Geçmişi Osmanlı İmparatorluğu’nun son periyotlarına kadar dayanan ve Türkiye’nin çözülemeyen en büyük sorunu olan Kürt sorunu, tekrar ülke gündeminin en değerli başlığı haline geldi. CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu’nun Kürt sorunun tahlilinde HDP’yi adres göstermesi, HDP eski Eş Genel Lideri Sezai Temelli’nin ise “Muhatap İmralı’dır” açıklaması, “muhatap kim?” tartışmalarına yol açmıştı. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Amerika Birleşik Devletleri’nde yaptığı açıklamada “Türkiye’de bu türlü bir sorun yok.Biz bu işi çoktan çözdük” tabirlerini kullanması ise tartışmaları yeni bir boyuta taşıdı. Pekala, Kürtler Kürt sıkıntısının çözüldüğüne hakikaten inanıyor mu?
Tartışmalar ilgi çekmiyor, gündem ekonomi
Kürtlerin ağır olarak yaşadığı Diyarbakır sokakları, bu sorunun karşılığını almak için en uygun yer üzere görünüyor. Sur ilçesindeki Gazi Caddesi, kentin en eski çarşısı olmasından ötürü her vakit kalabalık. Yolda yürüyenler de, iş yerlerinin önü yahut kahvelerde oturanlar da iktisat konuşuyor. Kürt sorunu kısık sesle konuşulsa da insanların birçoklarının ana gündem unsurunu oluşturmuyor. Başşehir Ankara’da başlayan tartışma, şimdi Kürt seçmenin dikkatini çekebilmiş değil. HDP’nin en çok oy aldığı yerlerden biri olan Diyarbakır’da siyasi tartışmalar hala dikkatli ve sessizce yapılıyor. “Muhatap kim” sorusuna karşılık verenler de vermeyenler de net bir söz kullanmaktan çekiniyorlar. Sokakta kimi beşerler Kürt sıkıntısının kısmen de olsa çözüldüğünü söylerken, nüfusun birçok buna inanmıyor.
“Kürt sorunu vardır ve hiçbir vakit çözülmemiştir”
Geçen hafta bir batı vilayetinden memleketi Diyarbakır’a geldiğini söyleyen 35 yaşındaki Sebahattin Çelik, sorunun çözülmediğine inananlardan. Çelik, Doğu ve Batı ortasında önemli fark olduğunu tabir ederken, özel kesimde çalıştığını söyleyen Mahmut Sağlam “Kürt sorunu vardır ve hiçbir vakit çözülmemiştir” diyor. Sağlam, muhatabın Türkiye Büyük Millet Meclisi olduğunu ve iktidarıyla, muhalefetiyle bütün partilerin toplanıp, demokratik bir tahlil bulması gerektiğini düşünüyor. İsmini vermek istemeyen 50’li yaşlarda bir Diyarbakırlı ise, “Kürt sorunu çözülmüşse bu kadar insan niçin boşu boşuna ölüyor. Buna kediler bile güler” diyerek reaksiyon gösteriyor. İsmini açıklamak istemeyen öbür bir vatandaş ise bölgede vatandaşın işsizlikten kırıldığını, anadil üzere değerli meselelerin da olduğunu belirtiyor.
Cumhurbaşkanı ne demek istedi?
Sokaktaki insanların birden fazla, demokratik hakların genişletilmesi ile sorunun çözülebileceğine inanıyor. Lakin, Erdoğan’ın Kürt probleminin artık çözüldüğünü söylerken neyi kast ettiği de merak konusu. AKP kaynakları, OHAL’in kaldırılması, Kürtçe yasaklarının kısmi de olsa bitmesi, Kürtçe’nin seçmeli ders olarak okutulması ve bölgedeki siyasi rahatlamayı Erdoğan’ın açıklamasına referans gösteriyor. PKK sorunu ile Kürt meselesininin başka kıymetlendirilmesi gerektiğini belirten parti yetkilileri, terörle uğraşın kesintisiz devam edeceği, bunan karşılığında da demokratikleşme adımlarının süreceği görüşünde.
“Sorun her formda kendini dayatıyor”
Bölgedeki uzmanlar ve akademisyenler de Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın sorunun çözüldüğüne yönelik açıklamasına katılmıyor. Uzun yıllar Kürt problemi üzerine çalışan Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Vazifelisi Vahap Coşkun, Kılıçdaroğlu’nun açıklaması ile iktidarın yeni bir durum aldığı ve Bahçeli’nin kelamlarının Cumhur İttifakının bir nevi hudutlarını çizdiği görüşünde. Erdoğan’ın kelamlarında istikrar gözetme korkusunun çok açık bir formda kendini belirli ettiğine dikkat çeken Coşkun’a nazaran, Cumhurbaşkanı bir taraftan MHP’nin telaffuzunu doğrulayan, başka taraftan Kürt seçmeni gözeten bir açıklama yaptı. Lakin Çoşkun, siyaseten söylenen bu kelamların gerçeğe tekabül etmediğini düşünüyor.
Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Vazifelisi Vahap Coşkun
“Türkiye’nin hem iç siyaseti hem dış siyasetindeki sorun alanlarına baktığımızda birincil derece kıymetli noktanın Kürt sorunu olduğunu görüyoruz. Bugün Türkiye’nin Suriye ve Irak’ta operasyonlar yapmasının, içeride demokratik ve siyasal alanı daraltan bir grup adımlar atmasının sebebi yeniden Kürt problemidir. Siyasalların cezaevinde olması, millet iradesini gasp eden kayyum uygulamalarının bütün bölgede yayılmasının da sebebi Kürt sıkıntısıdır. Kürtlerin siyasal alana yansıttıkları taleplerin şimdi karşılanmadığını görüyorsunuz. O nedenle Kürt sıkıntısı yoktur demek siyaseten söylenen bir laf. Sosyolojik olarak hayatın gerçeğine baktığımızda bu sorun her halde kendisini dayatıyor.”
Çözüm sürecinde neler tartışıldı?
AKP’nin iktidara geldiği 2002 yılından beri Kürt sorununun tahlili ile ilgili sembolik adımlar atılsa da en değerli adım tahlil süreci olarak görülüyor. 2013 – 2015 yılları ortasında devam eden ve tarafların karşılıklı suçlamalarıyla çatışmalı bir periyoda evrilen süreçte önemli bir rahatlama başlamıştı. Süreçte PKK’nın Türkiye hudutları dışına çekilmesi, sonra da silah bırakması, demokratik siyasete alan açılması, anayasada eşit vatandaşlık tarifi, anadil yasaklarının tümüyle kaldırılması, Türkiye’nin Avrupa Mahallî İdareler Özerklik Şartı’na tam ahengi üzere mevzular masaya yatırılmıştı. Fakat, Kürt sorununun tahlilinde epeyce önemsenen bu başlıklarla ilgili tahlil teklifleri de sürecin bitmesi ile birlikte buzdolabına kaldırıldı.
Çözüm sürecinden sonra ne yaşandı?
Çözüm sürecinin akabinde başlayan hendek olayları, devletin bölgeye önemli bir güvenlikçi siyaset ile yaklaşmasına yol açtı. Bu süreçten sonra HDP’li belediye liderleri misyondan alındı ve yerlerine kayyum atandı. HDP’nin eski eş genel liderleri Selahattin Demirtaş ve Figen Yüksekdağ’ın da ortalarında bulunduğu yüzlerce siyasetçi tutuklanarak “terör” suçlamalarıyla yargılandı ve birden fazla mahpus cezalarına çarptırıldı. HDP’nin 2019 mahallî seçimlerinde bölgede kazandığı 65 belediyenin 59’una da kayyum atandı.
“Bugünün şartlarına uygun bir çalışma gerekiyor”
Çözüm sürecinde kurulan Akil Beşerler Heyeti’nde yer alan DEP eski milletvekili Sedat Yurtdaş da Kürt probleminin bütün canlılığıyla devam ettiğini savunuyor. Kürt sorunu devam ettiği için HDP’ye kapatma davası açıldığını belirten Yurtdaş, Türkiye’de sorunu görememek ve çözememekten kaynaklanan 100 yıllık bir basiretsizlik olduğunu söz ediyor. Yurtdaş, tahlil sürecinin hem devlet hem Kürt siyaseti için bütün formda masaya yatırılması gerektiğini düşünüyor.
DEP eski milletvekili Sedat Yurtdaş
“Çözüm sürecinden hükümetin murat ettiği şey, silahların bir biçimde susturulmasına yönelikti. Bugün yeniden birebir şartlarda, birebir yere maalesef dönülmez. Zira bir ırmakta iki kere yıkanılmaz. Sorun bugün de var. Bugün de çözülmesi için bekleniyor. Yapılması gereken şey, bugünün şartlarına uygun emsal bir sürecin, geçmişteki yanılgılardan ders çıkarılıp, gerçek çözme iradesini ortaya koyacak bir çalışmanın gündeme alınmasıdır. Türkiye’nin yaşadığı ekonomik, toplumsal, siyasal, milletlerarası sıkışmışlığın da temel nedenlerinden biri bu sorunun çözülmemiş olmasıdır.”
Kürt sıkıntısı nasıl çözülür?
Bölgede neredeyse herkes Kürt sorununun çözülmediği konusunda hemfikir. Pekala, Kürt sıkıntısının tahlili için hangi mevzuların ele alınması gerekir? Doç. Dr. Vahap Coşkun’a nazaran, öncelikle çatışmanın külliyen durdurulması, sorunun çözülmesindeki en değerli adımlardan biri olmalı. Meseleye kaynaklık eden sorun alanlarının ve talep alanlarının karşılanması gerektiğini belirten Coşkun, bugün Kürt sosyolojisine bakıldığında öne çıkan üç talebin olduğunu söz ediyor.
“Bunlardan bir tanesi eşit vatandaşlık talebi, ikincisi lisanın kullanımı, kamusal alanda ve eğitimde lisanın kullanımı, üçüncüsü de idarede yani kendi idaresinde kelam sahibi olabilme talebi. Bunları şayet demokratik siyasetin konusu haline getirebilir ve bir formda çözebilirseniz o vakit Kürt problemini olağan seyri içerisine almış olursunuz.”
Felat Bozarslan / Diyarbakır
© Deutsche Welle Türkçe
