Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) Osman Kavala hakkında 10 Aralık 2019 tarihinde açıkladığı kararın Türk hükümeti tarafından yerine getirilmediğine hükmetti. Karar sonrası Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi, Avrupa Kurulu Genel Sekreteri ve Avrupa Kurulu Parlamenter Meclisi (AKPM) Lideri Ankara’ya “kararı derhal yerine getirme” davetinde bulundu.
Karar sonrası Avrupa Kurulu periyot başkanlığını yürüten İrlanda ismine Dışişleri Bakanı Simon Coveney, Avrupa Kurulu, Genel Sekreteri Marija Pejcinovic Buric ve Avrupa Kurulu Parlamenter Meclisi (AKPM) Lideri Tiny Kox ortak bir açıklama yaptı. Ankara’yı AİHM’nin Kavala kararına derhal uymaya çağıran açıklamada, karar yerine getirilene kadar Kavala evrakının Bakanlar Komitesi’nin öncelikli gündeminde kalacağı belirtildi.
Bakanlar Komitesi’nin mevzuyu Eylül 2022’den itibaren yine gündemine alması bekleniyor. Bu süreçte AKPM ve Avrupa Kurulu Genel Sekreterinden oluşacak 3’lü düzenek Ankara ile yeni bir diyalog süreci başlatacak. Bu süreçte Kavala evrakı Bakanlar Komitesi’nin öncelikli gündem hususlarından biri olmaya devam edecek.
Konunun üçlü sistem kapsamında ele alınması, içinde AKPM de olduğundan, Kavala evrakının Avrupa platformunda daha sık ve ağır biçimde gündeme gelmesine neden olacak. Bu da Strasbourg kulislerinde bir çeşit “siyasi baskı” olarak bedellendiriliyor.
Osman KavalaFotoğraf: Kerem Uzel/dpa/picture alliance
Üçlü düzenek nasıl işleyecek?
Bu süreçte üçlü sistemin somut olarak neler yapabileceğine dair net kurallar yahut bir sistem bulunmuyor. Lakin Ankara’yı ziyaret de dahil birçok adım atılabileceği söylenmekte. Bu çerçevede Türkiye’yi maksat alan siyasi yaptırım kararları da alınabilir.
Olası yaptırım kararları üye devletlerin temsilcilerinden oluşan Bakanlar Kolitesinin tasarrufuna bağlı. AKPM tarafından Kavala konusunda alınacak tavsiye kararlarının da Bakanlar Komitesi’nin ileride alacağı kararlara temel oluşturabileceği konuşuluyor. Mevzunun AKPM’nin Ekim başlarındaki genel heyet toplantılarında gündeme gelebileceği söyleniyor.
Türkiye üyelikten çıkarılabilir mi?
Türkiye’nin Kurul üyeliğinden çıkarılması radikal bir adım olarak mümkün. Lakin Avrupa Kurulu’nda şu an için kimse Türkiye’nin teşkilattan dışlanması mümkünlüğünü gündeme getirmiyor.
Avrupa Kurulu kaynakları şimdi bu evreden çok uzakta olunduğuna işaret ediyor. Lakin Avrupa Kurulu’nun saygınlığı açısından üye devletlerin AİHM kararlarına uyma yükümlülüklerinin olduğu da hatırlatılıyor.
Türk yargıç karşı oy kullandı
AİHM kararlarının uygulanışını denetleyen Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesinin talebi üzerine mevzuyu inceleyen AİHM bugün 1’e karşı 16 oyla 10 Aralık 2019 tarihli Osman Kavala kararının yerine getirilmediği sonucuna vardı. Karara karşı tek oy Türk yargıç Saadet Yüksel’den geldi. Karar, AİHM’nin 17 yargıçlı Büyük Dairesi ismine Mahkeme Lideri İzlandalı yargıç Robert Spano tarafından okundu.
Strasbourg’daki karar duruşmasına Almanya, Belçika, Danimarka ve İsveç Avrupa Kurulu nezdindeki büyükelçileri ile katıldı. Fransa, Finlandiya, Norveç, Avusturya ve İsviçre ise Avrupa Kurulu daimi temsilciliklerinde vazifeli diplomatlarla temsil edildi.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Fotoğraf: picture-alliance/Joker
AİHM kararını nasıl gerekçelendirdi?
AİHM bugünkü kararında Türk hükümetinin Kavala’nın beraat ettiği Seyahat davasıyla ilgili olarak “Kavala’nın hür bırakıldığı, şu anda öteki bir evraktan cezaevinde olduğu” tezini inandırıcı bulmadı.
Ankara, ihlal süreci kapsamında Bakanlar Komitesine ilettiği görüşte Kavala’nın “siyasi ve askeri casusluk” nedeniyle tutuklu olduğunu bildirmişti. Lakin AİHM, bu mevzuyla ilgili iddianamede yer alan suçlamaların “10 Aralık 2019 kararında incelenmiş olgularla benzeri, hatta tıpkı olduğuna” işaret etti. Kavala’nın tutukluluğunu yasal kılmak için “tamamen yasal çerçevede gerçekleştirilmiş eylemlerin” münasebet olarak kullanıldığını not eden AİHM, “casusluk” temelindeki suçlamaların “sivil toplum kuruluşları çerçevesinde gerçekleştirilmiş faaliyetler” olduğuna işaret etti.
AİHM, Kavala’nın derhal özgür bırakılmasını isteyen 10 Aralık 2019 tarihli kararın yerine getirilmediği sonucuna vararak Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi’nin (AİHS) “kararların bağlayıcılığı ve infazıyla” ilgili 46’ncı hususunun 1’inci paragrafının ihlal edildiğine hükmetti. Kelam konusu unsur, AİHS’ye taraf devletlerin taraf oldukları davalarda AİHM’nin verdiği katılaşmış kararlara uymakla yükümlü olduklarını hatırlatıyor.
Kararda, Osman Kavala’nın maddi ve manevi tazminat talepleri oy birliği ile reddedildi. Buna karşılık Ankara’nın Kavala’ya 7 bin 500 euro mahkeme masrafı ödemesi kararlaştırıldı.
AİHM’deki davanın geçmişi
Gezi Parkı olayları ve 15 Temmuz darbe teşebbüsüyle alakalı olarak 18 Ekim 2017 tarihinde tutuklanan Osman Kavala, yakalanmasının ve tutuklanmasının AİHS’nin birçok unsurunu ihlal ettiği, hakkındaki tutuklama önleminin isimli taciz teşkil ettiği ve bu önlemin gayesinin insan hakları savunucuları üzerinde caydırıcı tesir yaratmak olduğu şikayetleri temelinde 8 Haziran 2018 tarhinde AİHM’ye başvurmuştu.
Başvuruyu hızlandırılmış prosedürle sürece koyan AİHM, kararını 10 Aralık 2019 tarihinde açıkladı. Mahkeme, AİHS’nin özgürlük ve güvenlik hakkıyla ilgili 5’inci unsurunun 1 ve 4’üncü paraggrafları ile haklara getirilecek kısıtlanmaların sınırlanmasına ait 18’inci hususunun ihlal edildiği sonucuna vardı.
Kararda özetle; Kavala’nın “bir hata işlediğine dair makul kuşku bulunmadığına, Türk hükümetinin bu hususta sunduğu kanıtların yetersiz olduğuna, Anayasa Mahkemesi’nin Kavala’nın ferdî müracaatıyla ilgili tez yargı kontrolü gerçekleştirmediğine, Kavala’nın susturulmasının AİHS’ye ters biçimde kapalı bir gaye taşıdığına ve bu durumun insan hakları savunucuları üzerinde caydırıcı tesir yaratabileceğine” hükmedildi.
AİHM, bu tespitler temelinde, Kavala’nın tutukluluğunun devam etmesi halinde AİHS’nin 5’inci hususunun 1’inci paragrafı ve 18’inci hususunun ihlalinin süreceğini belirtip “bir an evvel özgür bırakılması için hükümetin tüm tedbirleri almasını” talep etti.
Osman Kavala’nın eşi: Tutuklu olması için hiçbir sebep yok
To view this görüntü please enable JavaScript, and consider upgrading to a web browser that supports HTML5 video
Bakanlar Komitesi süreci
Ankara’nın karara itirazınının kabul edilmemesi üzerine bahis Haziran 2020’den itibaren AİHM kararlarının uygulanışının denetleyicisi olan Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi gündemine geldi. Bakanlar Komitesi, 2 Aralık 2021 tarihine kadar AİHM’nin Kavala kararının yerine getirilmesi daveti içeren 8 karar, ihtar niteliğinde de 1 orta karar aldı. Bu kararlara karşın Kavala’nın hür bırakılmaması üzerine 2 Şubat 2022 tarihinde oy çokluğuyla aldığı yeni bir orta kararla, AİHS’nin kararların bağlayıcılığı ve infazıyla ilgili 46’ncı hususunun 4’üncü paragrafı temelinde Türkiye’ye karşı ihlal prosedürü başlattığını ilan etti.
Bakanlar Komitesi bu kapsamda belgeyi 22 Şubat 2022 tarihinde AİHM’ye gönderdi ve Mahkemeden 10 Aralık 2019 tarihli kararının yerine getirilip getirilmediğini belirtmesini istedi.
Ankara, bu süreçte AİHM’ye iletilmek üzere Bakanlar Komitesine gönderdiği dokümanda “Türkiye’nin AİHM’nin Kavala kararını yerine getirdiği, Kavala’nın 18 Şubat 2020 tarihinde özgür bırakıldığı, şu anda AİHM tarafından incelenmemiş ‘siyasi ve askeri casusluk’ kabahatine istinaden tutuklu olduğu” istikametinde savunma yaptı. Ankara ayrıyeten, “ihlal süreci için şartların oluşmadığı” ve “Bakanlar Komitesi’nin yetkilerini aştığı” tezlerini savundu.
AİHM önündeki bu yeni sürece müdahil olan Avrupa Kurulu İnsan Hakları Komiseri Dunja Mijatovic, Kavala’nın özgür bırakılmamasıyla AİHM kararının yerine getirilmediği istikametinde mütalaada bulundu.
