflık sorunu yaşanıyor. Türkiye’ye direkt yatırım gelmesi düzgün lakin biz bu yatırımın iktisada itimat vereceğini söyleyemiyoruz. Zira Arap sermayesi kelam konusu olduğunda kurumlar bir kenara itiliyor ve teğe bir alakalar üzerinden bir alım-satım süreci devreye giriyor” eleştirisi getiriyor.
Ekonomist Güldem Atabay
Atabay, tıpkı BAE prensinin daha iki hafta evvel Türkiye’ye 10 milyar dolarlık bir direkt yatırımdan kelam ettiği fakat bu yatırımın tam olarak nerelerde, nasıl kullanılacağına ait açıklama yapılmadığı üzere Katar’dan gelecek mümkün bir direkt yatırım için de birebir şeyin yaşanacağından yakınıyor:
“Türkiye kurumların, kurumsal unsurların devrede olduğu Batı sermayesinden uzaklaşıyor. Kurumların kenara itildiği Körfez sermayesine yöneliyor. Lakin ortaya çıkan bu şeffaflık sorunu ekonomiyi daha da sıkıştıracak, zora sokacak bir problem. Olağan bir ekonomik tertipte yapılan mutabakatların tüm detayları kamuoyuyla paylaşılır fakat Türkiye’de bu türlü olmuyor. Şeffaflık olmayınca da iktisadın rahatlamasını beklemek yanlış olur. Esasen BAE’den de Katar’dan da gelecek yatırımların bir vadesi olacak. Münasebetiyle, bu bölgeden gelecek yatırımların darboğazdaki iktisada çabucak ilaç olması imkansız.”
Türkiye’de 2016’da yaşanan darbe teşebbüsünden beri AKP hükümeti ile Katar ortasındaki ikili işbirliğinin evvelki yıllara nazaran daha da güçlendiği gözlemlendi. Türkiye, Suudi Arabistan’ın başını çektiği Körfez ülkeleri Katar’a boykot uygularken Katar’ın yanında yer aldı. Katar’daki askeri üssüne büyük ehemmiyet veren Türkiye’ye 2018’deki kur krizinde Katar’dan 15 milyar dolarlık yatırım ve kredi takviyesi geldi.
“Katar rahatlatıyor lakin inanç vermiyor”
Boğaziçi Üniversitesi’nden iktisat profesörü Ceyhun Elgin de Katar’dan gelecek muhtemel direkt yatırımlara temkinli yaklaşıyor. Elgin’e nazaran Katar’dan devir dönem Türkiye’ye yapılan direkt yatırımlar Türkiye’nin elini rahatlatacak boyutta olsa da bu rahatlama uzun sürmüyor.
Elgin bunun nedenini “Katar yatırımlarıyla Türkiye’nin periyot dönem elinin rahatladığını gördük fakat bu rahatlamanın kalıcı olmadığını da gördük. Zira bu yatırımlar itimat vermiyor. Bugün Türkiye’de Merkez Bankası kurlardaki yükselişe müdahale etti fakat o müdahalenin de çok tesirli olmadığını görüyoruz. Zira kurumlara olan inanç sarsıldı. Enflasyonun istikrarı bozuldu. Yabancı yatırımcı, yatırımının karşılığını TL cinsinden değil de dolar cinsinden almak istiyor. Ve bu noktada Türkiye’den beklediği karşılığı da göremiyor. Bu yabancı yatırımcıya Katar da dahil. Buna dikkat etmek gerekir” kelamlarıyla anlatıyor.
Prof. Dr. Ceyhun Elgin
Türkiye’deki krizin büyüklüğüne dikkat çeken iktisat profesörlerinden Mustafa Durmuş, DW Türkçe’ye Katar yatırımlarının tahlil olabilmesi için Erdoğan’ın bu kere en az 30-40 milyar dolarlık direkt yatırım muahedesi yapması ve bu yatırımların kısa vadede gerçekleşmesi gerektiğini söylüyor.
Türkiye’nin 30-40 milyar dolarlık bir muahedeyi lakin IMF’le yapabileceğini lakin hükümetin IMF’le mutabakata sıcak bakmadığını anlatan Durmuş, “Erdoğan’ın Katar ziyaretinden Türk iktisadına de, Türk halkına da olumlu sonuç çıkmaz. Zira Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Katar’la kurduğu ikili ilgi ve yaptığı mutabakatlar büsbütün kendi desteklediği sermaye kümelerini korumak, kollamak emelini taşıyor. Katar’la kurulan işbirliğinin, yapılacak mutabakatların Türk iktisadının bütünüyle nicelik ve nitelik açısından değeri yok. Erdoğan, IMF’le muahede yapmamak için Katar’a gitti” değerlendirmesini yapıyor.
Prof. Dr. Mustafa Durmuş
AKP hükümeti Katar’a Türkiye’de yapılan satışlara siyasetten ve kamuoyundan yükselen tenkitlere rağmen Katar’la ticari ilgileri en üst seviyede tutmaktan vazgeçmiyor. Son olarak Cumhurbaşkanlığı yatırım ile finans ofisinin Ekim’de Katar’da açtığı şube çalışmaya başladı. Taraflar ofisle iki ülkedeki yatırım alanlarını tüm taraflarıyla tanıma konusunda birbirlerine yardımcı olacak.
Tartışma konusu satışlar
Katar Buyruğu Pir Temim Bin Hamad El-Sani’nin Kasım 2020’deki Ankara ziyaretinde Türkiye ile Katar ortasında 10 muahede imzalanırken Borsa İstanbul’un yüzde 10’unun Katar Yatırım Ofisi’ne devredilmesi, Katar’ın İstinye Park’a da ortak olması AKP hükümeti ile siyasi muhalefet ortasındaki tartışmaları büyütmüştü. Cumhurbaşkanı Erdoğan’a “Satmadık yer bırakmadınız. Katar’ı Türkiye’ye ortak ettiniz” çıkışında bulunan muhalefete AKP’den “Türkiye’de yatırımın artırılmasının hedeflendiği” karşılıkları gelmişti.
Hükümetin Katar’a yaptığı satışları broşür halinde bastıran CHP, Katar’a yapılan satışları şöyle sıralamıştı: BMC, Finansbank ve A Bank, Boğaz’ın en değerli yalısı, İstinye Park, oteller, hastaneler ve inşaat şirketleri, Banvit ve besin şirketleri, dokumacılık ve giysi firmaları, Borsa İstanbul payları, Tank Palet Fabrikası, Antalya limanı, Ataköy kıyısında kupon topraklar, Kanal İstanbul güzergahında topraklar, Türkiye’nin en büyük dijital platformu Digitürk, Haliç Altın Boynuz Projesi.
“Satış değil işletme devri”
CHP, Türkiye’de 45 yıldır zırhlı araç üreten Sakarya’daki Tank Palet Fabrika’nın Katar’a satıldığını söylese de Cumhurbaşkanı Erdoğan “fabrikanın özelleştirilmediğini, işletmenin aşikâr kurallar ve müddetler dahilinde BMC’ye devredildiğini” Aralık 2020’de açıkladı. Hükümet kaynakları, 2018 sonunda statüsü değiştirilen fabrikanın Ocak 2019’da Katar Yatırım Fonu ve Ethem Sancak ortaklı BMC’ye devredildiği bilgisini paylaşıyor.
Katar ile Türkiye ortasındaki ticaret hacmi 2019’da 1,4 milyar dolara yükseldi. Türk Ticaret Bakanlığı Katar’ı, 22 milyar doları geçen direkt yatırımlarıyla bugün Hollanda’nın akabinde Türkiye’deki ikinci en büyük yabancı yatırımcı olarak gösteriyor. Katar’da 540’tan fazla Türk şirketi var. Türkiye’de de 200 Katar şirketi faaliyet gösteriyor.
Hilal Köylü / Ankara
© Deutsche Welle Türkçe
